Đăng bởi DNH vào 21/04/2017 17:58
Có 1 người thích
Một tá non xanh đầu mĩ nữKhi ngắm núi Quân Sơn vào sáng sớm, Mặc Trai đã viết hai câu kết trong bài Quân Sơn hiểu vọng:
Ba ngàn trúc đỏ ngọc lang can.
Ngọc bích long lanh, tiên nữ tắmHay câu kết trong bài Quá Vu Hồ huyện, đề Vọng Phu ky, khi miêu tả hòn đá Vọng Phu ở huyện Vu Hồ sau cơn mưa, nhà thơ đã ví von thật sinh động:
Nõn nà xiêm áo mới cài xong.
Mấy làn cỏ rạp đọng sươngTrong bài viết này tôi xin không đi sâu vào phân tích các bài, các câu thơ mô tả một cách tài tình, mà trong thơ Mặc Trai có khá nhiều bài, nhiều câu như vậy. Tôi muốn nói đến tính nhân văn trong thơ ông, thể hiện ở lòng trung hiếu, tình yêu quê hương đất nước, nghĩ đến dân, lòng thương xót những người nghèo khó, lam lũ.
Thành bao ngấn nước như hàng thư ai.
Trung hiếu một lòng tăng sức khoẻĐó cũng là nỗi khát khao, mong mỏi của Đinh Nho Hoàn trong suốt chặng đường đi.
Cổng thành vang nhạc, sứ về triều.
Ngày về dương cột buồm hoa thắmThuyền sứ đã rời xa bến Nhị Hà, ông lại thoáng nhớ đến từng cây thị, cây dâu thân thuộc ở quê nhà qua câu thơ sau đây trong bài Hồi tưởng độ Nhị Hà nhật, nhân tác:
Thăm lại bến bờ, thoả ước mong.
Làng xóm thị dâu còn thấp thoáng.Đến Lạng Sơn, lòng ông vẫn hướng về kinh đô Thăng Long:
Tha hương lòng dạ hướng Tràng An.Vâng mệnh vua đi sứ, nhưng đến cửa ải, tâm trạng nặng nề của ông được thể hiện trong bài Quá quan thượng:
(Trong bài Quá Thành Đoàn).
Thế thời lúc dễ lúc gian nanBài Quá Thái Bình thành có câu:
Vâng mệnh mang thư chẳng dám than
Suốt cả đời người bao cực nhọc
Ngày qua cửa ải thật chuyên truân.
Trời Nam xa thẳm, chiều chim liệng.Bài Mộ bạc Tương Tư châu, nhân cảm đề có những câu luận và kết với hình ảnh ví von độc đáo và tâm tư nhớ quê nhà sâu lắng:
Trong khói cây như ria mép rậmXa nhà, xa Tổ quốc, lúc nào ông cũng nghĩ đến dân, đến quê hương đất nước. Bài Đề Bình Lạc Ấn Sơn đình có hai câu kết:
Ngoài tầm nhạn vắng bức thư xa
Măng ngon suối ngọt quê xanh thắm
Nhớ núi Tiều Sơn, nhớ mái nhà.
Đâu phải lên lầu do thích thúTuy là một nhà nho phong kiến, nhưng Hoàng Giáp Đinh Nho Hoàn luôn thông cảm với người lao động nghèo khó, nông dân vất vả, thương người vú già lưng còng v.v... Ông cho rằng, người làm quan muốn yên dân, cai quản được dân thì phải biết lo nghĩ cho dân. Trong bài Quá Quý huyện, ông viết:
Mà vì chạnh nghĩ đến dân mình.
Dưới bóng cam đường nghĩ tới dân.Với hai câu kết trong bài Quá Ngô Châu thành, nhà thơ tỏ ra bất bình trước cảnh bất công trong xã hội:
Bạc vàng nha phủ đầy trànTrong bài Quá Hán Dương đề Hán Khẩu phố, ông nêu lên tình trạng phân chia giàu nghèo và thương xót người nông dân một nắng hai sương:
Mồ hôi chưa ráo đồng làng xóm quê.
Mấy lần cạn chén táo tiênHoàng Giáp Đinh Nho Hoàn trân trọng cuộc sống thanh bạch, liêm khiết, lên án thói tham nhũng, hối lộ. Điều đó thể hiện trong bài Quá Tương Đàm kinh Bao Da miếu đề:
Nhà giàu ăn trốc ngồi trên ngất trời
Nông dân cũng một kiếp người
Nghèo nàn đói rét nào ai thương cùng.
Đá vạn thu cười dưới đáy sôngÔng đem tấm gương của những vị đại thần nổi tiếng liêm khiết bên Trung Hoa là Y Doãn, Phó Duyệt để giáo dục các thế hệ mai sau và răn dạy những người làm quan.
Tham quan chớ dại gặp Bao Công.
Cháu con đừng trách không vườn đất
Y, Phó có đâu lắm ruộng đồng.
Mẹ mất lên ba thật đáng thươngNgay khi mới lên đường, chưa qua biên giới, với tình cha con, ông đã có hai bài thơ cùng nhan đề Ức Trung dũng Thiếu phó Đặng tôn đài hồi thi trình thượng để trình lên Đặng Thiếu phó. Đồng thời, ông cũng viết bài Ức nhũ mẫu kí dữ đồng niên Thái bộc tôn đài gửi bạn đồng niên, bày tỏ tấm lòng của mình đối với người vú nuôi. Với những câu đề và kết sau đây, nhà thơ đã nhớ đến vú già:
Sáng nay kính nhớ, vẫn trên đường
Xa nhà vái vọng không li rượu
Bên cửa khóc tàn một nén hương
Đầu ngựa mây nhoà, quê khuất nẻo
Vạt tà lệ đẫm, cảnh thê lương
“Lục Nga” ngâm hết chừng trong mộng
Chữ hiếu cùng trung vạn dặm trường.
Vú nuôi tóc bạc tấm lưng còngMặc Trai nhắc đến Tử Dư, một người nổi tiếng có hiếu với mẹ, như là tấm gương sáng để noi theo.
Đằng đẵng xa quê những tháng ròng
......
Nào sánh chim con nuôi mẹ được
Tử Dư, thán phục để trong lòng.
Non cao vời vợi nghĩa cha conBất kể ở đâu, lúc nào, lòng ông luôn canh cánh mong ngày bình yên trở về.
Nguyên Đán, Phi Khanh tựa Đẩu, Sơn
......
Đợi lúc trở về cùng dạo bước
Ngồi hầu bên chén rượu chờ mong.
Uy vũ đất trời còn đó cảTrớ trêu thay, điều đó không đến với Mặc Trai. Ông đã mất nơi đất khách quê người, trên đường đi sứ nhà Thanh.
Sứ xin mạnh khoẻ trở về nhà.
Trung quân cha mẹ được vinh quang.Khi thuyền sứ đỗ lại Nam Ninh, ông đã làm những bài thơ bày tỏ nỗi lòng mình, trong đó có câu:
Trộm ngẫm sinh ra trong vũ trụBan đêm đỗ thuyền bên bến sông, nghe tiếng gà gáy, tâm tư của ông vẫn là:
Phải làm con hiếu với tôi trung.
Hiếu trung phận sự mãi trong đời. (Bài Bạc Đông tân dịch dạ văn thôn kê, tự cảm).Ngay trong hai bài đầu tiên của Mặc Trai sứ tập, nhà thơ đã nhấn mạnh đến trung hiếu. Sau đây là hai bài thơ đó:
Độ Nhị Hà khiển đềKhi qua trạm Lã Côi, ông viết bài Quá Lã Côi trạm, nhắc đến những buổi cùng các quan tuỳ tùng theo vua tuần thú, ngâm vịnh, tỏ lòng nhớ vua:
Thuyền lướt như đè lạnh cuối đông
Rời đình, tan tiệc, vượt sang sông
Hương trời lan rộng muôn trùng ngát
Lụa nước trải dài chục dặm trong
Thoát hiểm, chống chèo từng thử thách
Vượt nguy, trung hiếu giữ bền lòng
Ngày về dương cột buồm hoa thắm
Thăm lại bến bờ, thoả ước mong.
Lạnh se, đỉnh núi hắt tia trờiThuyền đến Ngô Châu vào Tết Đoan Ngọ, ông đã làm thơ giãi bày tâm tư:
Lính trạm báo dừng tại Lã Côi
Cờ xí hồng tươi, ca nhạc rộn
Buồm thuyền trắng xoá, ánh trăng soi
Áo vàng sư cụ rong từng bước
Miếu cổ chim đàn hót mọi nơi
Nhớ lúc phò vua tuần khắp chốn
Lời thơ trau chuốt vịnh thiên thời.
Song ngũ kết cỏ linh bồNhân ngày sinh của vua (19 tháng 5), ông viết hai bài chúc thọ, trong đó có những câu:
Thành thuyền thả nổi để cho trôi dòng
Sách, gươm hùng tráng tâm hồn
Ngày ngọ năm ngọ khuyết cung vào chầu
Hôm nay thuyền đến Ngô Châu
Thương dân yêu nước quạt nào rời xa
Đất khách không cửa không nhà
Xa xôi biết dán lá bùa vào đâu?
Lòng thành nghĩa chính chí cao
Gọi gà nướng lưỡi vái chào quê hương.
Trung quân trăng chiếu dặm ngàn“Trung quân ái quốc”, trung thành với vua là yêu nước. Cũng như bao nhà nho khác thời bấy giờ, Đinh Nho Hoàn đã thể hiện lòng yêu nước của mình như vậy, nhất là trong hoàn cảnh chu du trên đất nước người.
Nhớ vua nhớ nước muôn vàn chờ mong.
Đăng bởi DNH vào 21/04/2017 18:10
Có 1 người thích
…Đi sứ đến triều đình ta để tỏ việc đại nghĩaDi sản của Đinh Nho Hoàn để lại không nhiều, nhưng được đánh giá rất cao. Nhận xét về thơ Đinh Nho Hoàn, bộ sách Tổng tập văn học Việt Nam, NXB Khoa học xã hội, năm 2000, do Bùi Duy Tân chủ biên, tập 6 (Văn học thời Trịnh - Nguyễn phân tranh), trang 315 viết: “Thơ Đinh Nho Hoàn nhuần nhị, ngọt ngào, chứa chan những tình cảm, ý vị đẹp đẽ, thể hiện nồng nàn lòng yêu quê hương đất nước và niềm tự hào dân tộc”.
Vua thương người quá cố, đó là lòng nhân sâu quan tâm đến nơi xa
Ông phụng mệnh quốc vương nước ông
Từ phương xa vượt biển trèo non
Hồ Động Đình bái tạ ngắm trời
Công việc ấy vừa xong xuôi
Sao ông đã rời cõi thế
Trẫm nay vô cùng thương tiếc
Ta đặc ban cho ông lễ phúng
Để thoả lòng ở cõi U Minh
Than ôi!
Núi sông xa cách, ruổi rong nơi trạm dịch hoang vu
Tận trung mà hy sinh tính mệnh, hồn về đất cũ
Ông linh thiêng hãy còn quanh quất
Xin kính cẩn nhận lễ tế này.
Đăng bởi DNH vào 21/04/2017 18:17
Có 1 người thích
Đăng bởi DNH vào 21/04/2017 18:24
Có 1 người thích
Đăng bởi DNH vào 10/06/2017 21:03
QUÁ VĨNH THUẦN HUYỆNHai câu mở đề, tác giả muốn nói lên nỗi niềm của lòng mình trước phong cảnh thiên nhiên khi qua Vĩnh Thuần “Nhàn vọng soa y thập lý tần”. Phó giáo sư Ngô Đức Thọ đã dịch nghĩa (lúc nhàn rỗi, ngắm những mảnh rau tần bên hồ Soa y dài mười dặm) cảnh “Vĩnh Thuần tiền để” đã làm cho lòng người được trở lại hưởng niềm vui tại chốn này. Đó là một cảnh mỹ mục như lời dịch thơ của tiến sĩ Đinh Nho Hồng “Soa y nước biếc phủ rau tần” (Vui hưởng thuần phong huyện Vĩnh Thuần).
Nhàn vọng soa ý thập lý tần
Vĩnh thuần tiền để lạc hồi Thuần
Tư trung thiết lão nghi đề trụ
Cổ lạc linh hương nại cát cân
Nguyệt quá hoà yên tiểu niếu niếu
Ngừ hồi Hoàng Phạm thuỷ lân lân
Thành đầu nghiêu khởi Huyền thiên miếu
Chung tự sương minh thụ tự xuân
Tư trung thiết lão nghi đề trụNhà thơ đang nói tại núi Tư Sơn có thứ cây gỗ lim quý làm cột trụ vững chãi. Nơi đây có dòng suối Cổ Lạt lấy nước suối đó dùng nấu rượu rất ngon (rượu ngon thì khăn bền). Theo sự tích Đào Tiềm lấy khăn lọc rượu uống xong quấn lên đầu). Nên lấy nước suối Cổ Lạt nấu rượu thì khăn Đào Tiềm được bền (Cổ lạt linh hương nại cát cân).
Cổ lạt linh hương nại cát cân
Nguyệt quá hoà yên tiểu niếu niếuNhà thơ Đinh Nho Hoàn lại bình về cảnh tượng nơi đây. Đó là cảnh trăng và thuyền cùng lướt trên mặt hồ Soa Y, Hoàng Phạm và vẳng nghe như có tiếng sáo vút lên giữa không gian trầm mặc mênh mang. Cảnh thuyền câu dưới ánh trăng ngà trở về trên mặt hồ Hoàng Phạm trong làn gió nhẹ lăn tăn thật thơ mộng, lãng mạn vô cùng. Đứng trước cảnh tượng kỳ diệu đó, ai mà không đắm say, ngưỡng mộ. Tình yêu thiên nhiên dậy lên trong lòng thi sĩ mới vẽ nên được phong cảnh huyền mỹ đó.
Ngư hồi hoàng phạm thuỷ lân lân
Lim núi Tư Sơn cây cột trụThật là một cảnh thiên nhiên diệu kỳ sâu lắng. Mỗi khi đọc những câu thơ đó, ta thấy như mình thực sự được đứng ở bên những khuôn hồ ấy mà thưởng ngoạn cảnh trăng thanh gió mát, thuyền buồm thơ mộng, cảm thấy tâm hồn mình đầy thú vị như lòng tác giả vậy.
Nước dòng Cổ Lạt rượu bền khăn
Hoà Yên sáo vút trăng lan toả
Hoàng Phạm thuyền câu sóng lướt tràn
Thành đầu nghiêu khởi Huyền thiên miếuKhi ngắm cảnh ở đây, tác giả nghe như có tiếng chuông ngân lên từ trong sương vọng tới gọi cỏ cây đâm chồi nẩy nụ để rồi tự làm nên mùa xuân mới.
Chung tự sương minh thụ tự xuânCảnh tượng ấy đã nêu bật được một ý tưởng rộng mở sâu xa, thể hiện lòng lạc quan tin tưởng của tác giả. Hình tượng tiếng chuông ngân gọi cỏ cây tự lập mùa xuân mới, nhà thơ Đinh Nho Hoàn muốn nói đến cái tự chủ trong tương lai, cái tiền đồ, cái triển vọng huy hoàng xám lạn của ngày mai. Một tâm hồn thơ đa cảm, sâu lắng của thi sĩ Hoàng Giáp được thể hiện rất rõ, rất thực. Tiến sĩ Đinh Nho Hồng đã dịch hai câu kết như sau:
Bóng miếu Huyền Thiên in đáy nướcMột phong cảnh tuyệt mỹ. Nhà thơ Mặc Trai Hoàng giáp có một tầm nhìn cao siêu, một tâm hồn cảm hoá ông đã tả các hình ảnh bằng nhiều từ tượng hình, tượng thanh: “Tiêu niếu niếu” (vẳng có tiếng sáo).
Chuông ngân sương cỏ gọi mùa xuân
Thuỷ lân lân (Mặt nước lăn tăn).Và cũng dùng nhiều vế đối chuẩn mực để tả cảnh tả tình. Đây là tình yêu thiên nhiên say đắm của ông. Trong ánh mắt Mặc Trai: Mọi cảnh vật ở đâu cũng như ở quê mình.
Những tưởng thơ xưa đã lỗi thời
Nào ngờ phát triển mãi sinh sôi
Cha ông thuở trước gieo vần đẹp
Con cháu ngày nay dệt ý tươi