明道家訓
Minh Đạo gia huấn
Lời răn dạy nếp nhà của Minh Đạo

人生百藝，
Nhân sinh bách nghệ,
Người đời làm cả trăm nghề

文學為先。
Văn học vi tiên.
Văn học là nghề đứng đầu

儒士是珍，
Nho sĩ thị trân,
Nho sĩ là người đáng trọng

詩書是寶。
Thi thư thị bảo.
Thi thơ là sách đáng quý

古者聖賢，
Cổ giả thánh hiền,
Các vị thánh hiền thủa xưa

易子而教。
Dịch tử nhi giáo.
Đổi con với nhau mà dạy

德行純和，
Đức hạnh thuần hoà,
Những trang đức hạnh thuần hoà

擇為師友。
Trạch vi sư hữu.
Đáng chọn làm thầy và làm bạn

養而不教，
Dưỡng nhi bất giáo,
Nuôi mà chẳng dậy

乃父之過。
Nãi phụ chi quá.
Là lỗi của cha

教而不嚴，
Giáo nhi bất nghiêm,
Dậy mà chẳng nghiêm

乃師之惰。
Nãi sư chi noạ.
Là lỗi của thầy

學問不勤，
Học vấn bất cần,
Học hỏi chẳng cần

乃子之惡。
Nãi tử chi ác.
Là lỗi của con

後從先覺，
Hậu tòng tiên giác,
Người hậu giác theo người tiên giác

鑑古知今。
Giám cổ tri kim.
Soi việc xưa mà biết việc nay

學有三心，
Học hữu tam tâm,
Học giả có ba niềm

不可失一。
Bất khả thất nhất.
Bỏ sót một chẳng được:

父母厚實，
Phụ mẫu hậu thật,
Cha mẹ phúc hậu thật

子學勤敏。
Tử học cần mẫn.
Phận con học cần mẫn

嚴師作成，
Nghiêm sư tác thành,
Thầy nghiêm chỉnh chỉ dạy

人有三情。
Nhân hữu tam tình.
Người ta có ba ơn

可事如一，
Khả sự như nhất,
Nên thờ trọng như một:

非父不生。
Phi phụ bất sinh.
Không cha, mình chẳng sanh

非君不榮，
Phi quân bất vinh,
Không vua, mình chẳng vinh

非師不成。
Phi sư bất thành.
Không thầy, mình chẳng nên

有道德者，
Hữu đạo đức giả,
Người có đạo đức

子孫聰明。
Tử tôn thông minh.
Con cháu thông minh

無道德者，
Vô đạo đức giả,
Kẻ không đạo đức

子孫愚昧。
Tử tôn ngu muội.
Con cháu ngu muội

養男不教，
Dưỡng nam bất giáo,
Nuôi con trai chẳng dạy

不如養驢。
Bất như dưỡng lư.
Chẳng bằng nuôi lừa

養女不教，
Dưỡng nữ bất giáo,
Nuôi con gái chẳng dạy

不如養豬。
Bất như dưỡng trư.
Chẳng bằng nuôi heo

訓導之初，
Giáo huấn chi sơ,
Việc giáo huấn sơ đẳng

先守禮法。
Tiên thủ lễ pháp.
Trước hết giữ lễ phép:

不知問答，
Bất tri vấn đáp,
Kẻ chẳng biết thưa dạ

是為愚粗。
Thị vi ngu si.
Gọi là đứa ngu si

不教而善，
Bất giáo nhi thiện,
Chẳng học mà hay

非聖而何。
Phi Thánh nhi hà.
Chẳng phải thánh sao?

教而後善，
Giáo nhi hậu thiện,
Có học mới hay

非賢而何。
Phi Hiền nhi hà.
Chẳng phải hiền sao?

教亦不善，
Giáo nhi bất thiện,
Học mà không thông

非愚而何。
Phi ngu nhi hà.
Chẳng phải ngu sao?

困而知之，
Khốn nhi tri chi,
Chịu khó mới thông

非智而何。
Phi trí nhi hà.
Chẳng phải trí sao?

有田不耕，
Hữu điền bất canh,
Có ruộng chẳng cầy

倉廩空虛。
Thương lẫm hư không.
Kho lẫm trống rỗng

有書不教，
Hữu thư bất giáo,
Có sách chẳng dạy

子孫頑愚。
Tử tôn ngoan ngu.
Con cháu ngu ngốc

倉廩空兮，
Thương lẫm không hề,
Kho lẫm trống không

歲時乏食。
Tuế thời phạp thực.
Năm tháng nghèo đói

子孫愚兮，
Tử tôn ngu hề,
Con cháu ngu ngốc

禮義全無。
Lễ nghĩa toàn vô.
Lễ nghĩa chẳng thông

凡人不學，
Phàm nhân bất học,
Hễ người chẳng học

冥如夜行。
Minh như dạ hành.
Mờ như đi đêm

聽詩如聳，
Thính thư như tủng,
Nghe sách như điếc

望字如盲。
Vọng tự như manh.
Trông chữ như đui

幼而勤學，
Ấu nhi cần học,
Nhỏ thì siêng học,

長則施行。
Trưởng tắc thi hành.
Lớn thì thực hành.

正心修身，
Chính tâm tu thân,
Rèn lòng, sửa mình,

齊家治國。
Tề gia trị quốc.
Yên nhà, trị nước.

士修於家，
Sĩ tu ư gia,
Kẻ sĩ tu sửa việc nhà,

自升於國。
Tự hương nhi quốc.
Việc làng rồi tới việc nước:

科目朝爵，
Khoa mục triêu tước,
Những vị thi đậu làm quan,

有讀書人。
Hữu độc thư nhân.
Vốn là người đọc sách.

貧而勤學，
Bần nhi cần học,
Nghèo mà chăm học,

可以立身。
Khả di lập thân.
Nhờ đó lập thân phận:

富而勤學，
Phú nhi cần học,
Dầu mà chăm học,

益榮其名。
Ích vinh kỳ danh.
Nhờ đó danh phận càng cao.

開卷有益，
Khai quyển hữu ích,
Dở quyển là có ích,

志者竟成。
Chí giả cánh thành.
Có chí ắt thành công.

博學廣問，
Bác học quảng văn,
Học vấn càng cao rộng,

其智益明。
Kỳ trí ích minh.
Trí tuệ càng thông suốt.

不恥下問，
Bất sỉ hạ vấn,
Chẳng thẹn hỏi kẻ dưới,

義理益精。
Nghĩa lý ích tinh.
Nghĩa lý càng tinh thông.

獨學無友，
Độc học vô hữu,
Học một mình không bạn,

孤陋寡聞。
Cô lậu quả văn.
Kiến văn cạn và ít.

人有五倫，
Nhân hữu ngũ luân,
Người đời có lăm luân,

綱常為首。
Cương thường vi thủ.
Với cang thường là trọng.

不知倫常，
Bất tri cương thường,
Nếu chẳng biết cang thường,

何異禽獸。
Hạ dị cầm thú.
Có khác gì cầm thú?

蜂蟻有主，
Phong nghĩ hữu chủ,
Ong, kiến còn có chúa,

況於人乎。
Huống ư nhân hồ.
Huống chi là loài người?

三綱九疇，
Tam cương cửu trù,
Ba cang với chín trù,

古今不易。
Cổ kim bất dịch.
Xưa nay chẳng dời đổi.

為君止敬，
Vi quân chỉ kính,
Làm vua đứng ở mức kính,

為臣止忠。
Vi thân chỉ trung.
Làm tôi đứng ở mức trung.

為父止慈，
Vi phụ chỉ từ,
Làm cha đứng ở mức từ,

為子止孝。
Vi tử chỉ hiếu.
Làm con đứng ở mức hiếu,

為兄止愛，
Vi huynh chỉ ái,
Làm anh đứng ở mức ái,

為弟止恭。
Vi đệ chỉ cung.
Làm em đứng ở mức cung,

為夫止和，
Vi phu chỉ hoà,
Làm chồng đứng ở mức hoà,

為婦止順。
Vi phụ chỉ thuận.
Làm vợ đứng ở mức thuận,

朋友止信，
Bằng hữu chỉ tín,
Bầu bạn đứng ở mức tín,

長幼止謙。
Trưởng ấu chỉ khiêm.
Lớn nhỏ đứng ở mức khiêm,

鄉黨止和，
Hương đảng chỉ hoà,
Làng xóm đứng ở mức hoà,

鄰旁止讓。
Lân bàng chỉ nhượng.
Láng giềng đứng ở mức nhượng.

行者讓路，
Hành giả nhượng lộ,
Đi đường nhường bước

耕者讓畔。
Canh giả nhượng bạn.
Cày ruộng nhường bờ

過闕則下，
Quá khuyết tắc hạ,
Qua đình xuống ngựa

過廟則趨。
Quá miếu tắc xu.
Qua miếu nhẹ chân

出入起居，
Xuất nhập khởi cư,
Khi ra vào, lúc đứng lúc ngồi,

非禮不整。
Phi lễ bất chỉnh.
Sái lễ phép thì chẳng tề chỉnh.

言語飲食，
Ngôn ngữ ẩm thực,
Khi nói năng, lúc ăn uống,

非禮不肅。
Phi lễ bất túc.
Sái lễ phép, chẳng nghiêm trang.

終身寡欲，
Tu thân quả dục,
Sửa mình, ít dục,

勤儉齊家。
Cần kiệm tề gia.
Cần kiệm, tề gia,

禁止賒華，
Cấm chỉ xa hoa,
Ngăn ngừa lãng phí se sua,

須防後用。
Tu phòng hậu dụng.
Dự phòng tiền của sắm mua lúc cần.

得榮思辱，
Đắc vinh tư nhục,
Được vinh hiển, lo hờ lúc nhục,

居安慮危。
Cư an tư nguy.
Được ở yên, phòng bị cơn nguy.

道高德重，
Đạo cao đức trọng,
Người đạo cao đức trọng,

不恥弊衣。
Bất sỉ tề y.
Chẳng thẹn áo cũ rách.

積穀防饑，
Tích cốc phòng cơ,
Chứa lúa phòng khi đói,

積衣防寒。
Tích y phòng hàn.
Cất áo phòng cơn lạnh,

儉則常足，
Kiệm tắc thường túc,
Kiệm ước thường đủ dùng,

靜則常安。
Tĩnh tắc thượng an.
Bình tĩnh thường yên ổn,

謹備防姦，
Cẩn bị phòng gian,
Dè dặt phòng kẻ gian,

養子防老。
Dưỡng tử phòng lão.
Nuôi con phòng lúc già.

事親既孝，
Sự thân ký hiếu,
Mình đã thảo với cha mẹ,

子亦孝之。
Tử diệc hiếu chi.
Con cũng sẽ thảo với mình.

奉養禮儀，
Phụng dưỡng lễ nghi,
Phụng dưỡng đủ lễ nghi,

莫避污穢。
Mạc tị ô uế.
Chớ tránh đồ dơ dáy.

父母尚在，
Phụ mẫu tại đường,
Cha mẹ còn hiện tại,

不可遠遊。
Bất khả viễn du.
Chẳng nên đi chơi xa.

身體髮膚，
Thân thể phát phu,
Mình, vóc, tóc, gia,

受之父母。
Thụ chi phụ mẫu.
Thọ nơi cha mẹ.

不敢毀傷，
Bất cảm huỷ thương,
Chẳng giám huỷ hoại,

孝之始也。
Hiếu chi thuỷ dã.
Là nết hiếu đầu.

立身行道，
Lập thân hành đạo,
Lập thân, hành đạo,

揚名於後。
Dương danh ư hậu.
Rõ tiếng hậu lai.

以顯父母，
Dĩ hiển phụ mẫu,
Thơm lây cha mẹ,

孝之終也。
Hiếu chi chung dã.
Là nết hiếu sau.

欲和上下，
Dục hoà thượng hạ,
Muốn cho trên dưới hoà,

忍字為先。
Nhẫn tự vi tiên.
Lấy chữ nhẫn làm đầu.

君臣忍之，
Quân thần nhẫn chi,
Vua với tôi nhẫn nhịn,

國勢保全。
Quốc thể bảo toàn.
Thế nước được giữ yên.

父子忍之，
Phụ mẫu nhẫn chi,
Cha với con nhẫn nhịn,

自全其道。
Tự toàn kỳ đạo.
Giữ vẹn được gia đạo.

兄弟忍之，
Phu Phụ nhẫn chi,
Chồng với vợ nhẫn nhịn,

家中無害。
Linh tử bất cô.
Con cái khỏi bơ vơ.

夫婦忍之，
Huynh đệ nhẫn chi,
Anh với em nhẫn nhịn,

令子不孤。
Gia trung vô hại.
Gia đình khỏi hư hại.

朋友忍之，
Bằng hữu nhẫn chi,
Bầu bạn nhẫn nhịn nhau,

其情不疏。
Kỳ tình bất sơ.
Tình bạn chẳng nhạt phai.

自身忍之，
Tự thân nhẫn chi,
Tự mình nhẫn nhìn được,

人人愛樂。
Nhân nhân ái lạc.
Ai nấy đều mến yêu.

家中賭博，
Gia trung đổ bác,
Trong nhà bài bạc,

男女皆惡。
Nam nữ giai ác.
Con cái đều hư.

家中有琴，
Gia trung hữu cầm,
Trong nhà đàn ca,

女子必淫。
Nữ tử tất dâm.
Con gái động tình.

家中有棋，
Gia trung hữu kỳ,
Trong nhà mê cờ,

男子必衰。
Nam tử tất suy.
Con trai suy bại.

家中有制，
Gia trung hữu chế,
Trong nhà nề nếp,

男女守禮。
Nam nữ thủ lễ.
Con cái giữ lễ.

事無大小，
Sự vô đại tiểu,
Đừng ngại phần lớn nhỏ,

無得爭衡。
Vô đắc tranh hành.
Không được tranh lấn nhau.

財產分明，
Tài sản phân minh,
Tiền của phân rành rẽ,

供給群眾。
Quân cấp quần chúng.
Ai nấy được cấp đều.

莫愛珠玉，
Mạc thụ châu ngọc,
Đừng ham châu ngọc,

愛子孫賢。
Ái tử tôn hiền.
Ham con cháu hiền.

和睦為先，
Hoà mục vi tiên,
Hoà mục là đầu,

誠為美俗。
Thành vi mỹ tục.
Nên phong tục tốt.

婚姻擇配，
Hôn nhân trạch phối,
Cưới vợ nên chọn kỷ,

先齊家風。
Tiên tế gia phong.
Trước lo việc tề gia.

清潔閨房，
Thanh khiết khuê phòng,
Khuê phòng gìn tiết sạch,

主饋蘋藻。
Chủ quỹ tần tảo.
Đơm quải giữ siêng năng.

寡言謹厚，
Quả ngôn cẩn hậu,
Nói ít và cẩn hậu,

執順唱隨。
Chấp thuận xướng tuỳ.
Vui thuận ý tứ chồng.

德行表儀，
Đức hạnh biểu nghi,
Đức hạnh khuôn phép đủ,

不須顏色。
Bất tu nhan sắc.
Chẳng cần gương mặt đẹp.

子賢母德，
Tử tư mẫu đức,
Con trai nhờ đức mẹ,

女出宮妃。
Nữ xuất cung phi.
Con gái lấy vua quan.

子孝孫慈，
Tử hiếu tôn từ,
Nhà con thảo cháu lành,

妻賢子貴。
Thê hiền tử quý.
Vợ hiền sinh con quý.

孽妾敗嗣，
Nghiệt thê bại tự,
Vợ giữ không trai nối họ,

色婦亂家。
Đố phụ loạn gia.
Gái gen gây rối nhà chồng.

巧譎是邪，
Xảo quyệt thị tà,
Xảo quyệt mới là tà vậy,

驕訛是詐。
Kiêu ngoa thị trá.
Kiêu ngoa tức thị gạt lừa.

婦人內助，
Phụ nhân nội trợ,
Đàn bà đỡ bớt bề trong,

盛衰之由。
Thịnh suy chi do.
Do đó nhà suy hoặc thạnh.

賢女敬夫，
Hiền nữ kính phu,
Gái hiền kính chồng

癡人畏婦。
Si nhân uý phụ.
Trai ngu sợ vợ.

不正之女，
Bất chính chi nữ,
Gái bất chánh,

羞以為妻。
Tu dĩ vi thê.
Khiến chồng xấu hổ.

不忠之人，
Bất trung chi nhân,
Trai bất trung,

羞以為臣。
Tu dĩ vi thần.
Khiến chúa thẹn thùa.

士之守節，
Nữ tri thủ tiết,
Làm gái giữ tròn tiết hạnh,

猶女守身。
Do sĩ thủ thân.
Như sĩ phu gìn lấy thân danh.

賢妻家寶，
Hiền thê gia bảo,
Vợ hiền là báu trong nhà,

賢臣國珍。
Hiền thần quốc trân.
Tôi hiền là báu của nước.

男貴忠勤，
Nam quý trung cần,
Làm trai quý ở trung, cần,

女貴貞順。
Nữ quý trinh thuận.
Làm gái quý nơi trinh, thuận.

教婦初來，
Giáo phụ sơ lai,
Dạy vợ khi mới về,

教子嬰孩。
Giáo tử anh hài.
Dạy con lúc còn trẻ.

慾不可縱，
Dục bất khả túng,
Chẳng nên phóng túng ham dục,

慾縱成災。
Dục túng thành tai.
Ham dục nhiều thì mang hoạ.

樂不可極，
Lạc bất khả cực,
Chẳng nên vui sướng thái quá,

樂極生哀。
Lạc cực sinh ai.
Vui quá sanh ra buồn khổ.

女勿貪財，
Nữ vật tham tài,
Gái đừng ham tiền của,

男勿貪色。
Nam vật tham sắc.
Trai đừng ham nhan sắc.

色易殺人，
Sắc dị sát nhân,
Nhan sức dễ giết người,

財易殺身。
Tài dị sát thân.
Tiền của dễ hại thân.

術詐遺之，
Thuật trá di chi,
Gian trá để lại tiền của,

子孫者亡。
Tử tôn giả vong.
Con cháu ắt phải tiêu vong.

道德遺之，
Đạo đức di chi,
Chẳng bằng để lại đạo đức,

子孫者昌。
Tử tôn giả xương.
Cháu con sẽ được thành đạt.

本固枝長，
Bản cố chi trường,
Gốc có vững cành mới dài,

流傳萬代。
Lưu truyền vạn đại.
Nước nhà bền bỉ, muôn đời truyền lưu.

不孝者三，
Bất hiếu giả tam,
Bất hiếu có ba thứ tội,

無後為大。
Vô hậu vi đại.
Tuyệt tự là tội lớn nhất.

有親不愛，
Hữu thân bất ái,
Có cha, chẳng yêu cha,

有兄不敬。
Hữu huynh bất kính.
Có anh, chẳng yêu anh.

求其弟聽，
Cầu tha ái kính,
Mong con em yêu kính,

豈可得乎。
Khởi khả đắc hồ.
Há mong cầu được sao?

子果賢矣，
Tử quả hiền hỹ,
Phận làm con hiền đức,

今雖貧賤。
Kim tuy bần tiện.
Tuy nay chịu nghèo hèn,

後必富貴，
Hậu tất phú quý,
Sau ắt được giàu sang.

子不肖矣。
Tử bất tiếu hỹ.
Kẻ làm con bất hiếu,

今雖富貴，
Kim tuy phú quý,
Tuy nay được giàu sang,

後必貧賤。
Hậu tất bần tiện.
Sau trở nên nghèo hèn.

骨肉貧者，
Cốt nhục bần giả,
Bà con thân thích dẫu nghèo,

情不可疏。
Tình bất khả sơ.
Tình nghĩa chẳng nên lợt lạt.

他人富者，
Tha nhân phú quý,
Đối kẻ khác giàu có,

心不可惡。
Tâm bất khả ố.
Lòng chớ khá ghét ganh.

取重於人，
Thủ trọng ư nhân,
Đem lòng kính trọng người ta,

是重其身。
Thị trọng kỳ thân.
Đó là mình trọng chính mình.

莫效小人，
Mạc hiệu tiểu nhân,
Đừng bắt trước phường tiểu nhân,

惡人勝己。
Ố nhân thắng kỷ.
Họ ghét những ai hơn họ.

可效君子，
Khả hiệu quân tử,
Hãy bắt chước trang quân tử,

成人之美。
Thành nhân chi mỹ.
Giúp người làm nên việc tốt.

苟無野人，
Cẩu vô dã nhân,
Nếu không có kẻ quê mùa,

莫養君子。
Mạc dưỡng quân tử.
Lấy ai nuôi người quân tử?

苟無君子，
Cẩu vô quân tử,
Nếu không có người quân tử,

莫治野人。
Mạc trị dã nhân.
Lấy ai dạy kẻ quê mùa?

居必擇鄰，
Cư tắc trạch lân,
Ở phải chọn xóm,

交必擇友。
Giao tắc trạch hữu.
Chơi phải chọn bạn.

患難相救，
Hoạn nạn tương cứu,
Hoạn nạn cứu nhau,

過失相規。
Quá thất tương quy.
Lỗi lầm khuyên nhau.

用人勿疑，
Dụng nhân vật nghi,
Dùng người đừng nghi,

疑人勿用。
Nghi nhân vật dụng.
Nghi ai đừng dùng.

用人不謹，
Dụng nhân bất cẩn,
Không cẩn thận dùng người,

害隨而至。
Hại tuỳ nhi chí.
Ắt cáo hại về sau.

小人失意，
Tiểu nhân thất ý,
Kẻ tiểu nhân bất mãn,

起為仇讎。
Khởi vi cừu thù.
Họ trở nên cửu thù.

小人自驕，
Tiểu nhân tự kiêu,
Tiểu nhân tự kiêu,

恃才矜己。
Thị tài căng kỷ.
Ỷ tài khoe mình.

無惡小人，
Vô ố tiểu nhân,
Chẳng ghét tiểu nhân,

是為君子。
Thị vi quân tử.
Mới là quân tử.

財上分明，
Tài thượng phân minh,
Tiền bạc rành rẽ,

是為丈夫。
Thị vi trượng phu.
Mới đáng trượng phu.

貧而無諂，
Bần nhi vô siểm,
Nghèo chẳng đua bợ,

富而無驕。
Phú nhi vô kiêu.
Giầu chẳng kiêu căng.

清貧常樂，
Thanh bần thường lạc,
Thanh bần thường vui,

濁富多憂。
Trọc phú đa ưu.
Trọc phú hay lo.

勿恃富貴，
Vật thị phú quý,
Chớ cậy giầu sang,

自輕其貧。
Tự khinh kỳ bần.
Mà khinh kẻ nghèo.

恃富輕貧，
Thị phú khinh bần,
Cậy mình giầu mà khinh kẻ nghèo,

守錢虜耳。
Thủ tiền lỗ nhĩ.
Chẳng qua mình là mọi, giữ tiền.

窮人勿罵，
Cùng nhân vật mạ,
Người cùng khó chớ mắng nhiếc,

窮寇勿追。
Cùng khấu vật truy.
Kẻ cướp cùng đường chớ truy đuổi.

鳥窮則飛，
Điểu cùng tắc phi,
Chim cùng đường sẽ bay,

犬窮則吠。
Khuyển cùng tắc phệ.
Chó cùng đường sẽ cắn.

人貪財死，
Nhân tham tài tử,
Người ham tiền thì chết,

鳥貪食亡。
Điểu tham thực vong.
Chim ham mồi thì nguy.

饑寒切身，
Cơ hàn thiết thân,
Đói lạnh đương bức thân,

不顧廉恥。
Bất cố liêm sỉ.
Chẳng kể gì liêm sỉ!

自先責己，
Tự tiên trách kỷ,
Trước hãy trách mình,

而後責人。
Nhi hậu trách nhân.
Sau hãy trách người.

含血噴人，
Hàm huyết phún nhân,
Ngậm máu phun người,

先污我口。
Tiên ô ngã khẩu.
Trước dơ miệng mình.

惡言出口，
Ác ngôn xuất khẩu,
Lời dữ ra ngoài miệng,

凶神監臨。
Hung thần giáng lâm.
Hung thần liền soi tới.

善念于心，
Thiện niệm vu tâm,
Niệm lành khởi trong tâm,

吉神自現。
Cát thân tự hiện.
Cát thần tự nhiên hiện.

積善逢善，
Tích thiện phùng thiện,
Chứa lành gặp lành,

積惡逢惡。
Tích ác phùng ác.
Chứa dữ gặp dữ.

仔細思量，
Tử tế tư lường,
Xét kỹ mà coi,

天地不錯。
Thiên địa bất thác.
Trời đất chẳng lầm.

仁厚逢厚，
Nhân hậu ngộ hậu,
Nhân hậu gặp nhân hậu,

處處相逢。
Xứ xứ tương phùng.
Chốn chốn thường gặp nhau.

謀深禍深，
Mưu thâm hoạ thâm,
Mưa sâu hoạ sâu,

冤冤相報。
Oan oan tương báo.
Oán vay oán trả.

若遲不報，
Nhược trì bất báo,
Chậm chạm chẳng trả,

時辰未到。
Thời thân vị đáo.
Thời kỳ chưa tới.

種瓜得瓜，
Chủng qua đắc qua,
Trồng dưa được dưa,

種豆得豆。
Chủng đậu đắc đậu.
Trồng đậu được đậu.

天網恢恢，
Thiên võng khôi khôi,
Lưới trời lồng lộng,

疏而不漏。
Sơ nhi bất lậu.
Thưa mà chẳng lọt.

皇天不負，
Hoàng thiên bất phụ,
Ông trời chẳng bỏ,

有讀書人。
Hữu độc thư nhân.
Những người đọc sách.

皇天不負，
Hoàng thiên bất phụ,
Ông trời chẳng bỏ,

有道心人。
Hữu đạo tâm nhân.
Những người tâm đạo.

皇天不負，
Hoàng thiên bất phụ,
Ông trời chẳng bỏ,

有好心人。
Hữu hảo tâm nhân.
Những người lòng tốt.

傷人之語，
Thương nhân chi ngữ,
Lời nói hại người,

反傷其身。
Phản thương kỳ thân.
Trở lại hại mình.

用心不良，
Dụng tâm bất lương,
Dụng tâm chẳng lành,

豈無果報。
Khởi vô qủa báo.
Há khỏi quả báo?

父母行惡，
Phụ mẫu hành ác,
Cha mẹ làm ác,

遺禍子孫。
Di hại tử tôn.
Để hoạ con cháu.

禍福無門，
Hoạ phúc vô môn,
Hoạ phước không nhà,

惟人所召。
Duy nhân sở triệu.
Tại người vời tới.

欲知禍福，
Dục tri hoạ phước,
Muốn biết hoạ phước,

先看子孫。
Tiên khán tử tôn.
Trước xem con cháu:

自家而知，
Tự gia nhi tri,
Nhà mình mình biết,

何必問誰。
Hà tất vấn thuỳ.
Cần gì hỏi ai?

刻深太甚，
Khắc thâm thái thậm,
Người nào sâu sắc nước đời,

流病難醫。
Trầm bệnh nan y.
Khi mang bệnh nặng, khó bài thuốc thang.

謀慮多思，
Mưu lự đa tư,
Người nào mưu tính nhiều bề,

精神勞竭。
Tinh thần hao kiệt.
Tinh thần hao tổn, ê chề, suy vi.

陰謀嫁禍，
Âm mưu giá hoạ,
Mưu thầm kín, gieo hoạ người,

暗有鬼神。
Âm hữu quỷ thần.
Quỷ thần âm cảnh mười mười chép rành.

益己害人，
Ích kỷ hại nhân,
Lợi mình mà hại người ta,

明有王憲。
Minh hữu vương hiến.
Phép đời luật nước trị là công minh.

人心如鐵，
Nhân tâm như thiết,
Lòng người như sắt khéo chui,

官法如鑢。
Quan pháp như lô.
Phép công lò lửa đốt thui cũng xì!

文法不孤，
Văn pháp bất cô,
Án văn chẳng có tư vì,

殺人者死。
Sát nhân giả tử.
Sát nhân, xử tử luật ghi rõ ràng.

人無遠慮，
Nhân vô viễn lự,
Kẻ không lo xa,

必有近憂。
Tất hữu cận ưu.
Ắt có buồn gần.

謹則無憂，
Cẩn tắc vô ưu,
Cẩn thận thì khỏi lo,

忍則無辱。
Nhẫn tắc vô nhục.
Nhẫn nhịn thì khỏi nhục.

人間囚獄，
Nhân gian tù ngục,
Những kẻ tù ngục ở nhân gian,

還是無良。
Hoàn thị vô lương.
Đa số là người không lương thiện.

天下公侯，
Thiên hạ công hầu,
Những công hầu trong thiên hạ,

皆由有德。
Giai do hữu đức.
Đều là những vị có đức lành.

近硃者赤，
Cận chu giả xích,
Gần son thì đỏ,

近墨者黑。
Cận mặc giả hắc.
Gần mực thì đen.

賢德之人，
Hiền đức chi nhân,
Những người hiền đức,

親而近之。
Thân nhi cận chi.
Ta nên thân cận,

終自有益，
Chung tự hữu ích,
Có ích về sau.

凶惡之人。
Hung ác chi nhân.
Những kẻ hung ác,

斥而遠之，
Xích nhi viễn chi,
Ta nên tránh xa,

自免禍亂。
Tự miễn hoạ hoạn.
Khỏi vướng tai hoạ.

愛賢如蘭，
Ái hiền như lan,
Mến người hiền như hoa lan,

畏惡如虎。
Uý ác như hổ.
Sợ kẻ dữ như cọp hùm.

城中失火，
Thành trung thất hoả,
Hoả hoạn sảy ra trong thành,

禍及池魚。
Hoạ cập trì ngư.
Hoạ lây tới cá dưới ao.

危邦不入，
Nguy bang bất nhập,
Nước nguy đừng vào,

亂邦不居。
Loạn bang bất cư.
Nước loạn đừng ở.

兵革之間，
Binh cách chi gian,
Trong cơn giặc giã,

守身為大。
Thủ thân vi đại.
Giữ mình làm trọng.

小利若貪，
Tiểu lợi nhược tham,
Nếu ham lợi nhỏ,

不成大事。
Bất thành đại sự.
Chuyện lớn chẳng thành.

小事不忍，
Tiểu sự bất nhẫn,
Chẳng nhịn việc vặt,

必亂大謀。
Tất loạn đại mưu.
Mưu to phải hỏng.

利不可獨，
Lợi bất khả độc,
Lợi chẳng nên hưởng riêng,

獨利則離。
Lợi độc tắc ly.
Hưởng riêng thì ly tán.

謀不可眾，
Mưu bất khả chúng,
Mưu chẳng khả bàn chung,

眾謀則泄。
Chúng mưu tắc tiết.
Bàn chung ắt tiết lộ.

成事不說，
Thành sự bất thuyết,
Chuyện rồi đừng nói,

意莫強求。
Ý mạc cưỡng cầu.
Ý chớ gượng cầu.

人無妄交，
Nhân vô vọng giao,
Người giữ đừng chơi,

足無妄走。
Túc vô vọng tẩu.
Chân đừng chạy bậy.

食無求飽，
Thực vô cầu bão,
Ăn chẳng cần món ngon,

居無求安。
Cư vô cầu an.
Ở chẳng cần nhà đẹp.

無起爭端，
Vô khởi tranh đoan,
Không tranh cạnh phải quấy,

無鬥口舌。
Vô đấu khẩu thiệt.
Không đấu chiến miệng lưỡi.

於我善者，
Ư ngã thiện giả,
Người tốt với mình,

我亦善之。
Ngã diệc thiện chi.
Mình cũng tốt lại.

於我惡者，
Ư ngã ác giả,
Người xấu với mình,

我亦善之。
Ngã diệc thiện chi.
Mình cũng tốt lại.

我有善念，
Ngã hữu thiện niệm,
Ta nghĩ điều lành,

天必隨之。
Thiện tất tuỳ chi.
Trời chiều ý ta.

彼既為惡，
Bĩ ký vi ác,
Họ làm việc dữ,

有惡人治。
Hữu ác nhân trị.
Kẻ dữ trị họ.

聞人之惡，
Văn nhân chi ác,
Nghe việc quấy của người,

口不得言。
Khẩu bất đắc ngôn.
Miệng mình đừng nói ra.

聞人之謗，
Văn nhân chi báng,
Nghe người phỉ báng mình,

心不足怒。
Tâm bất túc nộ.
Lòng đừng sanh nóng giận.

惡人勿罵，
Ác nhân vật mạ,
Đừng mắng kẻ ác.

窮人勿言。
Cùng nhân vật ngôn.
Đừng nhiếc kẻ cùng.

若爭鬥間，
Nhược khởi tranh đoan,
Nếu tranh phải quấy,

是無智慮。
Thị vô trí lư.
Là không trí lự.

君子謹言，
Quân tử cẩn ngôn,
Quân tử thận trọng ngôn ngữ,

慎其言語。
Thận kỳ ngôn ngữ.
Khéo nói trong khi luận đàm.

不干己事，
Bất can kỷ sự,
Chuyện không can dự đến mình,

莫可當頭。
Mạc khả đang đầu.
Chẳng khá chống đối làm chi!

無益之言，
Vô ích chi ngôn,
Lời nói xét ra vô ích,

自休著口。
Tự hữu trước khẩu.
Bỏ đi chẳng để dơ miệng.

寡言擇交，
Quả ngôn trạch giao,
Người nói ít ta nên làm bạn,

多言勿結。
Đa ngôn vật kết.
Kẻ nói nhiều ta chớ kết giao.

多言是譎，
Đa ngôn thị quyệt,
Kẻ nói nhiều là phường xảo quyệt,

寡言是忠。
Quả ngôn thị trung.
Người nói ít là bực ngay thật.

一言不信，
Nhất ngôn bất tín,
Một lời hứa mà bất tín,

千言無用。
Thiên ngôn vô dụng.
Muôn lời cũng là vô dụng.

讒言勿信，
Sàm ngôn vật tín,
Kẻ sàm nịnh chớ tin cậy,

反間勿行。
Phản gian vật hành.
Kẻ đâm thọc đừng nghe theo.

去食去兵，
Khứ thực khứ binh,
Bỏ lương thực bỏ quân binh,

信不可去。
Tín bất khả khứ.
Niềm tin chẳng được bỏ mất.

聽其言語，
Thính kỳ ngôn ngữ,
Nghe lời người nói,

觀其眸子。
Quan kỳ mâu tử.
Nhìn mắt của người.

白眼者凶，
Bạch nhãn giả hung,
Mắt trắng là ác,

黑眼者善。
Hắc nhãn giả thiện.
Mắt đen là thiện.

有心無相，
Hữu tâm vô tướng,
Có tâm mà không tướng,

相逐心生。
Tướng tự tâm sinh.
Tướng do tâm mà lộ.

有相無心，
Hữu tướng vô tâm,
Có tướng mà không tâm,

相從心滅。
Tướng tòng tâm diệt.
Tướng theo tâm mà lặn.

順德者昌，
Thuận đức giả xương,
Thuận đức thì hưng thạnh,

逆德者亡。
Nghịch đức giả vong.
Nghịch đức phải suy vong.

舌柔能存，
Thiệt nhu năng tồn,
Lưỡi mềm thì còn,

齒剛則折。
Xỉ cương tắc chiết.
Răng cứng thì gãy.

君子遇貧，
Quân tử ngộ bần,
Quân tử gặp lúc nghèo,

守其禮義。
Thủ kỳ lễ nghĩa.
Vẫn giữ tròn lễ nghĩa.

小人乍富，
Tiểu nhân sạ phú,
Tiểu nhân mới làm giàu,

自妄輕人。
Tự vọng khinh nhân.
Ngạo ngễ khinh chê người.

飲食之人，
Ẩm thực chi nhân,
Kẻ ham ăn uống,

人皆賤之。
Nhân giai tiện chi.
Ai nấy đều chê.

好利之人，
Hiếu lợi chi nhân,
Kẻ ham thủ lợi,

人皆惡之。
Nhân giai ố chi.
Ai nấy đều ghét.

頻來易疏，
Tân lai dị sơ,
Đến thường dễ sơ,

坐久易厭。
Toạ cửu dị yếm.
Ngồi dai dễ chán.

以小人心，
Dĩ tiểu nhân tâm,
Lấy lòng tiểu nhân,

度君子腹。
Đạc quân tử phúc.
Độ bụng quân tử.

君子所為，
Quân tử sở vi,
Hành vi quân tử,

小人不識。
Tiểu nhân bất thức.
Tiểu nhân chẳng biết.

聖人積德，
Thánh nhân tích đức,
Thánh nhân chứa đức,

不積其財。
Bất tích kỳ tài.
Chẳng chứa của tiền.

君子謀道，
Quân tử mưu đạo,
Quân tử lo đạo,

不謀其食。
Bất mưu kỳ thực.
Chẳng lo cơm gạo.

非己之色，
Phi kỷ chi sắc,
Chẳng phải vợ mình,

君子不淫。
Quân tử bất dâm.
Quân tử chẳng cần.

非己之財，
Phi kỷ chi tài,
Chẳng phải của mình,

君子不取。
Quân tử bất thủ.
Quân tử chẳng lấy.

不義之富，
Bất nghĩa chi phú,
Giầu có bất nghĩa,

視如浮雲。
Thị như phù vân.
Coi như mây rồi.

救急賑貧，
Cứu cấp chẩn bần,
Cứu kẻ khổ, giúp người nghèo,

寬則得眾。
Khoan tắc đắc chúng.
Lượng khoan hồng được lòng dân.

平辰講武，
Bình thời giảng võ,
Thời bình tập võ,

亂世讀書。
Loạn thế độc thư.
Lúc loạn đọc sách.

君子見機，
Quân tử kiến cơ,
Quân tử nhắm dèo,

不俟後日。
Bất sĩ chung nhật.
Chẳng đợi hết bữa.

窮必有達，
Cùng tất hữu đạt,
Hết cùng tới đạt,

否極泰來。
Bĩ cực thái lai.
Hết bỉ tới thái.

但患無才，
Đãn hoạn vô tài,
Chỉ ngại không tài,

不患無用。
Bất hoạn vô dụng.
Chỉ lo vô dụng.

事無妄動，
Sự vô vọng động,
Tay không làm quấy,

心無望思。
Tâm vô vọng tư.
Lòng không nghĩ bậy.

官不在愚，
Quan bất tại ngu,
Chẳng phải ngu dốt mà làm quan,

富不在懶。
Phú bất tại lãn.
Chẳng phải lười biếng mà làm giầu.

自知分者，
Tự tri phận giả,
Tự biết phận mình,

不可怨人。
Bất khả vưu nhân.
Chẳng nên oán người.

自知命者，
Tự tri mạnh giả,
Tự biết mạng mình,

不可怨天。
Bất khả oán thiên.
Chớ khá trách trời.

知止常止，
Tri chỉ thường chỉ,
Biết nên thôi, cứ thôi,

終身不恥。
Chung thân bất sỉ.
Trọn đời chẳng thẹn.

知足常足，
Tri túc thường túc,
Biết là đủ, thường đủ,

終身不辱。
Chung thân bất nhục.
Trọn đời chẳng nhục.

明明我祖，
Minh minh Hoàng Tổ,
Vua văn vương sáng suốt,

垂訓五目。
Thuỳ huấn hữu ngũ.
Để lại năm điều răn.

內作色荒，
Nội tác sắc hoang,
Trong đền ham sắc dục,

外作禽荒。
Ngoại tác cầm hoang.
Ra ngoài thích săn bắn,

甘酒嗜音，
Cam tửu thị âm,
Mê rượu, ưa âm nhạc,

峻宇雕墻。
Tuấn vũ điêu tường.
Khoái nhà cao vách chạm.

有一于此，
Hữu nhất vu thử,
Phạm một trong năm điều,

未或不亡。
Vị hoặc bất vong.
Chẳng khỏi mất nước nhà.

訓子義方，
Huấn tử nghĩa phương,
Dạy con đúng nghĩa phương,

失孝者八。
Thất hiếu giả bát.
Thất hiếu có tám điều:

學問不勤，
Học vấn bất cần,
Học hỏi chẳng siêng năng,

賭博忘身。
Đổ bác vong thân.
Bài bạc làm hư thân,

酒色爭鬥，
Tửu sắc tranh đấu,
Rượu gái với đánh lộn,

盜偷奔走。
Đạo thâu bôn tẩu.
Trộm cướp rồi chạy chốn,

爭訟敗家，
Tranh tụng bại gia,
Kiện tụng tan gia sản,

宗族不和。
Tôn tộc bất hoà.
Chẳng hoà với dòng họ,

父母不愛，
Phụ mẫu bất ái,
Chẳng yêu mến cha mẹ.

知過而改。
Tri quá nhi cải.
Biết lỗi mà sửa đổi,

亦可謂賢，
Diệc khả vi hiền,
Cũng biết gọi là hiền.

有過不改。
Hữu quá bất cải.
Có lỗi mà chẳng sửa,

失孝尤大，
Thất hiếu vưu đại,
Thất hiếu càng nặng tội.

教女之法。
Giáo nữ chi pháp.
Phép dạy con gái,

先正其身，
Tiên chính kỳ thân,
Trước hãy sửa mình:

婦人妊娠。
Phụ nhân nhâm thần.
Đàn bà thai nghén,

勿食惡肉，
Vật thực ác nhục,
Đừng ăn thịt độc,

勿聽哀聲。
Vật thính ai thanh.
Đừng nghe tiếng buồn,

正道而行，
Chính đạo nhi hành,
Chân đi đường thẳng,

口無邪說。
Khẩu vô tà thuyết.
Miệng tránh nói tà.

飲食失節，
Ẩm thực thất tiết,
Ăn uống sái giờ,

居處失常。
Cư xử thất thường.
Chỗ ở thất thường,

外感內傷，
Ngoại cảm nội thương,
Ngoại cảm nội thương,

病生多幣。
Bệnh sinh đa trệ.
Bệnh tình thêm nặng.

女子不學，
Nữ tử bất học,
Con gái chẳng học,

不知禮義。
Bất tri lễ nghĩa.
Chẳng biết lễ nghi.

男子不學，
Nam tử bất học,
Nam tử bất học,

不達事理。
Bất đạt sự lý.
Chẳng thông sự lý.

讀書求理，
Độc thư cầu lý,
Đọc sách tìm lý,

造燭求明。
Tạo chúc cầu minh.
Đốt đuốc soi sáng.

子孫雖賢，
Tử tôn tuy hiền,
Con cháu tuy hiền,

不教不明。
Bất giáo bất minh.
Chẳng dạy chẳng biết.

弓劍不學，
Cung kiếm bất học,
Cung kiếm chẳng học,

不知張舞。
Bất tri trương vũ.
Chẳng biết giương múa.

文字不學，
Văn tự bất học,
Văn tự chẳng học,

不知畫書。
Bất tri thư hoạ.
Chẳng biết viết vẽ.

藥性不學，
Dược tính bất học,
Tính thuốc chẳng học,

不知醫方。
Bất tri y phương.
Chẳng biết phương chữa.

禮樂不學，
Lễ nhạc bất học,
Lễ nhạc chẳng học,

不知祭祀。
Bất tri tế tự.
Chẳng biết cúng tế.

萬頃良田，
Vạn khoảnh lương điền,
Muôn thủa ruộng nương tốt,

不如薄藝。
Bất như bạc nghệ.
Chẳng bằng một nghề mọn.

十金遺子，
Thiên kim di tử,
Ngàn vàng để cho con,

不如一經。
Bất như nhất kinh.
Chẳng bằng một quyển sách.