Nguyễn Đăng Sở 阮登璴

Nguyễn Đăng Sở 阮登璴 (1754-1840) hay Nguyễn Sở là một đại quan của các triều đại Lê mạt, Tây Sơn và Nguyễn sơ. Ông sinh ra trong một gia đình có truyền thống khoa bảng làng Hương Triện, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Ông nội là Nguyễn Đăng Giai đỗ tiến sĩ năm 1721, làm quan đến chức Hàn lâm viện Thị chế. Bố là Nguyễn Đăng Tôn, nho sinh trúng thức Chiêu Văn quán. Năm 24 tuổi, ông đỗ hương cống, 34 tuổi đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ đệ nhị danh khoa Đinh Mùi. Thời Lê mạt, Nguyễn Đăng Sở được bổ giữ chức hiệu lý học sĩ ở Viện Hàn lâm, tước Hương Lĩnh bá. Khi quân Tây Sơn kéo ra Bắc lật đổ chính quyền họ Trịnh, đánh tan quân Thanh, Nguyễn Đăng Sở liền theo giúp, được triều đình bổ nhiệm làm Lại bộ Tả Thị lang, Hàn lâm viện Hiệu ứng, tước Hương Lý hầu, thời gian này ông từng được vua tín nhiệm cử đi sứ nhà Thanh.

Thời Tây Sơn, Nguyễn Đăng Sở đã cùng Binh bộ thượng thư Tây Sơn là Ngô Thì Nhậm và Vũ Trinh lập ra Trúc Lâm thiền viện ở Bích Câu đạo quán, với mong muốn khôi phục thiền phái Trúc Lâm. Ông lấy pháp hiệu là Hải Hoà tăng, Ngô Thì Nhậm là Hải Lượng đạo trưởng. Trong sách Trúc Lâm tông chỉ nguyên thanh ghi chép ba vị đàm đạo Phật pháp theo tư tưởng Trúc Lâm thiền phái đủ thấy những suy nghĩ sâu sắc về thế cuộc của cả ba vị Tông sư mới này. Khi nhà Tây Sơn mất, ông lui về quê ở ẩn, thường đi ngao du khắp nơi, đặc biệt thích đến các chùa ở Chí Linh, Thanh Hà, Thanh Lâm thuộc Hải Dương. Khi ở Hải Dương ông từng mở trường dạy chữ Hán, sĩ tử trong vùng đến theo học rất đông.

Năm 1802, Gia Long lập ra triều Nguyễn, dùng lại các vị cựu quan nhà Lê. Năm 1820, ông phụng chiếu giữ chức Quốc Tử Giám tư nghiệp. Năm 1827, ông nghỉ trí sĩ, mở trường Gia Hương ở quê dạy học.

Nguyễn Đăng Sở 阮登璴 (1754-1840) hay Nguyễn Sở là một đại quan của các triều đại Lê mạt, Tây Sơn và Nguyễn sơ. Ông sinh ra trong một gia đình có truyền thống khoa bảng làng Hương Triện, huyện Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh. Ông nội là Nguyễn Đăng Giai đỗ tiến sĩ năm 1721, làm quan đến chức Hàn lâm viện Thị chế. Bố là Nguyễn Đăng Tôn, nho sinh trúng thức Chiêu Văn quán. Năm 24 tuổi, ông đỗ hương cống, 34 tuổi đỗ đệ nhị giáp tiến sĩ đệ nhị danh khoa Đinh Mùi. Thời Lê mạt, Nguyễn Đăng Sở được bổ giữ chức hiệu lý học sĩ ở Viện Hàn lâm, tước Hương Lĩnh bá. Khi quân Tây Sơn kéo ra Bắc lật đổ chính quyền họ Trịnh, đánh tan quân Thanh, Nguyễn Đăng Sở liền theo giúp, được triều đình bổ nhiệm làm Lại bộ Tả Thị lang, Hàn lâm viện Hiệu ứng, tước Hương Lý hầu, thời gian này ông từng được vua tín nhiệm cử đi sứ nhà…