Tôi xin trích đăng bài viết của thi huynh NGUYỄN VĂN THỤ về kỹ thuật hoạ thơ luật Đường (Bài viết được đăng trên "thoduongdatviet.com",mục"Bạn đọc với Đường thi").
Mấy lâu nay không chỉ riêng tôi mà thi thoảng trên "Thi viện" còn có thi hữu dùng lại từ "áp vận"trong bài hoạ của mình,hoặc có tình trạng "khổ độc"(ba từ cuối của câu có cùng một vần)...nên tôi nghĩ bài viết của Mr. THỤ vẫn còn có ích đối với một số ít trong chúng ta.
THỂ THỨC HỌA THƠ ĐƯỜNG LUẬT
Có 2 thể thức họa thơ Đường luật là: Họa Hạn Vận và Họa Phóng Vận
1. HỌA HẠN VẬN:
Họa hạn vận là phải theo sự hạn định trước. Người ta ra đề và cho vần nào thì mình phải dùng vần ấy. Thể Họa Hạn Vận nầy khác với thể Họa Phóng Vận, vì họa hạn vận không có bài xướng để dựa theo mà họa, hơn thế nữa, ta phải:
- Diễn tả ý thơ theo đầu đề đã ra sẵn.
- Dùng đúng 5 vần hạn định (trong 8 câu) và phải hạ vần đúng theo thứ tự đã hạn định.
2. HỌA PHÓNG VẬN
Họa Phóng Vận là phỏng theo vần của bài xướng để họa lại mà các vần trong bài họa phải theo y như các vần trong bài xướng, còn ý nghĩa thì hoặc phụ theo cho rộng thêm, hoặc trái hẳn lại (phản đề).
Họa phóng vận còn chia ra 4 hình thức là: Họa Nguyên Vận, Họa Đảo Vận, Họa Hoán Vận và Hoạ Tá Vận.
a. Họa Nguyên Vận: là họa đúng 5 vần của bài xướng và hạ vần cũng đúng y theo thứ tự như cách hạ vần của bài xướng. Trong cách họa nguyên vận thường thì có bao hàm họa ý (hoặc đối ý) và đối luật với bài xướng. Nếu không đối luật được thì cũng có thể họa luật.
b. Họa Đảo Vận: là họa ngược thứ tự của 5 vần từ dưới lên trên, thay vì họa nguyên vận là họa từ trên xuống còn họa đảo vận là họa từ dưới lên.
c. Họa Hoán Vận: là thay đổi thứ tự vị trí các vần của bài xướng tùy theo ý người họa, sắp xếp lại sao cho vần điệu nghe êm tai hơn cách sắp xếp của bài xướng.
d. Họa Tá Vận: Tá vận là mượn vần. Họa tá vận là bài họa chỉ mượn 5 vần của bài xướng để làm một bài khác mà nội dung hoàn toàn không liên quan gì đến bài xướng cả. Cách họa này ngày nay hầu hết được người ta làm rất nhiều vì dễ làm .
CHÚ Ý QUAN TRỌNG: Trong thể thức Họa Vận, không được dùng trùng từ thứ 6 trong các câu có vần của bài xướng, tức là không được dùng lại từ đứng trước của 5 vần bài xướng. Nói dễ hiểu là không được dùng lại chữ thứ 6 ở các câu 1-2-4-6-8 của bài xướng (Các từ đó được gọi là từ ÁP VẬN). Càng tránh dùng trùng từ trong toàn bài của bài xướng càng tốt, ngoại trừ những từ đặc biệt không thể tránh được.
Hoạ Thơ bao gồm 2 phần chính quan trọng sau đây:
Đã có một bài thơ sẵn trước gọi là Bài Xướng. Bài xướng có thể chọn 1 bài đã có sẵn từ xưa, từ trước, hoặc 1 bài do 1 người khác làm trước "thách đố" cho người khác đáp lại. Người đáp lại thì bài reply đó gọi là Bài Họa. Bài họa phải có ít nhất 3 yếu tố quan trọng sau đây:
1. Họa vần: 5 vần tức là 5 tiếng (từ) cuối của các câu 1-2-4-6-8 mà người xướng đã ra như thế nào thì người họa phải theo đúng y chang 5 vần đó, không được vì bí hay kẹt mà sửa đổi. Chỉ cần sai 1 trong vần kể trên thì bài họa coi như bị hỏng, và như vậy gọi là bị Xuất Vận nghĩa là bị ra khỏi vần đã hạn định cho mình, dĩ nhiên bài họa đó bị Fail.
2. Bài xướng nói lên ý (main idea) gì thì bài họa cũng phải nói lên ý đó hoặc tán rộng nghĩa ra thêm.
3. Bài xướng gieo luật gì thì bài họa phải đối lại luật đó (trong xướng họa có hàm nghĩa đối đáp). Thí dụ bài xướng luật trắc thì bài họa phải luật bằng và ngược lại.
4. Ngoài ra bài họa có thể đối ý lại bài xướng, thí dụ bài xướng khen 1 vấn đề gì thì bài họa có thể chê vấn đề đó (gọi là phản đề, nhưng không bắt buộc).
Tóm lại 3 yếu tố 1-2-3 là cần thiết cho 1 bài họa xuất sắc.
Sau đây là một thí dụ về xướng họa điển hình để làm mẫu. Hai bài này nổi tiếng trong văn học Việt Nam
Bài Xướng:
TÔN PHU NHÂN QUI THỤC
(của Tôn Thọ Tường)
Cật ngựa thanh gươm vẹn chữ tòng
Ngàn thu rạng tiết gái Giang Đông
Lìa Ngô bịn rịn chòm mây bạc
Về Hán trau tria mảnh má hồng
Son phấn thà cam dày gió bụi
Đá vàng chi để thẹn non sông
Ai về nhắn với Châu Công Cẩn
Thà mất lòng anh được bụng chồng
Bài Họa:
TÔN PHU NHÂN QUI THỤC
(của Phan Văn Trị)
Cài trâm sửa áo vẹn câu tòng
Mặt ngả trời chiều biệt cõi Đông
Ngút tỏa trời Ngô ùn sắc trắng
Duyên về đất Thục đượm màu hồng
Hai vai tơ tóc bền trời đất
Một gánh cương thường nặng núi sông
Anh hỡi Tôn Quyền anh có biết
Trai ngay thờ chúa gái thờ chồng .
Một số thí dụ HỌA PHÓNG VẬN:
Thí dụ 1:
a. Họa nguyên vận:
Bài xướng:
TƯƠNG TƯ
Tương giang hai đứa ở hai nơi
Uống cạn dòng sông nhớ trọn đời
Chỉ thắm xe lơi người mộng hỡi
Tơ hồng buộc lỏng bạn lòng ơi
Vần thơ nức nở mi nhòa lệ
Nét chữ run run ý cạn lời
Định số an bài mang khổ hận
Đêm trường thổn thức máu tim rơi .
H. T.L
Bài họa nguyên đề
TƯƠNG TƯ
Mỏi gót phiêu bồng khắp mọi nơi
Về đâu trên vạn nẻo đường đời
Mưa buồn đổ mãi mưa buồn hỡi
Tuyết trắng rơi hoài tuyết trắng ơi
Muốn nhắn đôi câu mà nghẹn ý
Mong trao mấy tiếng lại ngăn lời
Dòng sông ly biệt nào chia lối
Ngắm dải Ngân Hà đếm lệ rơi .
H T L
b. Họa đảo vận:
Bài xướng:
TƯƠNG TƯ
Tương giang hai đứa ở hai nơi
Uống cạn dòng sông nhớ trọn đời
Chỉ thắm xe lơi người mộng hỡi
Tơ hồng buộc lỏng bạn lòng ơi
Vần thơ nức nở mi nhòa lệ
Nét chữ run run ý cạn lời
Định số an bài mang khổ hận
Đêm trường thổn thức máu tim rơi
HTL
Bài họa nguyên đề
TƯƠNG TƯ
Lất phất bên thềm tuyết trắng rơi
Niềm riêng ấp úng chẳng nên lời
Hai hàng lệ tủi than trời hỡi
Một áng thơ sầu khóc bạn ơi
Rẽ yến chia oanh hờn số kiếp
Lìa loan rã phụng lỡ duyên đời
Sông Tương uống cạn dòng thương nhớ
Giang vĩ giang đầu đứa mỗi nơi .
H T L
c .Họa hoán vận:
Bài xướng:
TƯƠNG TƯ
Tương giang hai đứa ở hai nơi
Uống cạn dòng sông nhớ trọn đời
Chỉ thắm xe lơi người mộng hỡi
Tơ hồng buộc lỏng bạn lòng ơi
Vần thơ nức nở mi nhòa lệ
Nét chữ run run ý cạn lời
Định số an bài mang khổ hận
Đêm trường thổn thức máu tim rơi
H T L
Bài họa nguyên đề
TƯƠNG TƯ
Gởi gió nhờ mây nhắn mấy lời
Trao người yêu dấu của tôi ơi
Đường mơ vạn nẻo đành riêng lối
Bến mộng đôi bờ phải khác nơi
Bóng chiếc phòng đơn sầu lệ đổ
Đèn khuya gác vắng tủi châu rơi
Ai xui hai đứa mình dang dở
Chẳng trọn cùng nhau suốt cuộc đời .
H T L
d. Họa tá vận (mượn vần):
Bài xướng:
TRUNG THU
Trăng thu toả sáng nhớ xa xăm
Tháng tám chờ trông đến bữa rằm
Mẹ dán lồng đèn chơi suốt sáng
Cha làm trống ếch đánh quanh năm
Xa rồi cảnh cũ lòng se lạnh
Tiếc mãi ngày xưa lệ ướt dầm
Chiếc lá chao mình trong gió sớm
Nghe chừng vọng lại thoáng dư âm
H T L
Bài họa nguyên đề
XIN XĂM
Mẹ dẫn lên chùa để thỉnh xăm
Hôm nay trăng sáng đúng đêm rằm
Cầu xin phúc lộc vào nguyên tháng
Khấn nguyện bình an đến trọn năm
Giữa Hạ oi nồng đừng nắng gắt
Trung Thu mát mẻ chớ mưa dầm
Đưa tay vói rút ồ hên quá
Thượng thượng ngon lành chẳng bị âm .
Trâm Anh
Đôi điều chú ý Hoạ thơ Đường luật
Họa vần là sáng tác một bài thơ thường gọi là bài họa dựa trên hệ thống vần của một bài thơ có trước thường gọi là bài xướng.
Thơ Đường luật có nhiều thể như thất ngôn tứ tuyệt, thất ngôn bát cú, ngũ ngôn tứ tuyệt, ngũ ngôn bát cú.
Nếu thể thơ thất ngôn bát cú thì toàn bài có năm vần là chữ cuối cùng của các câu 1, 2, 4, 6, 8.
Những chữ vần thường là thanh bằng (có một số bài làm theo vần trắc, thì các chữ ở vị trí này là thanh trắc).
Sau khi có bài xướng, người làm thơ họa sáng tác một bài khác, dùng lại đúng năm chữ vần của bài thơ xướng, với điều kiện chỉ dùng chữ cuối, không được dùng chữ kế cuối.
Nếu dùng lại chữ kế cuối là phạm nguyên tắc "khắc lục", là lỗi cấm kỵ trong họa vần thơ Đường luật.
Bài họa phải diễn đạt lại ý chính (nội dung) của bài xướng, không được lạc đề.
Thường là bài họa phải đối luật với bài xướng, nếu bài xướng luật bằng thì bài họa phải luật trắc và ngược lại. Kẹt lắm mới làm bài họa đồng luật với bài xướng. H. T. L
Không được dùng lại chữ thứ 6 (chữ kế cuối) trong các câu cước vận (câu 1-2-4-6-8) của bài xướng và tất cả những bài đã hoạ trước.
5 chữ vần của bài hoạ không được khác nghĩa với 5 chữ vần của bài xướng.
Coi như bài hoạ là bản copy những nét căn bản về ý và vần của bài xướng, vì vậy bài hoạ phải cùng một tựa đề với bài xướng.
Hoạ thơ Đường luật không đến nổi quá khó nhưng không phải dễ dàng như nhiều người đã lầm tưởng !
Hoạ sai một vần gọi là xuất vận: không được.
Hoạ sai nghĩa một vần gọi là xuất ý: không được.
☆☆☆☆☆ Chưa có đánh giá nào
Chia sẻ trên Facebook
Tuấn K đã viết:
DƯƠNG CHÍ DŨNG
Ông Dương Chí Dũng thật tài ba
Vượt mọi quy trình của nước ta:
Đã lách qua rừng cây bổ nhiệm,
Còn luồn lọt hẻm núi thanh tra.
Trêu ngươi cái ụ lôi về đó,
Ngoạn mục con bài tẩu thoát xa.
Chẳng nhẽ bao nhiêu ngàn triệu tỷ
Mình ông phải chịu tội thôi à?
DƯƠNG CHÍ DŨNG
(Nguyên đề,đảo vận)
Sao chỉ mình ông chịu tội à?
Gom xong tiền núi vội bay xa
Thương thay :"cục trưởng" chưa yên chỗ
Tiếc nhẽ :"người hùng" bị kiểm tra
Vở kịch đau lòng con nước Việt
Chiêu hài buốt dạ chúng dân ta
Nước nghèo,tiền thuế đâu vô tận
Để vụ "vina" ắt quá ba! (*)
Xuân Lộc
(*)Vinashin,Vinalines,...cùng nhiều tổng công ty mang hiệu "Vina"
☆☆☆☆☆ Chưa có đánh giá nào
Chia sẻ trên Facebook
Nguyễn Xuân Lộc đã viết:
NỖI LÒNG CÔ PHỤ
(Mời hoạ)
Mê mải anh đi khắp mọi miền
Có còn biết được cảnh tình em
Trào dâng nhung nhớ khi chiều xuống
Chất chứa tủi hờn lúc nửa đêm
Đôi lúc ngỡ anh về trước ngõ
Nào hay gió lạnh lướt qua thềm
Gió đừng thổi nữa-mòn hiu quạnh
Yên để mình em khóc chút duyên!
Xuân Lộc
NỖI LÒNG NGƯỜI LÍNH
Dù cho rong ruổi khắp bao miền,
Lòng vẫn tràn đầy bóng dáng em.
Đang lúc hành quân qua biển đảo,
Hay khi cắm trại suốt ngày đêm.
Bờ môi làn tóc đùa bên gối,
Da thịt mùi hương đọng dưới thềm.
Vương vấn theo chân người lính trẻ,
Mỏi mong tình mãi mãi bền duyên.
Út xe ôm
@ Ghé thăm NXL.Đọc được hai bài xướng hoạ của hai bạn.Cả hai đều rất hay,PAH xin phép góp vần :
NỖI LÒNG NGƯỜI ĐI
Anh đi lang bạt khắp ba miền.
Quay quắt ngày đêm mãi nhớ em.
Khúc khích tiếng cười tươi nắng sớm.
Thầm thì câu hát lạnh trăng đêm.
Áo bay ướt nhẹ sương đầu ngõ.
Tóc xỏa khô hanh gió trước thềm.
Thấp thoáng đêm dài xanh mộng mị.
Em về lúng liếng mắt đưa duyên...
phamanhoa
(Xin ghé chơi với 3 lão Đường thi nhé)
THIẾU EM
Sông núi trời mây đẹp khắp miền
Chẵng sao bù đắp nếu không em
Bước đi buồn tẻ khi chiều xuống
Ngồi lại thẫn thờ lúc bóng đêm
Thiếu một làn môi thơm trước gió
Vắng đôi ánh mắt ngọt bên thềm
Ngàn năm bóng nguyệt khơi giòng cảm
Không khác nào em mãi thắm duyên.
L.K.H 24/5/2012
Cảm ơn bài hoạ của các thi hữu.Chúng ta cùng vui tiếp nhé:
TÌNH CHIẾN SỸ
Dù đi biền biệt khắp bao miền
Anh vẫn lâng lâng nỗi nhớ em
Đôi lúc thẫn thờ nhìn nắng sớm
Lắm khi hờ hững ngắm sao đêm
Hình dung anh vẫn chờ ngoài ngõ
Mường tượng em đang đợi trước thềm
Khắc khoải hoài mong ngày trở lại
Cùng em xe kết mối tơ duyên!
Xuân Lộc (24/5/2012)
Kinh Quốc viết tiếp:
NỖI LÒNG EM
Anh ở xa xôi tận cuối miền
Càng thêm lạnh lẽo nỗi lòng em:
Buồn thương da diết khi vào tối
Luyến nhớ cồn cào lúc giữa đêm
Tiếng gió - ai đây lay cuối liếp?
Lời mưa – người đấy nhắn đầu thềm?
Anh mau trở lại, quê mong lắm !
Đừng để chờ lâu lỡ mất duyên.
Kinh Quốc
.
ĐÁ VÀ VÀNG (Tập I)
http://www.thivien.net/forum/%C4%90%C3%A1-v%C3%A0-v%C3%A0ng/topic-IJEW5tEtZVqSYDs_d8FZ5A
☆☆☆☆☆ Chưa có đánh giá nào
Chia sẻ trên Facebook
Cảm ơn anh KINH QUỐC đã tới thăm và để lại bài hoạ rất hay.Kính chúc anh luôn khoẻ ,có nhiều thơ hay gửi lên Thivien.
Xuân Lộc
☆☆☆☆☆ Chưa có đánh giá nào
Chia sẻ trên Facebook
Kinh Quốc đã viết:
Nguyễn Xuân Lộc đã viết:
NỖI LÒNG CÔ PHỤ
(Mời hoạ)
Mê mải anh đi khắp mọi miền
Có còn biết được cảnh tình em
Trào dâng nhung nhớ khi chiều xuống
Chất chứa tủi hờn lúc nửa đêm
Đôi lúc ngỡ anh về trước ngõ
Nào hay gió lạnh lướt qua thềm
Gió đừng thổi nữa-mòn hiu quạnh
Yên để mình em khóc chút duyên!
Xuân Lộc
NỖI LÒNG NGƯỜI LÍNH
Dù cho rong ruổi khắp bao miền,
Lòng vẫn tràn đầy bóng dáng em.
Đang lúc hành quân qua biển đảo,
Hay khi cắm trại suốt ngày đêm.
Bờ môi làn tóc đùa bên gối,
Da thịt mùi hương đọng dưới thềm.
Vương vấn theo chân người lính trẻ,
Mỏi mong tình mãi mãi bền duyên.
Út xe ôm
@ Ghé thăm NXL.Đọc được hai bài xướng hoạ của hai bạn.Cả hai đều rất hay,PAH xin phép góp vần :
NỖI LÒNG NGƯỜI ĐI
Anh đi lang bạt khắp ba miền.
Quay quắt ngày đêm mãi nhớ em.
Khúc khích tiếng cười tươi nắng sớm.
Thầm thì câu hát lạnh trăng đêm.
Áo bay ướt nhẹ sương đầu ngõ.
Tóc xỏa khô hanh gió trước thềm.
Thấp thoáng đêm dài xanh mộng mị.
Em về lúng liếng mắt đưa duyên...
phamanhoa
(Xin ghé chơi với 3 lão Đường thi nhé)
THIẾU EM
Sông núi trời mây đẹp khắp miền
Chẵng sao bù đắp nếu không em
Bước đi buồn tẻ khi chiều xuống
Ngồi lại thẫn thờ lúc bóng đêm
Thiếu một làn môi thơm trước gió
Vắng đôi ánh mắt ngọt bên thềm
Ngàn năm bóng nguyệt khơi giòng cảm
Không khác nào em mãi thắm duyên.
L.K.H 24/5/2012
Cảm ơn bài hoạ của các thi hữu.Chúng ta cùng vui tiếp nhé:
TÌNH CHIẾN SỸ
Dù đi biền biệt khắp bao miền
Anh vẫn lâng lâng nỗi nhớ em
Đôi lúc thẫn thờ nhìn nắng sớm
Lắm khi hờ hững ngắm sao đêm
Hình dung anh vẫn chờ ngoài ngõ
Mường tượng em đang đợi trước thềm
Khắc khoải hoài mong ngày trở lại
Cùng em xe kết mối tơ duyên!
Xuân Lộc (24/5/2012)
Kinh Quốc viết tiếp:
NỖI LÒNG EM
Anh ở xa xôi tận cuối miền
Càng thêm lạnh lẽo nỗi lòng em:
Buồn thương da diết khi vào tối
Luyến nhớ cồn cào lúc giữa đêm
Tiếng gió - ai đây lay cuối liếp?
Lời mưa – người đấy nhắn đầu thềm?
Anh mau trở lại, quê mong lắm !
Đừng để chờ lâu lỡ mất duyên.
Kinh Quốc
NỖI LÒNG ANH.
Đói lòng xực tạm gói ba miền,(Mì ba miền)
Cảm cảnh nếp nhà lại thiếu em!
Bếp lạnh tro tàn lúc sáng tối,
Chăn đơn gối chiếc cả ngày đêm.
Uồng vài xị rượu mua đầu ngõ,
Lượm tạm xoài thơm rụng cuối thềm
Say tít cung mây làm thượng đế,
Bỏ công thương nhớ một tình duyên
Út xe ôm
Hoa đào ngày cũ còn đâu nữa,
Thấp thoáng bên song một đoá hồng.
☆☆☆☆☆ Chưa có đánh giá nào
Chia sẻ trên Facebook
THIẾU NỮ TẮM TIÊN
Kìa ai hé mở cái thanh tân
Say cuộc tắm tiên vẻ tuyệt trần
Chú Cuội lăm le tơ tưởng ngọc
Chi Hằng bẽn lẽn ngỡ ngàng xuân
Chim muông che miệng lòng ngơ ngẩn
Hoa lá khép mi dạ ngại ngần
Trăng sáng nước trong lồng thục nữ
Gió mây sửng sốt hóa thi nhân
Quế Hằng
TẮM TIÊN ĐẶC SẢN TÂY BẮC
Thả hồn vào giữa cõi bình yên
Chẳng hiểu trần gian hay cõi thiên
Nguồn mát mơn man vùng đất thánh
Suối trong ve vuốt chốn non tiên
Cỏ cây dưạ nước tươi muôn nẻo
Hoa lá nhờ em rạng mọi miền
Tây Bắc tắm tiên thành đặc sản
Muốn xem núp bóng khỏi hao tiền
Quế Hằng
ĐẶC SẢN TÂY BẮC:TẮM TIÊN
Khi ngắm tắm tiên đứng lặng yên
Mù mờ phân biệt địa hay thiên
Hình dung dáng mộng miền bồng đảo
Mường tượng hình mơ khu suối tiên
Cảnh ấy mông lung theo vạn nẻo
Hình kia phảng phất tới bao miền
Ai lên Tây-Bắc cho theo với
Để thấy tắm tiên - mặc tốn tiền!
Xuân Lộc
☆☆☆☆☆ Chưa có đánh giá nào
Chia sẻ trên Facebook
Cảm ơn Xuân Lộc có những vần thơ hoạ rất độc đào về Hoa Đỗ Quyên. Bây giờ Kinh Quốc mời thi hữu thắm và thưởng thức hương vị cà phê Tây Nguyên:
HOA CÀ PHÊ
Trắng muốt hoa xòe tay đón bạn
Trắng vườn, trắng núi, trắng Ban Mê...
Trắng trời, phun tưới trong mùa hạn.
Trắng vị cà phê chẳng muốn về.
Kinh Quốc
.
ĐÁ VÀ VÀNG (Tập I)
http://www.thivien.net/forum/%C4%90%C3%A1-v%C3%A0-v%C3%A0ng/topic-IJEW5tEtZVqSYDs_d8FZ5A
☆☆☆☆☆ Chưa có đánh giá nào
Chia sẻ trên Facebook
BAN MÊ MỘT THỜI
Cà phê cánh trắng ngỡ như lan,
Ngát thơm hương toả khắp thôn làng.
Kìa em sơn nữ đang vươn hái,
Cành ngọc vờn hôn thật dịu dàng.
Ơi Ban Mê,ơi Ea sol,
Ơi Eadrong,Ơi Ea Khanh,Ơi Cư Né.
Những buôn làng ta cùng với Ama.Ami.
Hát dăm câu rồi đánh cồng chiêng.
Vui hoả xát rượu chảy tràn như suối.
Nhum pay phí ,bát một thời qua.
Nhum pay:uống rượu,Phí là đắng,Bát là chua(Tiếng Ê đê)
Út xe ôm
Ghé thăm gặp bài thơ về Tây Nguyên,nên nhớ lại một thời đã qua ghi ít dòng cho khuây.
Hoa đào ngày cũ còn đâu nữa,
Thấp thoáng bên song một đoá hồng.
☆☆☆☆☆ Chưa có đánh giá nào
Chia sẻ trên Facebook 
Đăng nhập bằng Facebook