PHÂN TÍCH BÀI THƠ

MB:
- Thanh Hải là nhà thơ hiện đại VN, sự nghiệp sáng tác gắn liền với hai cuộc kháng chiến của dân tộc. Những sáng tác để lại không nhiều nhưng tạo được ấn tượng trong lòng người đọc bởi vẻ đẹp trong sáng giản dị, ngôn ngữ thơ giàu hình ảnh, giàu nhạc điệu, cảm xúc chân thành, đằm thắm.
- Khi nhắc đến thơ ông, người đọc không thể không nhắc tới bài thơ “mùa xuân nho nhỏ”
- Bài thơ “mùa xuân nho nhỏ” là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với thiên nhiên, đất nước, với cuộc đời; thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một “mùa xuân nho nhỏ” của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc.
THÂN BÀI
1. Khái quát chung về bài thơ
Bài thơ ra đời vào tháng 11/ 1980- 5 năm sau đất nước giành được độc lập, thống nhất. Đây cũng là hoàn cảnh đặc biệt đối với nhà thơ Thanh Hải- ông đang bị bệnh nặng phải nằm điều trị tại BV Trung ướng thành phố Huế và một tháng sau ông qua đời. Đặt vào hoàn cảnh của nhà thơ khi đang nằm trên giường bênh ta mới thấu hiểu hết được tình yêu sự gắn bố thiết tha sâu nặng với thiên nhiên với đất nước và cuộc đời của nhà thơ.
2. Phân tích _ CM bài thơ
2.1 LĐ 1: Hình ảnh mùa xuân thiên nhiên. (k1)
a. Bức tranh TN mùa xuân
- Hình ảnh:
+ bông hoa: nhà thơ không nói rõ hoa gì, người đọc liên tưởng đén bông hoa lục bình (hay hoa súng tím)- một hình ảnh thân thuộc ta thường gặp trên các ao hồ sông nước làng quê.
+ Dòng sông - liên tưởng đến dòng sống Hương- dòng sông mở ra không rộng lớn tươi tắn, chảy hiền hoà
+ Con chim chiền chiện trên bầu trời
--> Nt liệt kê, có lựa chọn hình ảnh thân thuộc gần gũi, mang nét đặc trưng của xứ Huế
--> Gợi ra không gian rộng lớn thoáng đãng trải từ mặt đất lên bầu trời, trải rộng theo chiều dài của dòng sông.
- Màu sắc: nhà thơ lấy hai màu chủ đạo
+ Màu xanh (sông)- đặc trưng xứ Huế
+ Màu tím (bông hoa): màu sắc không lẫn vào đâu được , mang màu sắc thân thương xứ Huế
--> Sự phối hợp màu sắc hài hoà, xanh + tím là hai gam màu lạnh phối hợp tạo nên màu trầm ấm, thuỷ chung sâu sắc
--> Không chỉ có màu, nhà thơ tô đậm sắc biếc (của hoa): hoa không chỉ có màu tím mà là “tím biếc” - gợi sự tươi non, tràn đầy sức sống
- Âm thanh: của tiếng chim chiền chiện:
+ Chim chiền chiện là loài chim nhỏ, gần gũi với làng quê xứ Huế, âm thanh báo hiệu màu xuân. Âm thanh của tiếng chim có sức lan toả đến diệu kì, nó “hót vang trời”. Âm thanh của tiếng chim làm cho bức tranh trở nên náo động, tươi vui.
- Sự chuyển động của các hình ảnh:
+ Ngay câu đầu tiên nhà thơ sử dụng NT đảo:“Mọc” được đặt lên đầu câu- tạo ra cấu trúc thơ đặc biệt. Nhấn mạnh khóm hoa trên dòng sống không phải troopi nổi, phiêu dạt mà có cội rễ, bám chặt lấy lòng đất mẹ. ĐT “mọc” nhấn mạnh sức sống của bông hoa đang vươn lên mãnh liệt; ta tưởng như bông hoa đang từ từ mọc lên, vươn ra xoè nở trên mặt nước sống xanh.
==> BT thiên nhiên xứ Huế là một bức tranh đẹp, màu sắc hài hoà, âm thanh tươi vui náo động và tràn đầy sức sống.
b. Cảm xúc của nhà thơ
- Gọi con chim " ơi con chim chiền chiện”
- Hỏi con chim “hót chi mà vang trời”
--> Lời gọi thiết tha, nhà thơ đang nói chuyện với con chim để bày tỏ cảm xúc trong lòng mình. Lời gọi ấy cất lên từ trong sâu thẳm tình yêu thiên nhiên- một cảm xúc vỡ oà ra thành lời, ngỡ ngàng thích thú.
--> Câu hỏi tu từ: thể hiện cảm xúc ngỡ ngàng, ngạc nhiên trước âm thanh xao động của con chim
- Tâm trạng: “Từng giọt long lanh rơi
Tôi đưa tay tôi hứng”
+ Cum từ “từng giọt long lanh”: gợi liên tưởng phong phú và thi vị. Nó có thể là giọt sương lấp lánh qua khe lá của buổi sớm mùa xuân tươi đẹp, có thể là giọt nắng bên thềm. Nhưng theo mạch cảm xúc của bài thơ đây là giọt âm thanh của tiếng chim ngân vang, đọng lại thành từng giọt niềm vui rơi xuống cõi lòng rộng mở của nhà thơ
+ Cử chỉ “đưa tay hứng” - thể hiện sự nâng niu trân trọng của nhà thơ trước vẻ đẹp của TN, đất trời lúc vào xuân với cảm xúc : say sưa, xốn xang, rạo rực.
+ Nhà thơ đã dùng tất cả mọi giác quan để đón nhận mùa xuân tươi đẹp của thiên nhiên:
--> Lắng nghe âm thanh tiếng chim : thính giác
--> Nhìn thấy âm thanh tiếng chim đọng lại thành từng giọt: thị giác
--> Đưa tay ra hứng lấy: xúc giác
Câu thơ sử dụng ẩn dụ chuyển đổi cảm giác-- thể hiện được tâm trạng vui sướng, say sưa ngây ngất trước vẻ đẹp của thiên nhiên tạo vật.
- Đặt trong hoàn cảnh sáng tác của bài thơ tháng 11/1980- khi ấy đang là mùa đông giá rét. Như vậy hình ảnh mùa xuân Tn được miêu tả ở đây là mùa xuân trong tâm tưởng của nhà thơ. NT đang phải đối mặt với bệnh tật với cái chết vậy mà nhà thơ vẫn hướng đến mùa xuân tươi trẻ, tràn đầy sức sống. Qua đó thể hiện tâm hồn lạc quan yêu đời, niềm khát khao sống đến vô bờ.
--> Đọc những vần thơ của ông ta càng trân trọng và yêu hơn một hồn nghệ sĩ, một tình yêu quê hương đất nước đến vô bờ.

2. LĐ 2: Hình ảnh mùa xuân đất nước.
Từ hình ảnh mùa xuân của thiên nhiên, Thanh Hải tiếp tục bộc lộ cảm xúc của mình trước mùa xuân của đất nước (khổ 2-3)
a. Hình ảnh con người trong mùa xuân:
- Hình ảnh “người cầm súng”- hoán dụ chỉ người chiến sĩ cầm súng chiến đấu
- Hình ảnh “người ra đồng”- hoán dụ chỉ người nông dân lao động sản xuất
--> NT liệt kê những hình ảnh tiêu biểu “người cầm sung - người ra đồng” , họ là những con người cụ thể với nhiệm vụ cụ thể: chiến đấu và sản xuất; bảo vệ và xây dựng TQ.
--> hai hình ảnh xuất hiện trong tư thế đang làm nhiệm vụ, trong tâm thế sẵn sàng cống hiến
- Chính người cầm súng, người ra đồng đã mang lại mùa xuân, mang lại lộc cho đất nước:
“Mùa xuân...
Lộc giắt .......trải dài nương mạ”
+ Điệp từ “mùa xuân” - lặp đi lặp lại hai lần ở đầu câu: chỉ thời điểm cụ thể trong một năm (mùa xuân). Vừa gợi bước đi của thời gian trong không gian trong các lĩnh vực khác nhau của đời sống chiến đấu và lao động
+ Điệp từ “lộc”
--> Nghĩa thực: lá non, lộc non chồi biếc (của cành lá nguỵ trang, của cây lúa cay mạ)-- gợi sự sung mãn căng tràn sức sống của cây lá thiên nhiên
--> Nghĩa ẩn dụ gợi liên tưởng:những điều may mắn tốt đẹp, thành quả viên mãn như ý, là ước vọng đầu xuân
Đối với người chiến sĩ: “lộc” là cành lá nguỵ trang che mắt quân thù trong cuộc chiến đấu bảo vệ tổ quốc đầy cam go ác liệt
Đối với người nông dân Một nắng hai sương: “lộc” - là những mầm xuân tươi non trải dài trên ruộng đồng bát ngát, báo hiệu một mùa bội thu
--> ĐT “lộc” + với C động từ “trải dài” " Giắt đầy” --. mang nhiều điều may mắn
--> “Lộc” còn gợi sức sống, là tuổi trẻ, sức thanh xuân tươi mới đầy mơ ước, đầy những hoài bão và khát vọng cống hiến của tuổi trẻ trong mỗi tâm hồn con người- tâm hồn của những người lính dũng cảm kiên cường nơi lửa đạn bom rơi; tâm hồn của người nông dân cần cù, hăng say tăng gia sản xuất
- Hai câu cuối khổ 2: “tất cả như hối hả
Tất cả như xôn xao”
+ Điệp từ + điệp cấu trúc câu + từ láy “hối hả, xôn xao” --> nhà thơ khái quát được cả một thời đại của dân tộc : khẩn trương tất bật trong công cuộc xây dựng CNXH
Từ láy “xôn xao” còn bộ lộ tâm trạng náo nức rộn ràng khi cả dân tộc vào xuân
==> Nhà thơ khẳng định một điều: không chỉ cá nhân nào vội vã mà cả đất nước đang hối hả, khẩn trương sản xuất và chiến đấu. Tất cả đều náo nức rộn ràng trong mùa xuân tươi đẹp của thiên nhiên của đất nước
=> Thanh Hải rất lạc quan, say mê và tin yêu vào con người trong mùa xuân.
b. Hình ảnh đất nước vào xuân . (Khổ 3)
Cảm xúc trước mùa của đất nước, nhà thơ Thanh Hải có cái nhìn sâu sắc và tự hào về lịch sử bốn ngàn năm của dân tộc:
“Đất nước bốn ngàn năm
.......... Cứ đi lên phía trước.
*/ Hình ảnh đất nước trong quá khứ:
- Đất nước trải qua 4000 năm dựng nước và giữ nước: đất nước có quá trình xây dựng và phát triển lâu đời, giàu truyền thống
- Đất nước cũng trải qua nhiều “vất vả, gian lao” - NT nhân hoá, ví TQ như một người mẹ tần tảo, vất vả gian lao - đã làm nổi bật lên sự trường tồn của đất nước. Để có được sự trường tồn ấy, giang sơn gấm vóc này đã thấm bao máu mồ hôi, nước mắt của các thế hệ , của những năm tháng đằng đẵng hưng thịnh, thăng trầm. Nhưng dù các trở lực có mạnh mẽ đến đâu cũng không khuất phục được ý chí của con người của dân tộc VN.
*/ Hình ảnh đất nước trong tương lại:
“Đất nước như ....phía trước”
- NT so sánh: đất nước như vì sao: sao là nguồn sáng bất diệt của thiên hà; là vẻ đẹp lung linh của bầu trời đêm; là hiện thân của sự vĩnh hằng trong vũ trụ
--> So sánh để khẳng định ngợi ca sự trường trường tồn bất diệt của đất nước, có vẻ đẹp lung linh ngời sáng
--> Tác giả thể hiền miềm tự hào về đất nước.
- NT nhân hoá: “đất nước cứ đi lên” - NT nhân hoá + phó từ “cứ” khẳng định không có một trở lực nào ngăn cản được sự mạnh mẽ đi lên phía trước của đất nước
--> KĐ niềm tin vào tương lai của đất nước sẽ phát triển vững mạnh
2.3. LĐ 3: Ước nguyện của nhà thơ
Từ cảm xúc về mùa xuân của đất nước, nhà thơ bày tỏ những suy ngẫm và tâm niệm của mình về lẽ sống và ý nghĩa của đời đời mỗi con ng:
“Ta làm con chim .......xao xuyến”
*/ Khổ 4: khát vọng được cống hiến và hoá thân
- NT: Điệp “ta làm” + điệp cấu trúc câu + liệt kê
--> KĐ mong muốn được cống hiến của nhà thơ
- Khổ thơ có sự thay đổi từ ngữ xưng hô “tôi” (khổ 1) --> Ta (khổ 4)- thể hiện ước nguyện không chỉ riêng của cá nhân mà là của chung tất cả mọi người . Từ “ta” làm cho câu thơ trở nên trang trọng, thiêng liêng và cao quý.
- Sử dụng các động từ " làm + nhập” ở vai trò vị ngữ biểu lộ sự hoá thân đến diệu kỳ hoá thân để sống đẹp, sống có ích cho cuộc đời.
- NT liệt kê: các hình ảnh mong được hoá thân
+ Con chim: đóng góp tiếng hót làm vui cho cuộc đời, mang xuân đến cho mọi nhà
+ Cành hoa: dâng hương khoe sắc làm đẹp cho cuộc đời
--> Con chim hót, cành hoa thể hiện mong muốn được hoá thân sống có ích làm vui làm đẹp cho cuộc đời
+ Nốt trầm: làm nốt trầm trong bản hoà ca, nốt nhạc ấy không tan biến đi mà làm say đắm lòng người
- Sử dụng số từ “một” - lặp đi lặp lại 2 lần --> thể hiện ước nguyện giản dị, khiêm nhường
--> Dù nguyện ước giản dị khiêm nhường nhưng có ý nghĩa lớn lao - đây là ước nguyện chân thành đáng quý: nhà thơ nguyện hiến tất cả những gì nhở bé, những đẹp đẽ nhất cho cuộc đời.
*/ Khổ 5: Lí tưởng cống hiến cao đẹp
“một mùa xuân nho nhỏ
.................tóc bạc”
- Hình ảnh “một mùa xuân nho nhỏ” là hình ảnh thơ đặc biệt:
+ Chọn làm nhan đề (bỏ đi số từ ‘một”)
+ Hình ảnh ẩn dụ: cho vẻ đẹp tinh tuý nhất của cuộc đời con người
--> Là ẩn dụ đầy sáng tạo: bộc lộ một cuộc đời đẹp , một khát vọng sống đẹp: mỗi con người hãy làm một mùa xuân, đem tất cả những gì tốt đẹp ấy, đem tất cả vẻ đẹp tinh tuý của mình (dẫu là nhỏ bé) để góp phần làm đẹp cho mùa xuân chung của dân tộc.
- Lí tưởng cống hiến: “lặng lẽ dâng cho đời:
+ Từ láy “lặng lẽ” - cống hiến không ồn khoa trương
+ Động từ “dâng” - thái độ cống hiến một cách tự nguyện- tấm lòng chân thành trao đi- ước nguyện thiêng liêng
- Thời gian cống hiến: “Dù là tuổi 20 . Dù là khi tóc bạc”
+ NT: Điệp từ “dù là” + Điệp cấu trúc
+ NT: hoán dụ “tuổi 20” chỉ tuổi trẻ - tuổi thành xuân
Hoán dụ” khi tóc” - chỉ tuổi già
--> Cống hiến cao đẹp không chỉ của riêng ai, không phải khi ta còn trẻ, hay khi đã già, mà la cống hiến ở mọi thời điểm khi ta có khả năng.
(Tố Hữu : Nếu là con chim chiếc lá
Thì con chim phải biết hót, chiếc lá phải xanh
Lẽ nào vay mà không trả
Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình)
--> Nhà thơ đang trong hoàn cảnh bệnh tật , sắp từ giã cõi đời vẫn có những nguyện thuỷ chung sắt son, ông vẫn dặn mình đinh ninh: dẫu ở giai đoạn nào của cuộc đời, dù tuổi hai mươi tràn đầy sức tẻ, hay khi đã già bệnh tật thì vẫn phải sống có ích cho đời, làm đẹp cho đất nước.
2.4. LĐ 4: Lời ngợi ca quê hương đất nước (qua làn điệu dân ca)

BT kết thúc bằng sự trở về với những cảm xúc thiết tha, tự hào về quê hương, đất nước qua làn điệu dân ca.
*/ Cả bài thơ mang âm hưởng khúc hát
- Hình thức: Bt viết theo thể thơ 5 chữ - gần với dân ca Trung Bộ
Giọng thơ, ngắt nhịp linh hoạt
- Nội dung:
+ Khúc hát ngợi ca thiên nhiên
+ Khúc hát cuộc đời: hối hả, xôn xao, nốt trầm xao xuyến
+ Khúc hát bật lên từ trái tim của nhà thơ
*/ Khúc hát ấy tác động đến lòng người
- Cội nguồn của lời hát, cội nguồn của cảm hứng là vì mùa xuân, mùa xuân đến tác dộng đến lòng người - con người “mùa xuân ta xin hát” : hát ngợi ca thiên nhiên, ngợi ca đất nước.
- Giai điệu của bài hát:
+ Nam ai: giai điệu buồn thương
+ Nam Bình: giai điệu dịu dàng trìu mến
--> Là khúc nhạc quen thuộc của dân ca xứ Huế , là làn điệu quê hương đậm sắc dân tộc : làn điệu trìu mến thân thương vô cùng, không nổi bật không phô trương mà vô cùng sâu lắng
- Cảm hứng nội dung khúc hát:
“nước non ngàn dặm mình
Nước non ngàn dặm tình”
+ NT: Điệp từ “nước non ngàn dặm” - nhấn mạnh ngợi ca giang sơn đất nước tươi đẹp
--> “Nước non ngàn dặm mình”: giang sơn đất nước ấy là của mình của dân tộc mình --> Câu thơ thể gần gũi thân thương thương là niềm tự hào về dân tộc mình
--> “Nước non ngàn dặm tình” - nghĩa tình sâu nặng - nước non trở thành nghĩa, là tình - trở thành một phần quan trọng trong ta, gắn bó thiết tha sâu nặng
3. Đánh giá
*/ NT:
- Thể thơ: 5 chữ, nhạc điệu trong sáng thiết tha, gần gũi với dân ca
- Ngôn ngữ, hình ảnh thơ: giản dị, tự nhiên, có những hình ảnh mang tính biểu trưng, khái quát
- Cấu trúc (cấu tứ)” chặt chẽ: từ mùa xuân của thiên nhiên --> mùa xuân đất nước --> nguyện ước tác giả
- Giọng điệu thơ: thể hiện đúng tâm trạng và cảm xúc của tác giả, có sự biến đổi phù hợp trong từng đoạn: say sưa, ngây ngất, đoạn tha thiết trầm lắng trang nghiêm, thể hiện được tâm niệm của nhà thơ, đoạn thì sôi nổi...
- Các biện pháp NT: nhiều biện pháp: đảo ngữ, ẩn dụ, so sánh, nhân hoá, liệt kê, điệp....
* / ND
Bài thơ “mùa xuân nho nhỏ” là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với thiên nhiên, đất nước, với cuộc đời; thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một “mùa xuân nho nhỏ” của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc.
KẾT BÀI:
- “Mùa xuân nho nhỏ” là một bài thơ có tứ thơ độc đáo, cảm hứng xuân phơi phới, hình ảnh sáng tạo, nhạc điệu vui tươi tha thiết.
- Đọc “mùa xuân nho nhỏ”, trái tim ta dường như xao xuyến, một cảm xúc thanh cao, trong sáng từ từ dâng ngập hồn ta. Bài thơ đem đến cho chúng ta bao cảm xúc đẹp về mùa xuân, gợi cho ta suy nghĩ về một lẽ sống cao đẹp của một tâm hồn trong sáng khiến ta cảm phục và tin yêu. Còn gì đẹp hơn mùa xuân ? Có tình yêu nào rộng lớn hơn tình yêu quê hương đất nước ? Thấm nhuần tâm tư, ước nguyện của của nhà thơ, chúng ta càng thêm tin yêu vào mùa xuân của đất nước và “mùa xuân nho nhỏ” trong lòng mình.
- Chúng ta muốn cùng con chim chiền chiện hót lên khúc ca ngọt ngào gọi xuân về, muốn học thành tài để hiến dâng cho đất nước, góp phần công sức nhỏ bé để tô điểm cho mùa xuân cuộc đời thêm đẹp.