白居易
琵琶行并序
元和十年，予左遷九江郡司馬。明年秋，送客 湓浦口，聞船中夜彈琵琶者，聽其音，錚錚然 有京都聲；問其人，本長安倡女，嘗學琵琶於 穆曹二善才。年長色衰，委身為賈人婦。遂命 酒，使快彈數曲，曲罷憫然。自敘少小時歡樂 事，今漂淪憔悴，轉徙於江湖間。予出官二年 恬然自安，感斯人言，是夕，始覺有遷謫意， 因為長句歌以贈之，凡六百一十六言，命曰琵 琶行。
Tự
Nguyên Hòa thập niên, dư tả thiên Cửu Giang quận Tư mã, minh niên thu tống khách Bồn hồ khẩu, văn chu trung dạ đầu tỳ bà giả, thính kỳ âm tranh tranh thiên, hữu kinh đô thanh. Vấn kỳ nhân, bản Trường An xướng nữ, thường học tì bà vu Mục, Tào nhị thiện tài. Niên trưởng sắc suy, uỷ thân vi cổ nhân phu. Toại mệnh tửu, sử khoái đàn sổ khuc khúc bãi, mẫn nhiên tự tự thiếu tiểu thời hoan lạc sự, kim phiêu luân tiều tụy, chuyển tỉ vu giang hồ gian. Dư xuất quan nhị niên, điềm nhiên tự an, cảm từ nhân ngôn, thị tịch thỉ giác hữu thiên trích ý, tự vi trường cú ca dĩ tặng chi, phàm lục bách nhị thập ngôn, mệnh viết Tỳ bà hành
Năm Nguyên Hoà thứ 10, ta về giữ chức Tư Mã ở quận Cửu Giang. Qua mùa thu năm sau, đêm ra tiễn khách bên bến sông Bồn, chợt nghe thuyền ai có tiếng đàn tỳ bà vọng lại. Nghe trong tiến đàn thánh thót, âm vang điệu nhạc ở kinh đô. Bèn hỏi gốc gác. Người đàn bà trả lời rằng "Tôi vốn là con hát, quê ở Trường An, học đàn tỳ bà với hai danh sư Mục và Tào. Nay tuổi đã cao, nhan sắc tàn tạ, lấy chồng làm con buôn (thường theo thuyền buôn đi đây đi đó)". Nghe vậy, cho dọn rượu ra đãi, xin nàng đàn lại cho nghe. Đàn xong cảm xúc vô vàn, nàng bèn kể lại cuộc đời mình từ lúc còn trẻ, vui sướng, cho tới lúc lưu lạc giang hồ khổ nhọc. Ta về đây làm quan đã được hai năm thanh thản yên ổn. Hôm nay nghe nàng nầy nói chuyện, cảm thương cho số phận lưu đầy! Bèn làm một bài thơ dài tặng nàng ta, gồm 616 lời, gọi là Tỳ bà hành
tranh mực Tàu
琵琶行 潯 陽 江 頭 夜 送 客，
楓 葉 荻 花 秋 瑟 瑟。
主 人 下 馬 客 在 船，
舉 酒 欲 飲 無 管 弦。
醉 不 成 歡 慘 將 別，
別 時 茫 茫 江 浸 月。
忽 聞 水 上 琵 琶 聲，
主 人 忘 歸 客 不 發。
尋 聲 暗 問 彈 者 誰，
琵 琶 聲 停 欲 語 遲。
移 船 相 近 邀 相 見，
添 酒 回 燈 重 開 宴。
千 呼 萬 喚 始 出 來，
猶 抱 琵 琶 半 遮 面。
轉 軸 撥 弦 三 兩 聲，
未 成 曲 調 先 有 情。
弦 弦 掩 抑 聲 聲 思，
似 訴 生 平 不 得 志。
低 眉 信 手 續 續 彈，
說 盡 心 中 無 限 事。
輕 攏 慢 撚 抹 復 挑，
初 為 霓 裳 後 六 么。
大 弦 嘈 嘈 如 急 雨，
小 弦 切 切 如 私 語。
嘈 嘈 切 切 錯 雜 彈，
大 珠 小 珠 落 玉 盤。
閒 關 鶯 語 花 底 滑，
幽 咽 流 景 水 下 灘。
水 泉 冷 澀 弦 凝 絕，
凝 絕 不 通 聲 漸 歇。
別 有 幽 愁 暗 恨 生，
此 時 無 聲 勝 有 聲。
銀 瓶 乍 破 水 漿 迸，
鐵 騎 突 出 刀 鎗 鳴。
曲 終 收 撥 當 心 畫，
四 弦 一 聲 如 裂 帛。
東 船 西 舫 悄 無 言，
惟 見 江 心 秋 月 白。
沈 吟 放 撥 插 弦 中，
整 頓 衣 裳 起 斂 容。
自 言 本 是 京 城 女，
家 在 蝦 蟆 陵 下 住。
十 三 學 得 琵 琶 成，
名 屬 教 坊 第 一 部。
曲 罷 曾 教 善 才 服，
妝 成 每 被 秋 娘 妒。
五 陵 年 少 爭 纏 頭，
一 曲 紅 綃 不 知 數。
鈿 頭 銀 篦 擊 節 碎，
血 色 羅 裙 翻 酒 污。
今 年 歡 笑 復 明 年，
秋 月 春 風 等 閒 度。
弟 走 從 軍 阿 姨 死，
暮 去 朝 來 顏 色 故。
門 前 冷 落 車 馬 稀，
老 大 嫁 作 商 人 婦。
商 人 重 利 輕 別 離，
前 月 浮 梁 買 茶 去。
去 來 江 口 守 空 船，
繞 船 明 月 江 水 寒。
夜 深 忽 夢 少 年 事，
夢 啼 妝 淚 紅 闌 干。
我 聞 琵 琶 已 歎 息，
又 聞 此 語 重 唧 唧。
同 是 天 涯 淪 落 人，
相 逢 何 必 曾 相 識。
我 從 去 年 辭 帝 京，
謫 居 臥 病 潯 陽 城。
潯 陽 地 僻 無 音 樂，
終 歲 不 聞 絲 竹 聲。
往 近 湓 城 地 底 濕，
黃 蘆 苦 竹 繞 宅 生。
其 間 旦 暮 聞 何 物，
杜 鵑 啼 血 猿 哀 鳴。
春 江 花 朝 秋 月 夜，
往 往 取 酒 還 獨 傾。
豈 無 山 歌 與 村 笛，
嘔 啞 嘲 哳 難 為 聽。
今 夜 聞 君 琵 琶 語，
如 聽 仙 樂 耳 暫 明。
莫 辭 更 坐 彈 一 曲，
為 君 翻 作 琵 琶 行。
感 我 此 言 良 久 立，
卻 坐 促 弦 弦 轉 急。
淒 淒 不 似 向 前 聲，
滿 座 重 聞 皆 掩 泣。
座 中 泣 下 誰 最 多，
江 州 司 馬 青 衫 濕。
白居易,
TỲ BÀ HÀNHTầm Dương giang đầu dạ tống khách
Phong diệp địch hoa thu sắt sắt
Chủ nhân hạ mã khách tại thuyền
Cử tửu dục ẩm vô quản huyền
Tuý bất thành hoan thảm tương biệt
Biệt thời mang mang giang tẩm nguyệt
Hốt văn thuỷ thượng tỳ bà thanh
Chủ nhân vong quy khách bất phát
Tầm thanh âm vấn đàn giả thuỳ
Tỳ bà thanh đình dục ngữ trì
Di thuyền tương cận yêu tương kiến
Thiêm tửu hồi đăng trùng khai yến
Thiên hô vạn hoán thuỷ xuất lai
Do bão tỳ bà bán già diện
Chuyển trục bát huyền tam lưỡng thanh
Vị thành khúc điệu tiên hữu tình
Huyền huyền yểm ức thanh thanh tứ
Tự tố bình sinh bất đắc chí
Đê mi tín thủ tực tực đàn
Thuyết tận tâm trung vô hạn sự
Khinh lung mạn nhiên mạt phục khiêu
Sơ vi Nghê thường hậu Lục yêu
Đại huyền tào tào như cấp vũ
Tiểu huyền thiết thiết như tư ngữ
Tào tào thiết thiết thác tạp đàn
Đại châu tiểu châu lạc ngọc bàn
Gian quan oanh ngữ hoa để hoạt
U yết lưu cảnh thuỷ hạ than
Thuỷ tuyền lãnh sáp huyền ngưng tuyệt
Ngưng tuyệt bất thông thanh tiệm yết
Biệt hữu u sầu ám hận sinh
Thử thời vô thanh thắng hữu thanh
Ngân bình sạ phá thuỷ tương bính
Thiết kỵ đột xuất đao thương minh
Khúc chung thu bát đương tâm hoạch
Tứ huyền nhất thanh như liệt bạch
Đông thuyền tây phảng tiễu vô ngôn
Duy kiến giang tâm thu nguyệt bạch
Trầm ngâm phóng bát sáp huyền trung
Chỉnh đốn y thường khởi liễm dung
Tự ngôn bản thị kinh thành nữ
Gia tại Hà Mô lăng hạ trú
Thập tam học đắc tỳ bà thành
Danh thuộc giáo phường đệ nhất bộ
Khúc bãi tằng giao thiện tài phục
Trang thành mỗi bị Thu Nương đố
Ngũ Lăng niên thiếu tranh triền đầu
Nhất khúc hồng tiêu bất tri số
Điền đầu ngân tì kích tiết toái
Huyết sắc la quần phiên tửu ố
Kim niên hoan tiếu phục minh niên
Thu nguyệt xuân phong đẳng nhàn độ
Đệ tẩu tòng quân a di tử
Mộ khứ triêu lai nhan sắc cố
Môn tiền lãnh lạc xa mã hy
Lão đại giá tác thương nhân phụ
Thương nhân trọng lợi khinh biệt ly
Tiền nguyệt Phù Lương mãi trà khứ
Khứ lai giang khẩu thủ không thuyền
Nhiễu thuyền nguyệt minh giang thuỷ hàn
Dạ thâm hốt mộng thiếu niên sự
Mộng đề trang lệ hồng lan can
Ngã văn tỳ bà dĩ thán tức
Hựu văn thử ngữ trùng tức tức
Đồng thị thiên nhai luân lạc nhân
Tương phùng hà tất tằng tương thức
Ngã tòng khứ niên từ đế kinh
Trích cư ngoạ bệnh Tầm Dương thành
Tầm Dương địa tích vô âm nhạc
Chung tuế bất văn ty trúc thanh
Trú cận Bồn giang địa thế thấp
Hoàng lô khổ trúc nhiễu trạch sinh
Kỳ gian đán mộ văn hà vật
Đỗ quyên đề huyết viên ai minh
Xuân giang hoa triêu thu nguyệt dạ
Vãng vãng thủ tửu hoàn độc khuynh
Khởi vô sơn ca dữ thôn địch
Âu á triều triết nan vi thính
Kim dạ văn quân tỳ bà ngữ
Như thính tiên nhạc nhĩ tạm minh
Mạc từ cánh toạ đàn nhất khúc
Vị quân phiên tác Tỳ bà hành
Cảm ngã thử ngôn lương cửu lập
Khước toạ xúc huyền huyền chuyển cấp
Thê thê bất tự hướng tiền thanh
Mãn toạ trùng văn giai yểm khấp
Toạ trung khấp hạ thuỳ tối đa
Giang Châu tư mã thanh sam thấp.
Bạch Cư Dị
TỲ BÀ HÀNH
Bến Tầm Dương, canh khuya đưa khách.
Quạnh hơi thu, lau lách đìu hiu.
Người xuống ngựa, khách dừng chèo,
Chén quỳnh mong cạn, nhớ chiều trúc ty.
Say những luống ngại khi hầu rẽ,
Nước mênh mông đượm vẻ gương trong.
Tiếng tỳ chợt vẳng trên sông,
Chủ khuây khoả lại, khách dùng dằng xuôi.
Lần tiếng sẻ, hỏi ai đàn tá ?
Lửng tiếng đàn, nấn ná làm thinh.
Dời thuyền theo hỏi thăm tình,
Chong đèn, thêm rượu, còn dành tiệc vui.
Mời mọc mãi thấy người bỡ ngỡ,
Tay ôm đàn che nửa mặt hoa.
Vặn đàn vài tiếng dạo qua,
Tuy chưa trọn khúc, tình đà thoảng hay.
Nghe não nuột mấy dây bứt rứt,
Dường than niềm tấm tức bấy lâu.
Chau mày, tay gảy khúc sầu,
Giãi bày mọi nỗi trước sau muôn vàn.
Ngón buông, bắt, khoan khoan dìu dặt,
Trước Nghê thường, sau thoắt Lục yêu.
Dây to nhường đổ mưa rào,
Nỉ non dây nhỏ như trò chuyện riêng.
Tiếng cao thấp lần chen liền gảy,
Mâm ngọc đâu bỗng nảy hạt châu.
Trong hoa, oanh ríu rít nhau,
Suối tuông róc rách chảy mau xuống ghềnh.
Tiếng suối lạnh, dây mành ngừng tắt,
Ngừng tắt nên phút bặt tiếng tơ.
Ôm sầu, đau giận ngẩn ngơ,
Tiếng tơ lặng lẽ bấy giờ càng hay.
Bình bạc vỡ tuôn đầy mạch nước,
Ngựa sắt giong, thét ngược tiếng đao.
Cung đàn trọn khúc thanh tao,
Tiếng buông xé lụa, lựa vào bốn dây.
Thuyền mấy lá đông tây lặng ngắt,
Một vầng trăng trong vắt lòng sông.
Ngậm ngùi đàn bát xếp xong,
Áo xiêm khép nép hầu mong giải lời.
Rằng xưa vốn là người kẻ chợ,
Cồn Hà Mô trú ở lân la.
Học đàn từ thuở mười ba,
Giáo phường đệ nhất sổ đà chép tên.
Gã thiện tài sợ phen dừng khúc,
Ả Thu Nương ghen lúc điểm tô.
Ngũ Lăng, chàng trẻ ganh đua,
Biết bao the tấm chuốc mua tiếng đàn.
Vành lược bạc gãy tay nhịp gõ,
Bức quần hồng hoen ố rượu rơi.
Năm năm lần lữa vui cười,
Mãi gió trăng chẳng đoái hoài xuân thu.
Buồn em trẩy, lại sầu dì thác,
Lần hôm mai đổi khác hình dung.
Cửa ngoài xe ngựa vắng không,
Thân già mới kết đôi cùng khách thương.
Khách trọng lợi khinh thường ly cách,
Mãi buôn chè, sớm tếch miền khơi.
Thuyền không đậu bến mặc ai,
Quanh thuyền trăng dãi, nước trôi lạnh lùng.
Ðêm khuya, sực nhớ vòng tuổi trẻ,
Lệ trong mơ hoen vẻ phấn son.
Nghe đàn ta đã chạnh buồn.
Lại rầu nghe nỗi nĩ non mấy lời,
Cùng một lứa bên trời lận đận,
Gặp gỡ nhau lọ sẵn quen nhau.
Từ xa kinh khuyết bấy lâu,
Tầm Dương đất trích, gối sầu hôm mai.
Chốn cùng tịch lấy ai vui thích,
Tai chẳng nghe đàn địch cả năm.
Sông Bồn gần chốn cát lầm,
Lau vàng, trúc võ nảy mầm quanh hiên.
Tiếng chi đó nghe liền sớm tối,
Cuốc kêu sầu, vượn hót nỉ non.
Hoa xuân nở, nguyệt thu tròn,
Lần lần tay chuốc chén son riêng ngừng.
Há chẳng có ca rừng địch nội,
Giọng líu lo, nhiều nỗi khó nghe.
Tiếng tỳ nghe dạo canh khuya,
Dường như tiên nhạc gần kề bên tai.
Hãy ngồi lại gảy chơi khúc nữa,
Sẽ vì nàng soạn sửa bài ca.
Tần ngần dường cảm lời ta,
Dén ngồi bắt ngón đàn đà kíp dây.
Nghe não nuột khác tay đàn trước,
Khắp tiệc hoa tuôn nước lệ rơi.
Lệ ai chan chứa hơn người ?
Giang châu Tư Mã đượm mùi áo xanh.
Phan Huy VịnhChú thích của Lê Văn Đặng từ hội Việt Học
Nguyên tác gồm 88 câu 7 chữ hay 616 chữ. Phan Huy Vịnh dịch Nôm theo thể song thất lục bát (7-7-6-8), giữ nguyên số lượng chữ, thành 22 đoạn (7-7-6-8). Âm điệu Việt Nam phong phú hơn Tàu nên bản Nôm của Phan Huy Vịnh có phần trội hơn nguyên bản chữ Hán của Bạch Cư Dị. Thất sủng trong quan trường, bị đổi về quận Cửu giang với chức Tư Mã, Bạch tiên sinh được nghe tiếng đàn của một kỹ nữ về già, trông người rồi ngẫm đến ta:
Ðồng thị thiên nhai luân lạc nhơn, (同是天涯淪落人)
Tương phùng hà tất tằng tương thức. (相逢何必曾相識)KHÚC TỲ BÀ (bản dịch TỲ BÀ HÀNH, nguyên tác: Bạch Cư Dị)
Tầm Dương bến khách tiễn đưa đêm
Xào xạc lá thu lau nước mềm
Khách đợi trên thuyền ai xuống ngựa
Không đàn sáo tước rượu nhung êm
Buồn len lén phủ say ly biệt
Sóng nhạt nhoà trăng nước não lòng
Ai trỗi tỳ bà nghe vẳng tiếng
Khách quên về ở thuyền quên sông
Theo âm sóng lướt: “đàn ai khảy?”
Đàn lặng ngập ngừng chưa muốn thưa
Muốn gặp thuyền khua đưa nước chảy
Rượu mời đèn thắp tiếp say sưa
Mở hết lòng mời ai bước đến
Tỳ bà che lại nửa thương sầu
Lên dây ngấn phím âm lay chuyển
Nhạc khúc chưa thành ý đã sâu
Dây ngân ấm ức âm tình vọng
Như kể đời mình trong cuộn sóng
Tay lướt đàn tơ mày nhẹ chau
Nỗi niềm trang trải nghe cô đọng
Nhịp khoan thư thái như giông gào
Lục Yêu lay động khúc Nghê Thường
Rào rạt dây mưa gợi nhớ thương
Dây rót nỗi niềm ra khắc khoải
Đan xen tơ nhịp khảy đêm trường
Châu ngọc từ đâu êm nhẹ rắc
Nỉ non trong gió giọt trong hoa
Ngập ngừng gieo suối dâng muôn thác
Chợt suối ngưng tràn âm xót xa
Tay ngừng đàn chết trong thinh lặng
Thầm kín u sầu sống động im
Tình chợt dâng cao trong khoảng vắng
Lòng nghe oà vỡ nước sông chìm
Vang vọng gươm đao ngựa sắt đến
Vừa xong câu nhạc chém ngang đàn
Tiếng như xé lụa bốn dây đứt
Đông tây thuyền lặng không âm vang
Trăng thu nhoà sóng nước mênh mang
Lượn phím vào dây lặng lẽ buồn
Mặt hoa nghiêm chỉnh lệ sầu tuôn
Kể rằng:
”Thiếp vốn kinh đô phủ
Làng gió Hà Mô nhà cuối thôn
Mười ba thông thạo ngón tỳ bà
Phường hát đứng vào nhất múa ca
Ngân khúc Thiện Tài hay thán phục
Ả Thu ghen tị sắc hương hoa
Niên thiếu Ngũ Lăng tranh tưởng thưởng
Giọt đàn không đếm hết tơ đào
Trâm vàng hoa bạc tan nhịp xướng
Quần rượu hồng hoen ố nỗi đau
Truy hoan năm tháng trôi lần lựa
Trăng gió xuân thu lướt hững hờ
Dì chợt qua đời, đệ nhập ngũ
Sớm phai chiều nhạt cánh hoa mơ
Đàn trơ cửa vắng không ai đến
Gá nghĩa thương nhân trọn tấm lòng
Hám lợi khách thương đâu cảm mến
Phù Lương biệt dạng thiếp hoài mong
Một mình từ độ giăng mong đợi
Trăng sáng thuyền buồn nước lạnh sông
Đêm mộng tuổi xuân mơ vẫy gọi
Ngổn ngang má phấn lệ tuôn dòng” Tỳ bà âm điệu ngát lòng ta
Nghe chuyện nỗi niềm dâng nức nở
Lưu lạc đồng tâm luyến xót xa
Mới quen hay sẳn duyên tri ngộ?
”Ta từ năm ngoái biệt kinh đô
Nằm bệnh Tầm Dương thành vắng trơ
Cùng cốc thâm sơn không tiếng nhạc
Quanh năm đàn sáo tịch mong chờ
Gần cuối sông Bồn sương trũng ẩm
Trúc gầy lau úng mọc quanh hiên
Đồng trơ cô tịch vây đêm tối
Vượn hót quyên kêu khắc khoải phiền
Hoa xuân sông lướt gió đêm thâu
Trăng biếc thu ta cạn chén sầu
Cô lẻ nào không nghe gió núi
Chỉ thêm phiền muộn với lo âu
Tỳ bà mê khúc giữa đêm lành
Khoan khoái nhạc tiên sông uống quanh
Nàng hãy đàn ngân thêm khúc nữa
Để ta xúc cảm Tỳ Bà Hành” Hoài cảm trĩu lòng ngây ngất lặng
Khẽ ngồi ngân phím nhạc du dương
Âm sầu thảm não trong ai oán
Người ngấn lệ rơi rượu chán chường
Ai nhiều chan chứa buồn thương
Giang Châu Tư Mã nhung trường đẫm xanh
SiNguyen__________________________
Xin xem chữ bằng con mắt trái tim
Đừng đo chữ bằng chiều dài đường ruột
Đăng nhập bằng Facebook