Chủ đề: Lý lẽ của trái tim - Trang 68

buithison đã viết:


@Phạm Bá Chiểu:

Mình mê thơ Đường đã từ lâu
Nhưng mà chưa viết nổi được đâu!
Mọi người động viên và chỉnh sửa
Mình xin cố gắng viết dần sau...

Thưa chị, thấy nhà thơ Trương Sỏi đã có hướng dẫn rất tuyệt vời về làm thơ đường luật thât ngôn bat cú rồi.
Tuy nhiên, chị ạ, Chiểu lại đưa thêm một số kinh nghiệm nhỏ nữa của đường luật gọi là tạm bổ sung những điều rất chuẩn của nhà thơ Trương Sỏi rồi cùng một số kinh nghiệm riêng mong chị sớm làm thơ đường luật và thực sự chị đã làm 1 bài và các bạn thơ Trương Sỏi, Quế Hằng đã giúp sức đó thôi. Chị làm tiếp nhé, không ngại làm sai mà chỉ sợ không làm...

ĐƯỜNG LUẬT NHẬP MÔN

Khi những thi hữu yêu thơ đường luật mới chập chững viết sẽ bỡ ngỡ vô cùng nào là ĐỀ, THỰC, LUÂN, KẾT, NIÊM, LUẬT, ĐỐI, VẦN … cứ loạn hết cả lên. Bởi vậy, giá mà BĐH lập 1 chủ đề trao đổi thơ đường luật trên thi viện thì các bậc đàn anh trong đường luật có dịp giúp cho các thi hữu mới tập tành sẽ rất hay đấy ạ.
Trong khi chờ đợi các đàn anh thi viện có những phương pháp dễ hiểu hơn, hiệu quả hơn thì Chiểu xin mạo muội thử làm một nhà sư phạm vỡ lòng đưa ra 1 bài gọi là vè nhỏ, chỉ mong giúp cho các bạn thơ vỡ vạc vài nét về đường luật và có thể làm được 1 bài thơ đơn giản dưới sự trợ giúp của đàn anh. Xin được kiên trì nhắc lại đây chỉ là TIỂU HỌC đường luật thôi ạ, chỉ là viên gạch nhỏ trong nền tảng để các thi hữu học cao hơn nhờ đọc các tài liệu nghiên cứu tầm vóc lớn hơn.

ĐƯỜNG LUẬT NHẬP MÔN
Phạm Bá Chiểu

Có 8 câu 7 chữ
Năm mươi sáu tiếng ngân
1,2,4,6,8
Cuối mỗi câu- bằng/ VẦN

2, 4, 6 thành sóng
Nổi- chìm- nổi chữ V
Chìm- nổi- chìm sóng đỉnh
1, 3, 5 bất kỳ

NIÊM sóng 1 cùng 8
Sóng câu 2 như 3
4, 5 và 6,7
Từng cặp ngược nhau ra

Có ĐỀ, THỰC, LUẬN, KẾT
Chia 4 đôi phân minh
Đề, thực chủ tả cảnh
Luận, kết chủ tả tình

Hai cặp THỰC và LUẬN
ĐỐI Ý, TỪ lại qua
ĐỐI THANH 2, 4, 6
1, 3, 5 tùy ta

Dẫn giải
Xin lấy bài thơ QUA ĐÈO NGANG của Bà Huyện Thanh Quan vì bài này hầu như ai cũng thuộc

Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi tiều vài chú,
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc,
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
Dừng chân đứng lại trời non nước,
Một mảnh tình riêng ta với ta.


1/ ở khổ 1 bài “vè” của Chiểu- ta ngẫm thật kỹ về VẦN -1,2,4,6,8
Cuối mỗi câu- bằng/ VẦN
Ta sẽ thấy các từ cuối các câu trên là VẦN: tà, hoa, nhà, gia, ta là vần và thanh bằng (có vần trắc xin học sau), các từ câu 3,5,7= chú, cuốc, nước là thanh trắc
2/ ở khổ 2 Chiểu đưa 1 khái niệm SÓNG cho dễ nhớ đó là các từ 2, 4 và 6 trong câu không đều đều mà luôn thành sóng Trắc- Bằng- Trắc thì giống hình chữ V (sóng chìm) còn Bằng-Trắc-Bằng thì có hình chữ (A sóng nổi)
Ví dụ- Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
ta thấy các từ 2-4-6 TỚI-NGANG-XẾ câu đầu là sóng chìm, các từ 2-4-6 CÂY-ĐÁ-CHEN câu sau là sóng nổi
3 Khổ 3 Chiểu muốn nói đến niêm-
Với bài thơ trên ta thấy câu 1 và 8 cùng sóng chìm V
Thì hai câu 2+3 sẽ là sóng nổi A, (cây, đá, chen/khom, núi, vài)
4+5 đối lại là sóng chìm V (đác, sông, mấy/nước, lòng, cuốc)
6+7 ngược lại là sóng nổi A (nhà, miệng, gia/ chân, lại, non)
4-  Khổ 4 Chiểu muốn đưa ra 4 cặp ĐỀ THỰC, LUẬN, KẾT cứ tạm hiểu như một bài văn vì tất cả chúng ta đã từng học “tập làm văn” nên cứ hiểu thế cho dễ: 1-mở đầu (ĐỀ); 2-thân bài (THỰC, LUẬN); 3- kết luận (KẾT)
Về mở đầu và kết luận thì hơi giống ĐỀ và LUẬN rồi, duy thân bài thì cặp câu THỰC- là chủ yếu tả cảnh thực trạng như kiểu tả cảnh, và LUẬN là từ cảnh ấy luận rộng ra, lồng tình cảm của mình vào đấy kiểu tả tình
Nhiều nhà nghiên cứu lại phân ra thay vì 2/2/2/2 là 4/4 tức là 4 câu tả cảnh, 4 câu sau tả tình rất hay và dễ học, dễ nhớ- các bạn đọc bài Qua Đèo Ngang sẽ thấy rõ điều ấy
Bước tới Đèo Ngang bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi tiều vài chú,
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.
Chỉ tả cảnh đèo với bóng xế, cỏ cây, hoa lá, tiều phu, chợ, núi, sông.
Và 4 câu sau

Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc,
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
Dừng chân đứng lại trời non nước,
Một mảnh tình riêng ta với ta.
Tác giả đã lồng tình của mình khi nghe tiếng con chim Cuốc và chim Gia Gia như tiếng kêu gợi nỗi nhớ nước, nhà… và hai câu cuối lồng tình yêu của mình với đất nước và vương chút cô đơn…
5-  Khổ 5 Chiểu muốn nói đến đối là khâu khó nhất của đường luật, biểu hiện trí tuệ của người viết vì đối ý và đối thanh sao cho như 2 câu đối tết mà cái thì tả cảnh, cái lại vương tình, không gượng ép là cả một nghệ thuật mà khó ai có thể dám chắc mình tinh tường.
1- ĐỐI Ý
A, Tương đồng gần như câu đối tết- xuân//tết; đến//về; chào//đón…
B, Tương phản chủ yếu trong các thể thơ châm biếm:
Trên ghế bà đầm ngoi đít vịt
Dưới sân ông cử ngỏng đầu rồng ( Trần Tế Xương)
Ta thấy Tú Xương đã đả kích ông cử bằng cách cho đối tương phản đít//đầu rất thú vị.
B- ĐỐI TỪ Các từ loại đối với nhau, danh từ//danh từ; động từ// động từ v.v…  Ta sẽ thấy rõ
Lom khom dưới núi tiều vài chú,
Lác đác bên sông chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc,
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
C- ĐỐI THANH thanh trắc đối thanh bằng và ngược lại. Nếu đối tất cả 7 từ trong cặp thì càng tốt- như bài QĐN, nếu mới học thì nên đối tập trung vào thanh của 2, 4, 6 như trên đã bàn là sóng V đối sóng A và ngược lại.

Thế là các bạn thơ yêu quý đã có thể vỡ vạc ra rồi. Bây giờ Chiểu lại xin khuyên các bạn mở hàng loạt các bài thơ đường trong diễn đàn THƠ THÀNH VIÊN THƠ TẬP CỔ ra và đọc càng nhiều càng tốt và phải vừa đọc vừa đối chiếu với bài "vè" của Chiểu hoặc trả lời câu hỏi bài tập sau đây

1- bài thơ này vần gì? Các từ cuối có vần như thế nào?
2- Câu 1 là sóng gì? Sóng chìm TBT như QĐN hoặc sóng nổi BTB như Thu Điếu- Nguyễn Khuyến
3- Từng cặp 1,8- 2,3-4,5- 6,7 đúng niêm như thế nào?
4- Các cặp nào là ĐỀ, THỰC, LUẬN, KẾT
5- Hai cặp câu THỰC, LUẬN đối nhau như thế nào? Tương đồng hay tương phản? Đối ý ra sao? Đối các từ loại ra sao? Đối thanh như thế nào?
6- Mở đầu (ĐỀ) thân bài(THỰC, LUẬN) và kết luận (KẾT) đúng với lý thuyết đến mức nào?


Nào, bây giờ thì bạn làm thơ đường luật nhé
1- Nào, hãy chọn sóng trước BTB hay TBT
2- Nào, chọn vần - khi bạn chọn vần nào thì xin bạn hãy viết ra giấy hoặc gõ tất cả những từ có nghĩa mang vần ấy để đỡ công tìm tòi ví dụ vần ơ chẳng hạn, ta có một số từ có nghĩa đẹp như- mơ, thơ, ngơ, chờ, mờ, hờ, thờ nếu bí quá ta lại đưa các vần tương đối gần với ơ như ưa- mưa, chưa hoặc bí hơn nữa thì đành lùi 1 bước nữa đó là vần ua, vần o, vần ô.
3- Nào, hai câu ĐỀ nhé- về kỹ thuật chọn ngược sóng nhau nhé cho 2 câu, về nghệ thuật thì mở một chủ đề kiểu topic sentence trong luận tiếng Anh, hoặc mở đề trong tập làm văn tiếng Việt vậy chủ yếu tả cảnh hoặc nêu vấn đề.
4- Nào, câu THỰC nhé- cái này mới là mẹo nha- hãy viết câu 4 trước vì câu 4 có sóng như câu 2 và có vần, sau đó ta mới tìm ý để viết câu 3: ngược sóng và đối thanh, đối ý, đối từ. Về nghệ thuật thì ta chú ý vẫn là tả cảnh nhé
5- Nào, câu LUẬN nhé. Tương tự về kỹ thuật như câu THỰC, về nghệ thuật thì khó lắm đó nha. Người ta thường đọc hai câu LUẬN để đánh giá cả bài thơ và tác giả vì đây là câu lồng tình, tả tình mà câu
Nhớ nước đau lòng con cuốc cuốc,
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
Luôn là mục tiêu của các thi sĩ đường luật. Tuy nhiên nếu bí quá bạn vẫn có thể tiếp tục tả cảnh như cặp THỰC mà vẫn đẹp và hay và được mọi người chấp nhận như thơ Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến gần như phần lớn bài đều THỰC và LUẬN tả cảnh là chính.
6-Nào, KẾT nhé, câu 7 cùng sóng với câu 6 và câu 8 ngược sóng với câu 7- nói cách khác nó cùng sóng với câu 1 nhé. Về nghệ thuật đây cũng là cặp tả tình. Hãy lồng tình cảm của mình vào đó như tình yêu cảnh đẹp mà mình đã tả, tình yêu đất nước, quê nhà, nỗi lòng mình… để kết nhé

7-Nếu chưa quen, một lời khuyên có tính thực tiễn nhất đó là bạn hãy lấy hai bài thơ Qua Đèo Ngang và Thu điếu ra làm mẫu rồi cứ theo các thanh này mà làm thì không bao giờ sợ sai niêm, đối cũng thế sẽ không sợ sai đối. Đến khi quen đi thì ta không cần 2 bài mẫu này nữa

Mạo muội hướng dẫn các bạn mới làm thơ đường vỡ vạc vài ý, chắc chắn không tránh thiếu sót và có nhiều kinh nghiệm hay mà Chiểu chưa biết. Rất mong các đại gia đường luật trong thi viện: Vanachi, Phương Nam, Vothuong, Tongtranlu, Chằn tinh Shrek, Tường Thuỵ, Tuấn Khỉ, Phạm Thôn Nhân, Thệ Minh, Quang Tri, Thái Thanh Tâm, Hà Như, Thu Phong,Duy Quốc Quyên, Trung30, Phố Núi Cao, Quế Hằng, Xuân Miền, Sĩ Nguyên và nhiều nhà thơ đường luật khác mà Chiểu chưa nhớ hết giúp đỡ thêm và lập một chủ đề HỌC HỎI ĐƯỜNG LUẬT để giúp đỡ các bạn mới học thì thật không còn gì bằng.
Chúc các bạn thơ vui với một sân chơi trang nhã và trí tuệ - ĐƯỜNG LUẬT.

Minh Bình đã viết:
MỜI GHÉ CHƠI...

Đầu xuân du hý... nhất nàng thôi
Nếu rảnh xin mời bạn ghé chơi
Dốc miếu chìa tay chào khách quý
Cửa Tùng sóng vỗ đón thay lời
Ham vui, ca hát Đông Hà - nhớ
Hoài niệm, thắp hương Thành Cổ - mời
Quảng trị quê nghèo-chung thuỷ mãi
Trọn tình sau trước -chẳng hề vơi[/quote]


Hỡi bạn đồng nghiệp mến yêu ơi!
Sức  mình cạn kiệt đã lâu rồi
"Mất dạy"* ...nên đành đi du hý
Thêm thương người, mến cảnh, yêu đời

Cảm tấm lòng bạn  thơ gửi tới
Đêm nằm thao thức nhớ chơi vơi...

*************************************
Chú thích: BTS bị ốm, phải nghỉ hưu sớm từ năm 2007, không được dạy học nữa nên tự trào là..."mất dạy"