Phạm Nguyên Phẩm

Hồn ta thầm kín bấy nay,
Đời ta bí ẩn, ai người có hay:
Mối tình chớm nở khắc giây
Mà sao như đã dài tày thiên thâu.
Tình tuyệt vọng, nỗi khổ đau,
Thôi đành im vậy, chôn sâu đáy lòng;
Con người gieo mối đau thương,
Nàng đâu có thấu nỗi lòng cho ta.

Gặp nàng như thể người xa,
Dù đi bên cạnh vẫn là cô đơn;
Dù ta đi trọn đường trần,
Dễ gì đã dám một lần cầu xin.

Trời sinh nàng vốn dịu hiền,
Đường nàng, nàng bước chẳng nhìn ai đi,
Chẳng nghe tiếng nói tình si
Nổi lên trên mỗi bước đi của nàng.

Một lòng tiết hạnh đoan trang,
Đọc thơ đầy những dòng thương yêu nàng,
Xem xong có vẻ ngỡ ngàng:
“Ai là người đẹp ở trang thơ này?”

Dù là rắn hay loài vật nào kỳ lạ
Ta vẫn ưa nhìn khi nghẹ thuật mô phỏng thành công
Thủ pháp đáng yêu của ngọn bút tinh tường
Biến mọi cái gớm ghê thành đề tài hấp dẫn
Như Bi kịch kia đã làm ta say đắm
Khi nghe chàng Oedipe mình tắm máu khóc than
Hay Oreste nêu hận lòng con giết mẹ
Và để mua vui đã làm ta nhỏ lệ
Hỡi anh bạn thiết tha với sân khấu
Hãy đến đua tài bằng những vần thơ hùng tráng
Anh có muốn trình bày những công trình anh viết
Được dân chúng Paris hoan nghênh nhiệt liệt
Những sáng tác càng hay, càng hấp dẫn người xem
Hai mươi năm sau vẫn yêu cầu diễn lại
Những cảm xúc trong thơ anh phải làm sao tìm đến
Với con tim, làm tâm huyết sục sôi
Chẳng ích chi khi diễn một màn bác học
Cơn giận nhẹ nhàng trong một hành vi đẹp mắt
Không gây cho ta nỗi "sợ hãi" êm đềm
Hay không gợi cho ta "một tình thương trong sáng"
Những lý luận vu vơ chỉ gây thêm lạnh nhạt
Cho người xem vốn lười biếng vỗ tay
Và mặc dù anh cố gắng nói cho hay
Họ mệt mỏi, ngáy khò khò hay la ó
Bí quyết thành công là gây sự thú vui và lòng rung cảm
Dẫn dắt người xem đến nút cởi tài tình
Phải có những vần thơ ngâm lúc mở màn
Đưa vai sắm dễ dàng vào cuộc
Thật đáng chê người diễn viên khó khăn diễn đạt
Muốn nói gì, chẳng ai hiểu ra sao
Tình tiết có lẽ chẳng biết trình bày
Chẳng thích thú, người nghe càng thêm mệt
Thà cứ xướng danh: Tôi là Oreste, tôi là Agamemnon
Còn hơn nói những điều mơ hồ kỳ lạ
Nghe không hiểu, làm ù tai khán giả
Làm mất thời gian không hiểu nổi chủ đề
Bối cảnh chuyện xảy ra phải cố định, rõ ràng
Có một "nhà thiow bên kia dãy núi Pyrénées, vẫn vô sự bình an
Khi rút gọn nhiều năm trong một ngày trên sân khấu
Nhân vật chính ở đây, trong vở kịch trình bày thô thiển
Hồi một là trẻ con, đến hồi cuối: ông già
Còn với chúng ta mà lý trý yêu cầu
Nghệ thuật phải đi vào bố cục
Phải làm sao ở một nơi, một ngày, một việc xảy ra hoàn tất
Cho đến khi kết thúc diễn trình
Đừng bao giờ trình bày những việc khó tin:
Sự thực đôi khi lại là điều phi lý
Tôi chẳng thích điều diệu kỳ vô lý:
Trí chẳng tiếp thu khi không có lòng tin
Điều chẳng nên xem, ta diễn tả bằng lời
Tuy tai nghe không bằng mắt thấy
Nhưng nghệ thuật hợp tình lại muốn ta nghe
Những sự việc không nên nhìn bằng mắt
Sự hồi hộp mong được tăng lên qua các lớp
Đến tột cùng được tháo gỡ êm ru
Trí óc ta chẳng bao giờ bị tác động mạnh như khi bị bất ngờ
nhưng đứng trước một chủ đề nhiều tình tiết
Đùng một cái phanh phui điều bí mật
Làm mọi cái đổi thay với tình huống không ngờ.

Ngôn ngữ anh dùng được suy tôn trong những thành công lớn nhất
Anh cần giữ gìn cho trong sáng mãi không thôi
Tôi chẳng thích những câu đầy âm điệu
Khi ngôn từ thiếu chính xác hoặc cách viết sai
Tôi không chấp nhận nét phù hoa lạc lõng
Câu thơ kêu những văn pháp lạ lùng
Một nhà văn dù vào bậc thiên tài
Sẽ viết bậy nếu coi thường ngôn ngữ
Anh hãy viết ung dung, mặc người ta thúc giục
Chớ tự hào mình sáng tác rất nhanh
Cầm bút phó tay, dồn dập thả vần
Thường là thiếu suy nghĩ hơn là thừa trí tuệ
Tôi ưa nhìn dòng suối lượn quanh trên nền cát mịn
Chảy lờ đờ trên đồng cỏ đầy hoa
Hơn dòng thác kia nước đổ ào ào
Trên mặt đất bùn lầy đầy sỏi đá
Gắng viết nhanh, nhưng chớ vội vàng, và đừng có nản lòng
Sửa đi chữa lại hai mươi lần công trình sáng tác
Hãy gọt rũa và luôn luôn nhuận sắc
Đôi khi thêm vào, nhưng nên bớt nhiều hơn
Rất hiếm khi có lỗi viết tràn lan
Lại có được ánh hào quang trí tuệ
Mỗi một vật cần đặt cho đúng chỗ
Phần cuối và đầu phải khớp với phần thân
Bằng nghệ thuật tinh vi, sắp xếp các phần
Từ tản mạn hợp thành một khối
Cách diễn đạt không tách rời đề mục
Để đi tìm vài chữ đẹp tận đâu xa
Nếu anh sợ những lời phê phán thơ anh
Thì anh hãy với anh là nhà phê bình nghiêm ngặt
Người thích được suy tôn thường là người dốt nát
Hãy tìm bạn, người sẵn sàng nhận xét
Làm bạn tâm tình để vạch thiếu sót cho anh
Luôn vui lòng đấu tranh những lỗi lầm anh mắc
Và với bạn chớ nên làm nhà văn tự đắc
Biết phân biệt người bạn thân với kẻ phỉnh lừa
Làm bộ khen anh, nhưng mỉa mai, chơi ác
Hãy đón nhận lời khuyên, đừng nghe lời tâng bốc
Kẻ xu nịnh luôn tỏ ra thán phục
Nghe thơ anh họ tỏ vẻ đê mê
Tất cả tuyệt vời, thánh thiện, dễ nghe
Họ rầm rộ vui cười hay sụt sùi thương cảm
Đủ thứ khen anh với những câu hoa hoè hoa sói
Vẻ ồn ào kia đâu phải là sự thật.

Bóng đêm trao cho anh
Giấc mơ em đẹp đẽ
Mơ bỗng liền tan biến
Khi mới đặt lên môi
Anh là bờ, em là dòng nước chảy
Anh ôm em, em liền chảy mất
Vòng tay em ngon giấc
Trong vòng tay của anh
Đêm trong vòng tay em
Là trong đêm của anh
Em như đá cuội trơn
Nước kia không giữ nổi
Anh đi trong đêm tối
Mang nặng giấc mơ em
Luôn cất cánh bay lên
Như nước anh ôm em
Nhưng sao không giữ nổi
Nước xói mòn nghiệt ngã
Em cứ phải xa anh
Người theo em mãi mãi

Nhất định một ngày kia anh trở lại
Về theo con nước thuỷ triều lên
Ném sợi dây buộc chặt con tàu
Vào tảng đá hoa nơi xưa xuất phát

Với những người ngồi chơi trên đập nước
Với những người ở bến cảng, quán ăn
Anh sẽ là một thuỷ thủ vô danh
Một thuỷ thủ trong trăm nghìn người khác

Chỉ vì em, người đã hiểu được anh
Hiểu ý nghĩa những điều anh thổ lộ
Anh sẽ trở về, mang đầy bến đỗ
Như trên vai khoác chiếc áo mặn nồng

Mắt nóng ran những giấc mơ nóng bỏng
Sinh trên biển và chết đi trên biển
Con tim anh như con tàu chở nặng
Khối tình quê day dứt khôn nguôi

Em thuỷ chung sẽ xiết chặt con người
Đã bỏ nhà đi nay lại trở về
Mà tất cả anh có ở trên đời
Là biển cả với gương mặt em yêu...

Chao ôi, tôi thấy lòng buồn rười rượi
Sách có bao nhiêu, đã ngốn sạch hết rồi
Phải ra đi! đi đến chốn chân mây!
Tôi cảm thấy đàn chim say ngây ngất
Giữa biển lạ và trời mây bát ngát
Chẳng có chi giữ nổi trái tim này
Tim được luyện trong thuỷ triều lên xuống
Những vườn xưa hiện lại trong tôi
Trời đêm ơi! ngọn đèn khuya hiu hắt
Soi lên trang giấy trắng vẫn còn nguyên
Và thiếu phụ đang cho con mình bú
Không ngăn nổi lòng tôi với biển khơi
Hỡi con tàu mà cột buồm căng gió
Hãy nhổ neo rong ruổi bốn phương trời!

Vì hy vọng, đắng cay, một nỗi buồn
Trong khăn vẫy nghe thấy lời vĩnh biệt!
Và có thể, giữa phong ba bão táp
Gió xô nghiêng, tàu đắm kéo theo người
Không cột buồm, không cột buồm, không đảo xanh...
Nhưng tim hỡi, hãy nghe người thuỷ thủ!

Như nhân sư ảo ảnh hiện hình
Tình yêu biến khi tôi tiến bước
Lẽ nào đây ở lứa tuổi mình
Tôi lại ngốc như tôi đang ngốc?

Tôi buông câu để bắt bóng hồng
Hồng biến mất trong luồng gió cuốn
Khắp mọi nơi tôi kiếm tôi lùng
Mơ màng như người đang mộng du

Vì tôi sợ lầm đường lạc lối
Ảo ảnh mơ mơ chẳng thể tỉnh ra
Giống em bé tí hon chưa lớn
Trên đường đi ném hòn sỏi trắng

Bình minh chạy trên bãi cát xa
Bươi đống rác dạt trôi đêm trước
Tôi tìm người từng thấy trong mơ
Nhưng hy vọng tan tành mỗi bước

Rõ ràng như mặt nước trong xanh
Và huy hiệu đính trên cổ áo
Nàng chạy hoài theo làn sóng đuổi
Với kỳ tài có một không hai

Thơ ta ơi, hãy bay đi nói hộ
Ta không còn phải đau khổ như xưa
Trước nàng thơ giá lạnh và hững hờ
Vừa hiền dịu lại xinh đẹp như mơ

Nếu ai ngờ mối tình chung thủy
Bảo tình yêu không thể dài lâu
Thời gian thắng được niềm đau khổ
Rằng yêu là phải yêu mãi không thôi

Ta muốn lập ngôi đền Chung thủy
Một bên ghi: là kẻ tình nhân
Dù trải qua bao nỗi gian truân
Bao điều đau khổ mà yêu đến cùng

Một bên ghi mấy dòng thơ nhỏ:
Tình yêu đưa vào cửa Thiên đường
Ai người không thấy tình yêu
Dừng chân ngoài cửa xin đừng vào đây.

Sớm nay muốn tặng anh hồng
Em hái nhiều quá, dắt phồng thắt lưng
Thắt lưng lại chặt quá chừng
Cho nên dây đứt cánh hồng tung bay

Đung đưa trước gió bay bay
Treo dòng nước chảy, hồng trôi chẳng về
Sóng hồng rực đỏ ngoài khơi

Chiều nay hương đọng tràn đầy áo em
Thơm như kỷ niệm êm đềm
Anh ơi! hãy thở cùng em hương lành

Tặng Louise, nữ công dân anh dũng, nhân viên bệnh viện dã chiến đường Fontaine-au-Roi ngày chủ nhật 28 tháng 5 năm 1871

Khi mùa anh đào đến với chúng ta
Sao học nói và họa mi vui nhảy nhót
Sẽ đua nhau mở hội
Các cô gái như điên như dại
Và các chàng trai tim sáng chói tình yêu
Khi mùa anh đào đến với chúng ta
Sáo học nói càng cất cao giọng hót

Nhưng mùa anh đào lại ngắn làm sao
Khi đôi lứa bên nhau vừa mộng mơ vừa hái
Những chùm hoa tai
Anh đào của tình yêu, như màu áo
Rỏ máu đào dưới lớp lá cây
Nhưng mùa anh đào lại ngắn làm sao
San hô đỏ hoa tai, vừa mộng mơ vừa hái

Khi mùa anh đào lại đến với anh
Nếu anh sợ tình yêu là bể khổ
Hãy lánh xa những cô nàng diễm lệ
Còn tôi đây chẳng sợ cực hình
Thiếu đau khổ một ngày tôi đâu muốn sống

Khi mùa anh đào lại đến với anh
Anh sẽ bước vào vòng tình ái
Tôi yêu mùa anh đào mãi mãi
Trong tim tôi nó để lại vết thương sâu
Còn rỉ máu đào
Dù có thương tôi thần Số phận
Tình tôi không khi nào hết hận
Tôi yêu mùa anh đào mãi mãi
Với kỷ niệm xưa còn giữ trong tim