Lê Trọng Bổng

Hành vi bất công của người tai ác
Thường được dùng làm lý do cáo lỗi cho mình
Luật hoá công ghi rõ rành rành:
Muốn được người cư xử với ta rộng lượng
Thì rộng lương với người phải là lẽ sống nơi ta

Chàng nông phu dùng tấm gương dụ chim con để bắt
Ảo thị tạo ra hấp dẫn chú sơn ca
Chim ưng đang lượn bay trên những luống cày xa
Liền lao xuống nhằm đúng chú chim bé choắt
Vẫn đang hót liên hồi khi cái chết đã kề bên
Sơn ca tránh được bẫy hiểm do người dựng
Nhưng lại rơi vào móng vuốt chim ưng
Con chim lớn lo vặt lông mồi giây lát đã nhận ra
Chính mình đang nằm trong tấm lưới
Bằng ngôn ngữ loài ưng hắn nói:
“Ông bẫy chim ơi, xin tha chết cho tôi
Nào có bao giờ tôi làm hại đến Người”
Nghe vậy chàng đánh bẫy liền đáp:
“Thế chú chim bé bỏng này làm hại ngươi đó chắc?”

Bọn lừa đảo không chốn nào không có
Xưa nay cái tài đó không ngơi
Sản sinh ra một lớp người
Làm thầy bịp bợm nơi nơi hoành hành
Kẻ tuyên bố là khinh cái chết
Người dán đầy áp phích nhỏ to
Nói mình vượt Cicero
Một trong bọn họ giở trò khoe khoang
Là đại sư trong làng Hùng biện
Làm cho người ưa chuyện hiếu kỳ
Quê mùa, thô lỗ, vụng về
Cũng thành xuất sắc mỗi khi đăng đàn
"Vâng, ai đó có đần đến mấy
Tớ dạy xong cũng phải thành tài
Bất kỳ súc vật nhà ai
Con lừa chẳng hạn, các ngài hãy tin
Cứ dắt lừa đến xin học tớ
Một chú lừa cứng cựa xưa nay
Tớ làm cho nó thành thầy
Về môn hùng biện, khoác ngay áo dòng"
Vua bèn cho ọi vào cung:
"Con lừa của trẫm trong chuồng khá xinh
Trẫm muốn nó trở thành hùng biện"
Muôn tâu, Người thực hiện dễ dàng"
Đức vua cho bạc cho vàng
Rồi ra điều kiện rõ ràng sau đây:
Mười năm lừa nói hay tuyệt hảo
Không thì giá xưat giảo sẵn sàng
Nơi công cộng thít cổ chàng
Sau lưng thi thể còn mang tai lừa
Cùng tác phẩm dạy bừa Hùng biện
Một triều thần bước đến bảo ngay
Rằng ông muốn được có ngày
Thấy chàng lủng lẳng sợi dây hành hình
Người treo cổ thấy mình duyên dáng
Lại oai nghi hơn hẳn thế gian
Nhất là khi nhớ có lần
Rao thuật hùng biện đăng đàn trước kia
Bài diễn văn lê thê thống thiết
Làm mẫu cho không ít những người
Tự xưng Cicero đấy thôi
Một bọn trộm cắp, ấy lời nôm na
"Trước chuyện đó - chàng ta đáp trả -
Tớ hoặc vua, lừa đã chết khô"

Chàng có lý, thật điên rồ
Khi đi cậy nhờ những đến mười năm
Xin cứ thoải mái uống ăn
Mười năm Thần Chết sẽ thăm một người
Trong số chr có ba thôi.

Merlain nói: "Gạt lừa người khác
Thì thường hay lừa gạt chính mình"
Điều này cổ lỗ rành rành
Mà xem sức mạnh thực tình cao siêu
Chú chuột cống ăn nhiều, béo phị
Không ăn chay dù chỉ một lần
Bờ đầm sảng khoái tinh thần
Gặp khi cô ếch lại gần tỉ tê:
"Xin mời bạn đi về nhà tớ
Tớ sẽ khao một bữa tiệc xôm"
Chẳng dài dòng, chuột nhận luôn
Ếch còn viện dẫn cả nguồn thú vui
Được tắm mát, nếm mùi du ngoạn
Dọc đầm lầy thoả mãn hiếu kỳ
Những điều hiếm thấy thiếu gì
Xem xong tất tật khi về kể ra
Cho cháu chắt trong nhà biết được
Cảnh đẹp cùng phong tục cư dân
Biết việc cai trị trong đầm
Cộng đồng dưới nước chuyện gần chuyện xa
Chuột ngượng ngùng chỉ ra một điểm
Là kém rành về chuyện lội bơi
Cần được giúp đỡ mới rồi
Ếch đà có cách tuyệt vời như sau
Lấy sợi cói cột vào chân chuột
Đâu đấy xong đem buộc chân nàng
Thế là cả nàng lẫn chàng
Nhảy xuống đầm nước lên đàng cho mau
Ếch cố kéo chuột sâu xuống đáy
Chống luật chung, phản lại lời thề
Nàng toan xơi tái chuột kia
(Suy tính mọi bề, nghĩ miếng ngon đây)
Thấy như mình đang nhai thịt chuột
Còn chàng thì không ngớt khẩn nài
Xin trời chứng giám việc này
Song ếch cứ bỏ ngoài tai mọi lời
Chuột kháng cự, ếch thời kéo mạnh
Bác diều hâu dang cánh trên cao
Chĩa mắt nhìn xuống rõ sao
Thấy chuột giãy giụa lao xao mặt đầm
Chim lao xuống vuốt chân tóm chuột
Vớ luôn nàng ếch buôc vào chàng
Nhào một lượt được đôi đàng
Ăn hai thứ thịt lòng càng thêm vui

Mưu mô tính toán kỹ rồi
Có khi gây hại cho người nghĩ ra
Việc làm nham hiểm ranh ma
Se quay mũi lại tác gia là thường

Một chàng có tính dị đoan
Trong nhà giữ bức tượng thần lâu nay
Thần bằng gỗ, hai tai lại điếc
Nhưng chàng mong những việc diệu huyền
Thờ thần lễ lạt liên miên
Cầu xin phù hộ, tốn tiền gấp ba
Bò tế quấn tràng hoa mỗi bận
Không thần nào ăn đậm như vầy
Song chàng chẳng được mảy may
Gọi là ân huệ của ngài ban cho
Về thừa kế, về trò cờ bạc
Về kho vàng bắt gặp trước sau
Ngoài ra khi bất cứ đâu
Có chút bão nổi ra sao mặc lòng
Là chàng phải ra công đóng góp
Mòn món tiền ki cóp lâu nay
Đồ cúng cho thần hàng ngày
Cũng buộc chàng phải tiêu xài rất ghê
Cuối cùng chẳng được gì như ý
Chàng điên lên đập bể tượng thần
Đòn xeo choang mạnh mấy lần
Tượng thần vỡ toác, kho vàng lộ ra
"Bây giờ ta hiểu, thì ra
Chàng dị đoan nói - khi ta dâng mày
Điều tốt lành thì mày khệnh khạng
Coi thân ta không đáng một trinh
Giờ đây mày hãy cút nhanh
Tìm bàn thờ mới tự mình kiếm ăn
Mày giống đám thổ dân khốn khổ
Ngớ ngẩn và thô lỗ xưa rày
Phải dùng gậy tẩn mới hay
Mới được chút đỉnh tay mày bỏ ra
Cúng bái mày mãi chẳng qua
Làm mày thêm mập, làm ta thêm gầy
Ta đổi giọng thế mà hay

Chàng trung niên tóc hoa râm
Nghĩ nên tính chuyện trăm năm là vừa
Trong nhà tiền mặt có thừa
Nên cứ chọn kỹ thật ưa mới rồi
Kiếm vợ đâu phải chuyện chơi
Cho nên tuy gặp lắm người làm duyên
Chàng vẫn không vội tiến thêm
Đầu bảng chỉ có trong tim hai nàng
Đều là gái goá lỡ làng
Một còn hơ hớ mọi đàng tươi xinh
Một tuy luống tuổi vẫn tình
Nhờ vào nghệ thuật giúp mình sửa sang
Những gì thiên nhiên phá ngang
Khoản đãi chàng hậu, hai nàng thay nhau
Bông lơn cười cợt vui sao
Giúp chàng tỉa tót cho đầu mới toanh
Vạch ra bới chải đã đành
Lại còn nhổ tóc để anh giống mình
Chị lớn tìm nhổ tóc xanh
Tóc bạc còn dành chị bé vặt luôn
Cuối cùng đầu chàng láng trơn
Cứ như là bị một đòn chơi khăm
Chàng nói: "Hỡi các mỹ nhân
Tôi xin đa tạ ngàn lần ơn sâu
Đã làm cho được trọc đầu
Chuyện này có mất gì đâu mà buồn
Trái lại vẫn được nhiều hơn
Bởi bụng không còn tính chuyện trăm năm
Cô nào cô nấy chăm chăm
Muốn tôi phải sống y chang như mình
Đâu ưng nền nếp bình sinh
Tôi hằng trân trọng giữ  gìn hôm mai
Chỉ cái đầu hói là hay
Vững vàng trụ lại từ nay cóc cần
Xin thưa cùng các mỹ nhân
Về bài học ấy tri ân suốt đời

Người Hy Lạp ngày xưa đi biển
Thường mang theo trong chuyến viễn du
Nào tườu nào chó làm trò
Một thuyền như vậy bão to nhấn chìm
Tại vùng biển cách Athènes một quãng
Cải hải đoàn tính mạng gieo neo
May nhờ được bầy cá heo
Trồi lên ngụp xuống bơi theo cứu người
- Sách Vạn vật ghi lời Pline nói
Loài cá heo bạn với loài ta
Cả đàn trong bão xông pha
Một con nhìn thấy đáy xa bác tườu
Khỉ giống người nhờ ưu điểm đó
Mà bác tườu được chú vớt luôn
Đàng hoàng cho cưỡi trên lưng
Tưởng đâu ca sĩ danh lừng ngày xưa
Hướng vào bờ tình cờ cá hỏi:
"Bác ở đâu, có phải Athènes?"
"Phải rồi - tườu đáp - này xem
Chốn này ai cũng biết tên tuổi mình
Nếu có chuyện thình lình gặp phải
Tại nơi đây xin hãy lại nhà
Bố mẹ mình to chức mà
Còn ông anh họ lại là phán quan"
Cá heo nói: "Cám ơn bác lắm
Còn Pirée bác hẳn không quên
Vẫn nhìn thấy nó thường xuyên?"
"Hằng ngày - tườu đáp - người quen cũ mà"
Qua những điều tườu ta vừa nói
Hải cảng đà nhầm với tên người

Khối người lẫn lộn dài dài
Vaugirard vẫn nhầm hoài Rome
Lắm kẻ cứ ba hoa tuỳ thích
Cái mình chưa mục kích lần nào
Nghe tườu ta nói thao thao
Cười thầm cá mới quay đầu nhìn xem
Biết rằng chỉ vớt lên đồ ngợm
Bèn thả tườu chìm dưới đáy xa
Xong rồi cá vội quay ra
Cùng đàn đội bão xông pha cứu người

Ngày xưa chị én Progné
Rời nơi đô hội lạc về rừng xanh
Nghe tiếng sơn ca em mình
Bèn tìm ngay đến thân tình vấn an
Lựa lời én bảo nàng: "Em ạ
Ngàn năm qua chị chẳng gặp em
Thực tình chị cũng đã quên
Thời gian chung sống tại miền đất xưa
Em định làm gì bây giờ
Có rời cuộc sống vật vờ cô đơn?"
Philomèle liền đáp luôn:
"Em thấy êm dịu thật không đâu bằng!"
"Âm nhạc này nên chăng em cứ
Dành mãi cho một lũ chim muông
Cùng kẻ thô lậu tầm thường?
Hoang mạc đâu phải nơi dung thiên tài!
Về thành thị, bỏ chốn này
Rạng danh tiếng hót khôpn tày của em
Nhìn rừng em thật khó quên
Tên vua thịnh nộ đã đem nhục hình
Tàn hại nét gợi tinh thần thánh"
"Kỷ niệm xưa về cảnh tượng này
- Sơn ca đáp lại như vầy -
Làm em không thể rời đây đi cùng
Thấy loài người càng nhớ hung
Thà rằng em cứ ở rừng cho xong."

Chúng mình làm thánh thần mệt lử
Bằng đủ điều xin xỏ quấy rầy
Vì những lý do xưa nay
Thường không xứng đáng với ngay con người
Làm như thể là Trời cứ phải
Dõi theo không rời lấy một phân
Ngần này sinh mạng cõi trần
Kẻ bé nhất thì mỗi lần dời chân
Chuyện tầm phào gặp chăng cũng muốn
Làm sao cho chộn rộn Thiên tào
Giống hệt thuở nào Hy Lạp và Tơ-roa

Chàng ngốc bị rệp cắn vai
Rệp chui vải trải kiếm hoài thấy đâu
"Héc-quyn hỡi - y làu bàu
Hãy tống ra khỏi địa cầu ngay cho
Bọn sát nhân cứ chờ xuân đến
Là quay về gây chuyện nơi đây
Jupiter, sao từ trên mây
Ngài lại không bắt loài này tuyệt luôn
Vì tôi mà rửa mối hờn"
Y muốn buộc để con rệp chết
Thánh và thần cho mượn sét, chuỳ

Đôi bò mộng suốt ngày ẩu đả
Để tranh nhau một ả bò tơ
Giành quyền cai trị cõi bờ
Làm cho chú ếch thẫn thờ khôn nguôi
Họ ộp oạp có con gạn hỏi:
"Bạn làm sao" Ếch nói như vầy:
"Chuyện gì sẽ đến mai đây
Khi thằng thắng trận đem đày thằng kia
Buộc phải bỏ đồng quê hoa nở
Hết ngự trên bãi cỏ non xanh
Thằng kia sẽ đến bãi sình
Ngự trên đám sậy chúng mình nương thân
Ngày lại ngày gót chân hắn dẫm
Dìm loài ta xuống tận bùn sâu
Chúng mình còn mãi khổ đau
Vì cuộc ẩu đả giành nhau Bà Bò"

Sợ cũng phải vì bò chiến bại
Sẽ tới vùng ếch nhái trốn nhờ
Bẹp hai chục chú mỗi giờ
Ông lớn có những cái ngu ai tày
Để dân đen vạ lây bức bách
Xưa nay trong sử sách cũng nhiều

Hỡi chim câu, tình yêu và thần linh các vị
Từng sinh thành nên Chúa Kitô
Như các vị tôi cũng yêu một Mari
Và cùng nàng kết duyên chồng vợ