24/04/2024 11:15Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Ca trù (hát nói); Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Nguyễn
Đăng bởi Vanachi vào 31/01/2006 10:48
So tam kiệt[1] ai bằng Hàn Tín,
Một tay thu muôn dặm nước non.
Những ngờ rằng khoán sắt thư son[2],
Thái sơn như lệ, Hoàng hà như đái[3].
Hạp tảo Ngũ Hồ song Phạm Lãi,
Khước giao tam kiệt độc Trương Lương.[4]
Đau đớn thay điểu tận cung tàng[5],
Đầm Vân Mộng phải mắc mưu con trẻ.
Nếu biết chữ “khả hành, khả chỉ[6]”,
Thà Ngũ Hồ một lá cho xong.
Làm chi lúng túng trong vòng!
Hàn Tín quê ở quận Hoài Âm, tỉnh Giang Tô, thuở nhỏ nghèo đói, câu cá ở sông Sở giang, bà Phiếu Mẫu thấy thường đem cho cơm. Khi Hán Cao Đế vào làm vua đất Bao Trung, tín được Tiêu Hà tiến cử, được làm đại tướng. Tín đưa quân bình định được Tam Tần, dẹp yên 6 nước chư hầu, công nghiệp hiển hách. Trận cuối cùng diệt được Hạng Vũ ở Cai Hạ, dựng nên nhà Hán. Khi luận công ban thưởng, Tín đứng đầu hàng khai quốc nguyên huân, được phong Sở vương.
Lúc đầu làm Sở vương, Tín giấu vong thần của Hạng Vũ đang bị tầm nã là Chung Ly Muội ở trong nhà vì Chung là bạn thân ngày xưa, lại từng giúp đỡ che chở cho Tín. Có người đem việc đó tố cáo với vua Hán, vua giận toan cất quân đánh, nhưng Trần Bình can và hiến kế nói dối đi chơi đầm Vân Mộng, dụ Tín tới rồi thừa cơ bắt lấy. Vua nghe và ban chiếu đi chơi Vân Mộng, quả nhiên Tín ra đón, vua bắt đưa về Trường An, giáng xuống làm Hoài Âm hầu. Tín ở Trường An bị Lã Hậu thêu dệt nên tội phản nghịch rồi đem ra giết cả họ.
Sách Việt Nam ca trù biên khảo chép tác giả bài này là Cao Bá Quát.
[1] Ba người giỏi giúp Lưu Bang đời Hán sơ là Trương Lương, Hàn Tín, Tiêu Hà.
[2] Từ chữ “thiết khoán đan thư”, ý nói được ghi tên trong sổ sách của triều đại.
[3] Công trạng vững như Thái sơn, dài như Hoàng hà. Khi Hán Cao Đế phong cho công thần, có lời nguyền rằng: “Hoàng hà như đái, Thái sơn như lệ; Quốc dĩ vĩnh tồn, viên cập miêu duệ” 黃河如帶，太山如礪，國以永存，爰及苗裔 (Sông Hoàng như cái đai, Thái sơn như đá mài; Cùng với nước lâu bền, truyền mãi cho con cháu).
[4] Chữ Hán: 盒早五湖雙范蠡，卻交三傑獨張良. Nghĩa: Sao không sớm làm như Phạm Lãi chơi Ngũ hồ; Chỉ còn lại mình Trương Lương trong tam kiệt. Thời Xuân Thu, Phạm Lãi sau khi giúp Việt vương Câu Tiễn thành công, bỏ quan đi ngao du Ngũ Hồ. Trương Lương tự Tử Phòng, giúp Hán Cao Đế diệt Tần, Sở, sau thác bệnh theo Xích Tùng Tử du tiên.
[5] Hết chim rồi cung bị cất đi. Đời Xuân Thu, khi vua Ngô là Phù Sai bị vây, viết thư cho đại phu nước Việt là Văn Chủng có câu: “Cao điểu tận, lương cung tàng, địch quốc phá, mưu thần vong” 高鳥盡良弓藏，狄國破謀臣亡 (Chim cao hết thì cung tốt cất đi, nước địch mất thì mưu thần sẽ bị giết).
[6] Nên làm thì làm, nên thôi thì thôi.