27/04/2024 08:33Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Kinh thi; Nước: Trung Quốc; Thời kỳ: Chu
Đăng bởi Vanachi vào 03/10/2005 02:13
Nguyên tác
坎坎伐檀兮，
寘之河之干兮，
河水清且漣猗。
不稼不穡，
胡取禾三百廛兮？
不狩不獵，
胡瞻爾庭有縣貆兮？
彼君子兮，
不素餐兮？
Phiên âm
Khảm khảm phạt điền (đàn) hề!
Chí chi hà chi kiên (can) hề!
Hà thuỷ thanh thả liên y!
Bất giá bất sắc,
Hà thủ hoà tam bách triền hề?
Bất thú bất liệp,
Hà chiêm nhĩ đình hữu huyền huyên hề?
Bỉ quân tử hề!
Bất tố thuyên (xan) hề!Dịch nghĩa
Tiếng đốn cây đàn nghe khảm khảm,
Rồi đặt cây ấy ở bên bờ sông.
Nước sông trong và gió thổi gợn.
Không cấy không gặt.
Sao lại lấy được lúa của ba trăm nhà?
Không đi săn đi bắn,
Sao lại thấy trong sân nhà anh có treo con chồn?
Người quân tử kia,
Không thể ngồi không mà ăn.Bản dịch của Tạ Quang Phát
Đốn cây đàn tiếng vang mạnh mẽ,
Lại để yên ở mé bờ sông.
Gió êm nước gợn vắt trong,
Nếu mà gấp gặt lại không chịu làm,
Sao lấy lúa ba trăm nhà cho đặng ?
Nếu biếng lười săn bắn lại không,
Sân sao chồn thấy treo thòng ?
Người quân tử chẳng ngồi không ăn đành!
Chú giải của Chu Hy:
Chương này thuộc phú.
khảm khảm: tiếng đẽo mạnh.
đàn: cây gỗ đàn dùng làm xe.
chí: đặt, để.
can (đọc kiên cho hợp vận): bờ sông.
liên: gió thổi nước gợn.
y: đồng như chữ hề, tiếng ngữ từ. Kinh Thi có câu: Đoán đoán y! - Sách Đại học thì dùng chữ hề - Trang Tử cũng nói: Di ngã do vi nhân y! là thế đấy.
giá: trồng lúa, cấy lúa.
sắc: thu góp, gặt lúa.
hồ: sao?
triền: khoảng đất của một người ở.
thú: đi săn.
huyên: loài chồn.
tố: không làm gì cả.
than (thường đọc xan, ở đây đọc thuyên cho hợp vận): ăn.
Nhà thơ nói: có người ở chốn này, dùng sức đốn, đẵn cây đàn sẽ dùng làm xe mà đi trên bộ. Nay lại để khúc cây đàn ấy bên bờ sông thì nước sông trong và gợn sóng mà cây gỗ không có dùng vào việc gì cả. Người ấy tuy muốn lấy sức mình làm để ăn mà không thể được vậy. Nhưng mà chí của người ấy thì tự cho là nếu không chịu cày cấy thì không thể có lúa, không đi săn bắn thì không thể được thú. Thế nên lòng cam chịu cùng quẫn thiếu đói mà không hối hận gì.
Nhà thơ thuật lại việc ấy mà than khen, cho là kẻ ấy thật không chịu ngồi không mà ăn. Đời sau, như bọn Từ Trĩ, không phải do hơi sức mình làm ra thì không ăn, đã phấn khởi ý chí đến như thế.