24/04/2024 10:26Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Phú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Nguyễn
Đăng bởi Vanachi vào 13/05/2010 07:33
Thương tình bào đệ[1],
Gửi bức tâm thư[2].
Nghe em lăm toan việc tóc tơ,
Nên anh mới nhả lời vàng ngọc.
Hễ làm người có học,
Cho biết lễ trong nhà.
Chẳng trau mình sao đặng chữ tề gia[3],
Còn nhỏ tuổi gấp chi đàng cầu tự[4].
Ví dù muốn nơi nào thiếp nữ,
Thì hãy giao quyền tại chính thê[5].
Thuận chị em trên dưới gia tề,
Nghịch chồng vợ cửa nhà hư hại.
Trong phép xử gia môn[6] đặng phải;
Ngoài tiếng đồn phong hoá[7] mới xinh.
Lẽ cũng cho một gáo múc đôi chình;
Khuyên chớ để đôi rìu cuôi một cội.
Vả đang lúc sự đời bối rối,
Nào xiết lo nghiệp cả bâng khuâng.
Phận thiếp thê mà có như Tề nhân[8],
Niềm tử tức[9], thà không như Bá Đạo[10].
Em ôi!
May mà có mai cơm chiều cháo,
Hơn là người ăn tuyết nằm sương.
Ở nước loàn há sợ chữ thiên ương[11],
Theo đạo học phải dằn lòng nhân dục[12].
Ham sung sướng chẳng qua nuôi khẩu phúc[13],
E nghiêng nghèo còn nhọc đến thân danh.
Bậc quan quyền, chiếu bông gối dựa mới là vinh.
Hàng dân thứ, quần nhiễu, áo sô sao chẳng nhục.
Trau giồi lắm cho đẹp con mắt tục,
Ghen ghét nhiều lại chác cái tai phi[14].
Vậy thà cam hai chữ bố y[15],
Chi nhọc đến một điều mao ốc[16].
Bì sao kẻ thế gia vọng tộc[17],
Coi lấy người tiện sĩ bần nhu[18].
Thời thế nầy thà chịu làm ngu,
Học hành vậy cũng kêu là trí.
Em sao chẳng nghĩ!
Anh rất đỗi lo!
Bề ở ăn như cá núp trong nò;
Thân đùm đậu như én nằm trên gác.
Cám nỗi phụ huynh thêm bát ngát;
Phận làm tử đệ há nguôi ngoai?
Sung sướng chi mà chồng một vợ hai;
Giàu sang mấy mà quần đôi áo cặp?
Thân rảnh sao chẳng cấp;
Tính xấu cũng nên chừa.
Trời, không lường trưa sớm nắng mưa;
Người, đâu biết hôm mai hoạ phước.
Chi bằng:
Giữ câu kiệm ước[19],
Lánh bợm phong lưu[20].
Việc ...[21] oán hận chẳng nên cưu;
Thói ve vãn ăn chơi đừng bắt chước.
Hàng đi đứng tua dè nước bước;
Lời nói năng phải giữ miệng môi.
Phận áo cơm đã đủ thì thôi;
Ơn đất nước ngày an cũng tốt.
Bề ăn ở chi bằng đái chốt[22];
Dạ thảo ngay chí dốc keo sơn.
Có nghĩa tình anh Tấn em Tần[23],
Đừng nghe chuyện cha Hồ mẹ Hán[24].
Đọc sách y phương, cho biết án;
Làm thầy nho sĩ, phải theo tài.
Dược trị đau chớ khá học sơ sài;
Phép dạy trẻ chớ nên oai bẫm trợn.
Nghe nhiều kẻ tiếng đời nhơ bợn;
Muốn cho em mùi đạo thơm tho.
Khá nhớ lời gia giáo[25] dặn dò,
Khuyên chớ để xử thân[26] lầm lỗi.
Nay gửi vài lời huấn hối,
Xưa còn trăm chữ minh châm[27].
Nhớ để lời hôm sớm vịnh ngâm.
Hãy chữ dạ[28] khỏi điều quá thất[29].
Khi ở Tân Thuận, thuộc tỉnh Gia Định, tác giả nghe tin người em trai là Nguyễn Đình Tự (1839-1891), ở lối cầu Bang Ky, cũng thuộc tỉnh ấy, sắp cưới một người thiếp, bèn gửi bức thư này.
[1] Em ruột. Em cùng một cha mẹ sinh.
[2] Thư viết với những lời xuất tự đáy lòng.
[3] Sắp xếp việc cửa nhà cho êm đẹp.
[4] Cầu con để nối dõi tông đường.
[5] Vợ chính.
[6] Cửa nhà, việc trong nhà.
[7] Phong tục, giáo hoá, những điều trau giồi cho tốt đẹp.
[8] Công chúa nước Tề là Tề Khương, con vua Tề Hoàn công, gả cho Trùng Nhĩ nước Tần. Người có đức hạnh, biết giục giã chồng lo việc lớn.
[9] Con và dâu.
[10] Đặng Nho tự Bá Đạo, làm quan đời Tấn. Người anh chết đã lâu, chỉ có một đứa con gửi lại Đặng nuôi. Đặng cũng chỉ có một đứa con trai. Phải khi Đặng bị giặc bắt, ép làm quan, Đặng lập kế trốn đi. Trong lúc trốn tránh, không thể dắt trẻ theo nhiều, Đặng bèn bỏ con mình lại, dắt con người anh theo. Vì nghĩ rằng người anh chỉ còn có một trẻ ấy là huyết mạch còn Đặng ắt cũng còn ngày sinh nở. Không dè về sau Đặng tuyệt tự. Nhưng đứa cháu cũng có hiếu nghĩa, thờ Đặng trọn tình.
[11] Tai trời. Nạn do trời sinh.
[12] Lòng ham muốn của con người.
[13] Miệng và bụng.
[14] Tai bay vạ gửi.
[15] Quần bô áo vải. Phận nghèo ăn chắc mặc dầy, trong sạch.
[16] Nhà tranh. Chốn thanh bạch.
[17] Con nhà giàu sang rắn rác.
[] Phận trò khó.
[19] Tiêu pha tiện tằn dè xẻn.
[20] Dáng dấp ưa nhìn.
[21] Khuyết mất hai chữ.
[22] Chưa rõ là nghĩa gì!
[23] Tấn và Tần là hai nước thường giao hiếu với nhau. Ý nói hoà thuận thương yêu.
[24] Hán và Hồ là hai nước đời đời thù nghịch. Ý nói tránh sự tin nghe người ta xui giục.
[25] Dạy dỗ nơi nhà.
[26] Lo liệu lấy thân. Tự sửa mình.
[27] Bài minh và bài châm, ghi những điều đạo nghĩa để xem đấy trau giồi thân tâm.
[28] Ghi lòng.
[29] Lầm lỗi.