Giả Sinh

賈生

Bài này tuyển từ Lâm Xuyên Vương tiên sinh Kinh công văn tập quyển 73, bản Gia tĩnh nhà Minh. Giả Nghị là nhà chính luận và nhà từ phú nổi danh thời Tây Hán. Có tài từ nhỏ, Văn Đế vời vào làm bác sĩ, thăng thái trung đại phu. Bấy giờ nhà Hán nắm chính quyền đã hơn 20 năm song lễ nhạc, chế độ chưa định, việc biên, tài chính và các vương chư hầu còn nhiều ẩn hoạ, ông bèn dâng thư trình bày rõ lợi hại, nghĩ là sẽ tiến hành được một phen cải cách chính trị. Làm như thế đắc tội với các nguyên lão đại thần như Quán Anh, Chu Bột, bị biếm làm thái phó Trường Sa Vương. Giả đã bị biếm, không vừa ý, khi qua sông Tương, làm bài phú điếu Khuất Nguyên. Sau làm thái phó Lương Hoài Vương, nhân Lương Hoài Vương ngã ngựa chết, Giả tự cho là mất chức nên tự thương thân mà khóc lóc, hơn một năm thì mất. Tác giả làm bài thơ này ý rõ là dùng Giả để tự ví và hoàn toàn khẳng định chủ trương cải cách do Giả đề xuất, song trước u buồn uẩn khúc ngậm thất bại, tự thương thân mà khóc lóc của Giả thì ông không tán đồng mà tỏ ra kiên trì đấu tranh để bảo vệ lý tưởng của mình đến mãi khi chết.

[1] Nhảy xuống biển Đông mà chết. Theo Chiến Quốc sách, Lỗ Trọng Liên không chấp nhập Tần xưng đế, Trọng Liên nói: “Tần là nước bỏ lễ nghĩa lấy công nơi trận mạc làm đầu, dùng quyền hành để sai khiến kẻ sĩ, sai khiến dân như tù nó sẽ ngang ngược mà xưng đế rồi ngôi đế sẽ đàng hoàng hoá kiếp thiên hạ, thì Liên này chỉ còn nhảy xuống biển đông mà chết chứ không chịu làm dân của nó”.