25/04/2024 15:44Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Cận đại
Đăng bởi tôn tiền tử vào 31/05/2014 11:55
Nguyên tác
欲問天機問世心，
古來未有甚於今。
終南自有雙三器，
一越弧圍四五音。
孰謂及更能夏久，
誰知卒北更秋深。
古來未有人才子，
馬上從容自立任。
Phiên âm
Dục vấn thiên cơ vấn thế tâm,
Cổ lai vị hữu thậm ư câm.
Chung Nam[1] tự hữu song tam khí,
Nhất Việt hồ vi tứ ngũ âm.
Thục vị cập canh[2] năng hạ cửu,
Thuỳ tri tuất bắc cánh thu thâm[3].
Cổ lai vị hữu nhân tài tử,
Mã thượng thung dung tự lập nhâm[4].Dịch nghĩa
Muốn hỏi cơ trời, hỏi lòng người
Từ xưa chưa bao giờ tình hình tồi tệ như ngày nay
Núi Chung Nam từ đâu mọc ra hai ba bọn
Một dải đất Việt sao có bốn năm thứ tiếng
Ai bảo đến năm canh nắng hạ đã lâu “ắt phải mưa rào”
Ai biết tình hình phía bắc càng rối ren
Từ xưa chưa có người anh hùng nào chết uổng
Nhanh chóng gánh trách nhiệm người anh hùng cứu nướcBản dịch của Phạm Đức Duật
Muốn hỏi cơ trời thế cục đây
Xưa chưa từng thấy tệ như nay
Núi Nam lúc nhúc hai ba bọn
Đất Việt om sòm tiếng tụi Tây
Ai bảo thời cơ đà sắp đến
Nào hay tình thế vẫn còn gay
Anh hùng tự cổ đâu cam chịu
Giành lại non sông hẳn có ngày
[1] Tên một dải núi (còn gọi là Nam Sơn). Mạch núi này đi ngang qua phía nam tỉnh Thiểm Tây, Trung Quốc; đầu phía đông vào tỉnh Hà Nam đến huyện Thiểm; đầu phía tây vào tỉnh Cam Túc đến huyện Thiên Thuỷ tức Tần Lĩnh. Ngọn núi chính ở phía nam huyện Trường An. Thời Nam Tống, tình hình rất rối ren, Nguyên nổi lên ở phía bắc, Liêu loạn ở phía tây, Hạ nổi lên ở phía đông. Cuối cùng nhà Nguyên thôn tính cả. Tác giả ám chỉ tình hình nước ta lúc đó chẳng khác thời Nam Tống ở Trung Quốc.
[2] Đến năm canh. Sách Phương thuật có câu: “Giáp canh tuần ngũ thái long phi” (đến năm Giáp, năm Canh rồng bay trong năm sắc mây) chỉ điềm thái bình yên vui. Thời điểm này, tác giả có ý mong đợi đến năm Canh Tý (1900) sẽ có thời cơ lớn.
[3] Rối ren. Thu thâm tức tháng 9 âm lịch. Tháng 9 biểu tượng của âm cực. Âm cực biểu thị của tình thế rối ren.
[4] Sách Sấm ký có câu: “Song thiên định hi sơn hà chân, nhất sĩ nguy hồ nhật nguyệt vô”. Sông thiên là năm Quý, Nhất sĩ là năm Nhâm. Năm Quý non sông được bình định, năm Nhâm là năm đuổi giặc đi.