28/03/2024 20:04Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới

Khúc X
Inferno: Canto X

Tác giả: Dante Alighieri

Nước: Italia
Đăng bởi Vanachi vào 19/09/2006 06:36

 

Nguyên tác

Ora sen va per un secreto calle,
tra 'l muro de la terra e li martìri,
lo mio maestro, e io dopo le spalle.

«O virtù somma, che per li empi giri
mi volvi», cominciai, «com'a te piace,
parlami, e sodisfammi a' miei disiri.

La gente che per li sepolcri giace
potrebbesi veder? già son levati
tutt'i coperchi, e nessun guardia face».

E quelli a me: «Tutti saran serrati
quando di Iosafàt qui torneranno
coi corpi che là sù hanno lasciati.

Suo cimitero da questa parte hanno
con Epicuro tutti suoi seguaci,
che l'anima col corpo morta fanno.

Però a la dimanda che mi faci
quinc'entro satisfatto sarà tosto,
e al disio ancor che tu mi taci».

E io: «Buon duca, non tegno riposto
a te mio cuor se non per dicer poco,
e tu m'hai non pur mo a ciò disposto».

«O Tosco che per la città del foco
vivo ten vai così parlando onesto,
piacciati di restare in questo loco.

La tua loquela ti fa manifesto
di quella nobil patria natio
a la qual forse fui troppo molesto».

Subitamente questo suono uscìo
d'una de l'arche; però m'accostai,
temendo, un poco più al duca mio.

Ed el mi disse: «Volgiti! Che fai?
Vedi là Farinata che s'è dritto:
da la cintola in sù tutto 'l vedrai».

Io avea già il mio viso nel suo fitto;
ed el s'ergea col petto e con la fronte
com'avesse l'inferno a gran dispitto.

E l'animose man del duca e pronte
mi pinser tra le sepulture a lui,
dicendo: «Le parole tue sien conte».

Com'io al piè de la sua tomba fui,
guardommi un poco, e poi, quasi sdegnoso,
mi dimandò: «Chi fuor li maggior tui?».

Io ch'era d'ubidir disideroso,
non gliel celai, ma tutto gliel'apersi;
ond'ei levò le ciglia un poco in suso;

poi disse: «Fieramente furo avversi
a me e a miei primi e a mia parte,
sì che per due fiate li dispersi».

«S'ei fur cacciati, ei tornar d'ogne parte»,
rispuos'io lui, «l'una e l'altra fiata;
ma i vostri non appreser ben quell'arte».

Allor surse a la vista scoperchiata
un'ombra, lungo questa, infino al mento:
credo che s'era in ginocchie levata.

Dintorno mi guardò, come talento
avesse di veder s'altri era meco;
e poi che 'l sospecciar fu tutto spento,

piangendo disse: «Se per questo cieco
carcere vai per altezza d'ingegno,
mio figlio ov'è? e perché non è teco?».

E io a lui: «Da me stesso non vegno:
colui ch'attende là, per qui mi mena
forse cui Guido vostro ebbe a disdegno».

Le sue parole e 'l modo de la pena
m'avean di costui già letto il nome;
però fu la risposta così piena.

Di subito drizzato gridò: «Come?
dicesti "elli ebbe"? non viv'elli ancora?
non fiere li occhi suoi lo dolce lume?».

Quando s'accorse d'alcuna dimora
ch'io facea dinanzi a la risposta,
supin ricadde e più non parve fora.

Ma quell'altro magnanimo, a cui posta
restato m'era, non mutò aspetto,
né mosse collo, né piegò sua costa:

e sé continuando al primo detto,
«S'elli han quell'arte», disse, «male appresa,
ciò mi tormenta più che questo letto.

Ma non cinquanta volte fia raccesa
la faccia de la donna che qui regge,
che tu saprai quanto quell'arte pesa.

E se tu mai nel dolce mondo regge,
dimmi: perché quel popolo è sì empio
incontr'a' miei in ciascuna sua legge?».

Ond'io a lui: «Lo strazio e 'l grande scempio
che fece l'Arbia colorata in rosso,
tal orazion fa far nel nostro tempio».

Poi ch'ebbe sospirando il capo mosso,
«A ciò non fu' io sol», disse, «né certo
sanza cagion con li altri sarei mosso.

Ma fu' io solo, là dove sofferto
fu per ciascun di tòrre via Fiorenza,
colui che la difesi a viso aperto».

«Deh, se riposi mai vostra semenza»,
prega' io lui, «solvetemi quel nodo
che qui ha 'nviluppata mia sentenza.

El par che voi veggiate, se ben odo,
dinanzi quel che 'l tempo seco adduce,
e nel presente tenete altro modo».

«Noi veggiam, come quei c'ha mala luce,
le cose», disse, «che ne son lontano;
cotanto ancor ne splende il sommo duce.

Quando s'appressano o son, tutto è vano
nostro intelletto; e s'altri non ci apporta,
nulla sapem di vostro stato umano.

Però comprender puoi che tutta morta
fia nostra conoscenza da quel punto
che del futuro fia chiusa la porta».

Allor, come di mia colpa compunto,
dissi: «Or direte dunque a quel caduto
che 'l suo nato è co'vivi ancor congiunto;

e s'i' fui, dianzi, a la risposta muto,
fate i saper che 'l fei perché pensava
già ne l'error che m'avete soluto».

E già 'l maestro mio mi richiamava;
per ch'i' pregai lo spirto più avaccio
che mi dicesse chi con lu' istava.

Dissemi: «Qui con più di mille giaccio:
qua dentro è 'l secondo Federico,
e 'l Cardinale; e de li altri mi taccio».

Indi s'ascose; e io inver' l'antico
poeta volsi i passi, ripensando
a quel parlar che mi parea nemico.

Elli si mosse; e poi, così andando,
mi disse: «Perché se' tu sì smarrito?».
E io li sodisfeci al suo dimando.

«La mente tua conservi quel ch'udito
hai contra te», mi comandò quel saggio.
«E ora attendi qui», e drizzò 'l dito:

«quando sarai dinanzi al dolce raggio
di quella il cui bell'occhio tutto vede,
da lei saprai di tua vita il viaggio».

Appresso mosse a man sinistra il piede:
lasciammo il muro e gimmo inver' lo mezzo
per un sentier ch'a una valle fiede,
che 'nfin là sù facea spiacer suo lezzo.

Bản dịch của Nguyễn Văn Hoàn

Tầng địa ngục thứ VI – Dante gặp kẻ thù chính trị của phe mình: Farinata, thủ lĩnh của phe Ghibenlini và gặp cha của người bạn cũ thân thiết Guydo.

Giờ đây theo một lối đi bí mật,
Giữa những tường thành và những cực hình,
Thầy tôi đi và tôi theo áp gót.

Tôi nói: “Hỡi người thầy đức độ cao siêu,
Đã khiến con vâng ý Người, trở lại những miền vô đạo,
Xin người chỉ giáo cho điều con muốn biết.

Những hồn ma trong các mộ kia.
Chúng ta có thể đến xem không?
Vì nắp mộ đã mở, họ đã bật dậy và không ai canh giữ?”

Thầy đáp: - “Rồi sẽ đóng lại tất cả,
Khi bọn chúng trở về từ Iosapha,
Cùng với thân xác đã bỏ lại phàm trần.

Nghĩa địa của chúng ở phía bên này,
Gồm Epicuro và các môn đồ,
Mà linh hồn đã chết cùng thể xác,

Về câu hỏi con vừa đặt ra
Sẽ có trả lời tức khắc, ngay tại đây
Cả những điều mà với ta, con còn giấu giếm,

- “Thưa thầy hướng đạo từ tâm, với Người con đâu có gì giấu giếm!
Có chăng chỉ vì sợ quá nhiều lời,
Đã từ lâu, Người luôn vì con chỉ bảo”.

- “Hỡi người Toscana cung cách nói năng thánh thiện.
Còn sống mà dám đến thành phố lửa thiêu này,
Xin vui lòng tạm dừng bước nơi đây,

Với ngôn từ thanh tao trong sáng,
Chắc hẳn người đc sinh ra từ đất nước cao sang,
Với người, có thể tôi đã có phần nghiêm khắc?”

Lời nói đó phát ra đột ngột,
Từ một trong những nấm mồ,
Khiến tôi run sợ tiến sát thầy tôi hơn nữa!

Thầy liền bảo: - “Quay lại đi con sao thế?
Hãy nhìn kìa, Farinata đã đứng dậy,
Con sẽ thấy nó, từ thắt lưng đến đỉnh đầu.”

Tôi hướng mắt nhìn về phía đó,
Hắn đứng, ngực ưỡn thẳng, trán ngẩng cao,
Như thể rất coi thường Địa Ngục!

Với bàn tay dũng cảm và cương quyết,
Thầy đẩy tôi về phía hắn, giữa các phần mộ,
Và bảo: “Hãy nói năng cho thận trọng!”

Khi tôi đã đến bên chân mộ hắn,
Hồn nhìn tôi với vẻ khinh khi,
Và hỏi: - “Ai là tổ tiên của ngươi?”

Còn tôi, vì muốn chiều theo ý muốn của hồn,
Đã thổ lộ tất cả không một điều giấu giếm,
Hồn nghe xong hơi nhíu cặp lông mày.

Rồi nói: - “Họ là bọn đã chống ta kịch liệt.
Chống ta, chống cả họ hàng, phe đảng nhà ta.
Bởi vậy, hai lần ta đã đẩy họ đi phiêu tán!”

Tôi đáp: - “Hai lần bị đuổi đi,
Hai lần từ khắp nơi họ đã trở về,
Nghệ thuật này, phe đảng ông không học được bao nhiêu!”

Đúng lúc đó ở nấm mồ bên cạnh,
Một hồn khác nhô lên, nhưng chỉ đến cằm,
Tôi đoán là hồn chỉ nhỏm dậy bằng đầu gối.

Hồn đảo mắt nhìn quanh quan sát,
Như muốn biết xem còn ai đi cùng,
Và khi điều nghi ngại đã tiêu tan.

Hồn vừa khóc vừa nói: - “Nếu nhờ tài siêu việt,
Mà ngươi xuống được nơi tù ngục tối tăm này,
Thì con trai ta đâu? Sao nó không xuống với ngươi?”

Tôi đáp: - “Nếu đi một mình thì tôi đâu xuống được.
Người đợi đằng kia đã dẫn dắt tôi.
Mà có thể Guydo của người trước đây không coi trọng”

Ngôn từ và hình thức bị trừng phạt,
Đã khiến tôi đoán được ông ta,
Nên đã trả lời hết sức chu đáo!

Nhưng hồn đứng phắt dậy và la lớn: - “Tại sao,
Tại sao ngươi lại nói trước đấy
Phải chăng nó không còn sống, không còn được thấy ánh nắng dịu dàng?”

Rồi thấy tôi hơi nấn ná,
Cần chút thời gian để tìm câu trả lời,
Hồn đã ngã lăn và biến mất!

Còn cái hồn cao lớn kia thì vẫn đứng yên,
Lưng vẫn thẳng, cổ không hề động đậy,
Sắc mặt không đổi thay khi tôi tạm ngừng câu chuyện.

Rồi nối lại cuộc trò chuyện lúc đầu:
- “Nghệ thuật kia nếu quả phe ta không học được gì.
Người ngươi nói, thì với ta, điều đó còn đau hơn cực hình này.

Nhưng cách đây năm mươi lần chiếu sáng,
Của nữ thần mặt trăng ngự trị nơi đây,
Ngươi sẽ hiểu, nghệ thuật kia khó khăn biết mấy!

Cầu mong cho ngươi được thấy lại cõi trần êm ái,
Nhưng hãy nói ta nghe tại sao thiên hạ quá ư tàn ác,
Từng điều luật một đều chống lại họ hàng ta?”

Tôi trả lời: - “Cuộc tàn sát và sự kinh hoàng,
Đã nhuộm đỏ dòng sông Acbia,
Làm vang lên lời cầu nguyện trong thánh đường”.

Vừa lắc đầu, vừa thở dài hồn nói:
- “Không phải chỉ mình ta có mặt ngày hôm đó,
Cũng không phải vô cớ mà ta tham gia cuộc chiến.

Nhưng cũng đúng là chỉ có một mình ta,
Khi mọi người chủ trương triệt phá Firenze,
Ta là người duy nhất công khai bảo vệ nó”.

- “Cầu cho con cháu ngươi sẽ được yên hàn”,
Tôi nói: - “Nhưng xin gỡ hộ tôi thắc mắc này,
Đang làm rối điều tôi suy luận.

Nếu tôi không lầm thì ngươi có khả năng nhìn thấy.
Mọi việc tương lai mà thời gian sẽ mang tới,
Nhưng với việc hiện tại thì hình như hơi khác!”

Hồn đáp: - “Chúng tôi như những người kém mắt,
Nhìn rõ được những cái cách xa,
Nhờ Thượng đế ban cho ánh sáng.

Trí tuệ chúng tôi bất lực với những gì gần gũi,
Với cả hiện tại, nếu không có ai mách bảo,
Thì cũng mù mịt như về trần giới của ngươi.

Như vậy ngươi có thể hiểu rằng,
Tri giác của ta tất cả sẽ tiêu tan,
Khi cánh cửa tương lai đóng lại”.

Bấy giờ, hơi hối hận với lỗi lầm đã mắc,
Tôi nói: - “Nhờ người báo lại với hồn vừa biến mất,
Rằng con trai của hồn còn sống ở dương gian,

Nếu tôi ngập ngừng trong việc trả lời,
Chỉ vì đầu óc còn vướng điều thắc mắc,
Mà vừa rồi người đã giải đáp cho tôi”.

Tôi nghe tiếng thầy tôi nhắc nhở,
Hãy hỏi hồn nói thêm cho rõ,
Họ tên những người đang ở cùng với hồn?

Hồn đáp: - “Tôi ở đây với hơn nghìn hồn khác,
Có vua Federico đệ nhị và Hồng y giáo chủ,
Và nhiều người khác nữa không cần kể tên”.

Nói xong hồn biến mất,
Còn tôi quay trở lại với nhà thờ cổ đại,
Vừa suy nghĩ về những lời nói như hình thù địch.

Bóng thầy lay động rồi vừa đi vừa hỏi:
“Sao con có vẻ vô cùng bối rối?”
Và tôi vội trả lời thấy.

- “Hãy nhớ lấy bấy nhiêu điều vừa nghe được,
Những lời chống lại con – Nhà hiền triết của tôi chỉ thị.
Giơ một ngón tay người bảo: Còn bây giờ hãy chú ý điều này:

Khi đến trước ánh mắt hiền dịu,
Của đôi mắt đen nhìn thấu mọi điều,
Hãy hỏi, hành trình cuộc đời con và sẽ được tỏ tường”.

Rồi thầy đổi hướng đi về phía trái,
Rời các tường thành trở lại khu trung tâm,
Theo một lối hẻm chạy thẳng xuống lòng thung lũng.
Từ đó nồng nặc xông lên mùi hôi thối.

In từ trang: https://www.thivien.net/ » Dante Alighieri » Khúc X