25/04/2024 06:57Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Ngũ ngôn cổ phong; Nước: Trung Quốc; Thời kỳ: Bắc Tống, Liêu
Đăng bởi tôn tiền tử vào 03/09/2018 23:23
Nguyên tác
嗟我識君晚，
君時猶壯夫。
信哉天下奇，
落落不可拘。
軒昂懼驚俗，
自隱酒之徒。
一飲不計斗，
傾河竭崑墟。
作詩幾百篇，
錦組聯瓊琚。
時時出險語，
意外研精粗。
窮奇變雲煙，
搜怪蟠蛟魚。
詩成多自寫，
筆法顏與虞。
旋棄不復惜，
所存今幾余。
往往落人間，
藏之比明珠。
又好題屋壁，
虹蜺隨卷舒。
遺蹤處處在，
余墨潤不枯。
朐山頃歲出，
我亦斥江湖。
乖離四五載，
人事忽焉殊。
歸來見京師，
心老貌已癯。
但驚何其衰，
豈意今也無。
才高不少下，
闊若與世疏。
驊騮當少時，
其志萬里途。
一旦老伏櫪，
猶思玉山芻。
天兵宿西北，
狂儿尚稽誅。
而今壯士死，
痛惜無賢愚。
歸魂渦上田，
露草荒春蕪。
Phiên âm
Ta ngã thức quân vãn,
Quân thời do tráng phu.
Tín tai thiên hạ kỳ,
Lạc lạc bất khả câu.
Hiên ngang cụ kinh tục,
Tự ẩn[1] tửu chi đồ.
Nhất ẩm bất kế đẩu,
Khuynh hà kiệt côn khư.
Tác thi kỷ bách thiên,
Cẩm tổ liên quỳnh cư.
Thời thời xuất hiểm ngữ,
Ý ngoại nghiên tinh thô.
Cùng kỳ biến vân yên,
Sưu quái bàn giao ngư.
Thi thành đa tự tả,
Bút pháp Nhan dữ Ngu[2].
Toàn khí bất phục tích,
Sở tồn kim kỷ dư.
Vãng vãng lạc nhân gian,
Tàng chi tỷ minh châu.
Hựu hiếu đề ốc bích,
Hồng nghê tuỳ quyển thư.
Di tung xứ xứ tại,
Dư mặc nhuận bất khô.
Cù sơn[3] khuynh tuế xuất,
Ngã diệc xích giang hồ.
Quai ly tứ ngũ tải,
Nhân sự hốt yên thù.
Quy lai kiến kinh sư,
Tâm lão mạo dĩ cù.
Đãn kinh hà kỳ suy,
Khởi ý kim giã vô[4].
Tài cao bất thiểu hạ,
Khoát nhược dữ thế sơ.
Hoa lưu[5] đương thiếu thời,
Kỳ chí vạn lý đồ.
Nhất đán lão phục lịch,
Do tư Ngọc sơn[6] sô.
Thiên binh[7] túc Tây Bắc,
Cuồng nhi thượng khể tru.
Nhi kim tráng sĩ tử,
Thống tích vô hiền ngu.
Quy hồn Oa[8] thượng điền,
Lộ thảo hoang xuân vu.Dịch nghĩa
Than cho tôi biết bác muộn
Sao không gặp bác lúc còn trẻ trung
Rất tin đây là bậc kỳ tài trong thiên hạ
Sống ưa thoải mái không chịu gò bó
Vẻ hiên ngang kẻ tục trông thấy phải sợ
Ẩn thân vào trong rượu
Đã uống không kể đấu
Nghiêng sông sạt gò đồi
Thơ làm mấy trăm bài
Như dệt gấm, như dát ngọc
Câu nói luôn hiểm hóc
Ý ngoài lời nghiền ngẫm tinh thô
Lạ lùng đến cùng biến ảo như mây khói
Tìm tòi quái vật thuồng luồng cuộn
Thơ làm xong phần nhiều tự viết
Bút pháp tựa như Nhan Ngu
Bỏ hết ngay không tiếc
Nay còn chẳng là bao
Ít nhiều còn trong dân
Cất và giữ gìn như ngọc
Người còn thích đề trên vách nhà
Như cầu vồng tuỳ mà co dãn
Vết tích nơi nơi còn
Mực còn tươi chưa khô
Ở Cù sơn năm gần đây bỏ việc
Tôi cũng biếm nơi giang hồ
Qua bốn năm năm xa cách
Việc đời có bao đổi thay
Khi về kinh sư gặp lại
Lòng già cỗi mặt mũi xanh xao
Chỉ giật mình sao bác lại suy sụp đến thế
Có biết đâu nay đã không còn
Tài cao không chịu nhún một tí
Tính phóng khoáng xa lánh với đời
Hoa lưu đang tuổi trẻ
Chí ở muôn dặm đường
Một mai già gục xuống tàu
Vẫn mơ cỏ ở Ngọc san
Thiên binh đóng ở Tây Bắc
Quân càn rỡ vươn cổ ra bị giết
Mà nay tráng sĩ mất đi
Thương tiếc bác không kể là người tài hoặc kẻ ngu
Hồn về trên ruộng Oa Thượng
Sương cỏ một màu xuân hoang vu.Bản dịch của Lê Xuân Khải
Than tôi biết bác muộn
Lúc trẻ trung trước kia
Tìm người tài thiên hạ
Thoải mái không bó gò
Hiên ngang kẻ tục sợ
Ẩn thân là tửu đồ
Đã uống không kể đấu
Nghiêng sông sạt đống gò
Thơ mấy trăm bài viết
Dệt gấm dát quỳnh cư
Câu nói luôn hiểm hóc
Ý ngoại ngẫm tinh thô
Biến ảo lạ mây khói
Thuồng luồng chầu quanh co
Thơ thành rồi tự viết
Bút pháp tựa Nhan Ngu
Xong bỏ không tiếc rẻ
Còn lại nay chẳng nhiều
Nằm trong dân rải rác
Gìn giữ như ngọc châu
Còn thích đề trên vách
Như cầu vồng dãn thu
Nơi nơi còn dấu vết
Mực còn tươi không khô
Cù sơn năm gần bỏ
Tôi cũng biếm giang hồ
Bốn năm năm xa cách
Sự việc thay đổi bao
Về kinh sư gặp lại
Lòng già mặt xanh xao
Chỉ sợ sao yếu thế
Nay không còn biết đâu
Tài cao không chịu nhún
Phóng khoáng đời hợp sao
Hoa lưu thời tuổi trẻ
Muôn dặm đường chí cao
Gục tầu già một sớm
Cỏ Ngọc sơn ước ao
Thiên binh đóng Tây Bắc
Rông càn sạch còn đâu
Mà nay tráng sĩ mất
Thương không chia hiền ngu
Hồn về ruộng Oa Thượng
Sương cỏ xuân hoang vu.
Bài này tuyển từ Âu Dương Văn Trung toàn tập quyển một (Cư sĩ tập), bản Tứ bộ bị yếu. Man Khanh là tự của Thạch Diên Niên (994-1042), bạn thân của tác giả. Man Khanh tuy làm thơ nhiều bài, song mấy lần thi tiến sĩ không đậu, đắm chìm trong lớp quan thấp, cuối cùng tài chí không được phát triển thế là buồn bực trong lòng, ý bực dọc toàn thể hiện qua thơ. Bài này Âu Dương Tu khóc Man Khanh cũng là khóc chung cho nhiều người có tài không gặp.
[1] Thích bí diễn thi tập tự của Âu Dương Tu: “Man Khanh là người chí lớn, người bấy giờ không biết dùng tài của ông, Man Khanh lại không chịu nhún để cầu hợp. Không đâu để giải toả được ý nên thường cùng với ông già quê áo vải vui say triền miên, ngả nghiêng mà không chán.”
[2] Nhan Chân Khanh và Ngu Thế Nam, hai nhà thư pháp nổi tiếng đời Đường.
[3] Tức Hải Châu, nay là thành phố Liên Vân, cảng Giang Tô. Thạch Diên Niên từng làm thông phán Hải Châu.
[4] Luận ngữ, Ung giã: “Ai công vấn đệ tử thục vi hiếu học. Khổng Tử đối viết: hữu Nhan Hồi giả hiếu học… bất hạnh đoản mệnh tử hỹ. Kim giã tắc vô.” (Ai công hỏi Khổng Tử, trong số học trò ai là người ham học. Khổng Tử đáp rằng: có Nhan Hồi ham học… chẳng may mệnh ngắn mất sớm. Nay thì không có.)
[5] Một trong tám ngựa hay của Chu Mục Vương, đây chỉ Thạch Diên Niên.
[6] Nơi ở của Tây Vương Mẫu, có loại cỏ đặc biệt để nuôi súc vật. Ví như Thạch Diên Niên tuy già nhưng lòng hăng hái vẫn còn.
[7] Theo Thạch Man Khanh mộ biểu của Âu Dương Tu: “Từ Khiết Đan đến Trung Quốc… trong ngoài không dùng đến việc võ đã hơn 30 năm. Man Khanh dâng thư 10 điều, không được trả lời. Sau đó Nguyên Hạo làm phản, phương Tây dùng quân, bấy giờ mới nghĩ đến lời nói của Thạch, vời đến gặp, dùng ít nhiều thuyết đó; đăng ký dân ở Hà Bắc, hà Đông, Thiểm Tây, được mấy chục vạn hương binh. Man Khanh vâng mệnh đăng ký quân ở Hà Đông. Về phục chỉ, được ban áo mầu tía, cá bạc. Vua bấy giờ mới nghĩ đến dùng hết tài của ông thì ông đã mang bệnh.”
[8] Tên nhánh của sông Hoài, từ Hà Nam chảy vào An Huy. Man Khanh chết, mộ để ở bên sông Oa, có nhà cũ và mộ của tiền nhân.