19/04/2024 14:58Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn
Đăng bởi hongha83 vào 21/09/2008 19:29
Nguyên tác
崎嶇險路不辭難，
老我猶存鐵石肝。
義氣掃空千嶂霧，
壯心夷盡萬重山。
邊防好爲籌方略，
社稷應須計久安。
虛道危灘三百曲，
如今只作順流看。
Phiên âm
Kỳ khu hiểm lộ bất từ nan,
Lão ngã do tồn thiết thạch can.
Nghĩa khí tảo không thiên chướng vụ[1],
Tráng tâm di tận vạn trùng san.
Biên phòng hảo vị trù phương lược,
Xã tắc ưng tu kế cửu an.
Hư đạo nguy than tam bách khúc[2],
Như kim chỉ tác thuận lưu khan.Dịch nghĩa
Đường gồ ghề hiểm trở, chẳng ngại khó khăn,
Ta tuy già mà gan còn vững như sắt đá.
Nghĩa khí quét sạch nghìn lớp mây mù,
Tráng tâm san phẳng muôn trùng núi non.
Lo việc biên phòng cần có phương lược sẵn sàng,
Giữ nền xã tắc nên tính kế dài lâu.
Lời truyền ba trăm ngọn thác quanh co rất nguy hiểm đã thành lời hư không,
Ngày nay chỉ coi như nước thuận dòng chảy xuôi.Bản dịch của Ngô Mạnh Nghinh
Đường hiểm cheo leo cứ tiến tràn
Ta già sắt đá vẫn bền gan
Khí hào quét sạch hơi lam chướng
Dạ vững san bằng núi ngút ngàn
Tính việc biên phòng cho vững chắc
Toan bề xã tắc được bình an
Ai rằng thác réo ba trăm khúc
Thuyền thả xuôi dòng hết hiểm gian.
Tự: “Dư chinh Cát Hãn hồi quá thử, tác thi nhất chương dĩ thị hậu thế ngự nhung chi đạo. Mường Lễ chư man, nhân diện thú tâm, như hữu cạnh hoá, tuỳ tức tiễu tuyệt. Vật thiện kỳ hiểm trở chướng lệ, đương dĩ thiên hạ sinh linh vi niệm. Nhi kỳ xuất chinh phương lược tắc Thao Đà nhị trấn thuỷ lộ tiến binh vi ưu, vân...” 予征吉罕回過此，作詩一章以示後世馭戎之道。忙禮諸蠻人面獸心，如有梗化，随即剿絶。勿憚其險阻瘴癘，當以天下生靈爲念。而其出征方略則洮沱二鎮水路進兵爲優，云 (Ta đánh Cát Hãn trở về đến đây, làm một bài thơ để cho hậu thế rõ về đường lối chinh phạt. Các man ở Mường Lễ mặt người dạ thú, hễ tỏ ra cứng cổ phải tiêu diệt ngay. Chớ ngại hiểm trở, lam chướng, mà phải nghĩ cho sinh linh trong thiên hạ. Và phương lược xuất chinh tốt nhất là thuỷ bộ từ hai trấn Thao, Đà cùng tiến. Thơ rằng...).
Lạc khoản: “Thuận Thiên ngũ niên, Nhâm Tý tam nguyệt thượng hoãn nhật đề” 順天五年壬子三月上澣日題 (Đề năm thứ 5 niên hiệu Thuận Thiên 1432, ngày cuối thượng tuần tháng 3 năm Nhâm Tý).
Bài thơ này được khắc trên phiến đá tại phố Vạn Bờ, xã Hào Tráng, châu Đà Bắc (Hưng Hoá), không đề tên người viết. Khi xây dựng Thuỷ điện Hoà Bình, khối đá này được di dời và hiện được lưu giữ tại Khu di tích Đền Thác Bờ, Hoà Bình. Sách Hoàng Việt thi tuyển chép bài thơ này đề tác giả là Lê Thái Tổ, nhưng lạc khoản chép “Thuận Thiên nhị niên mạnh hạ cốc nhật đề” 順天二年孟夏穀日題 tức mùa hè năm 1429, khác với ngày tháng trên nguyên bản, tuy nhiên theo chính sử chép thì Lê Lợi đi đánh Đèo Cát Hãn trong thời gian 1431-1432, không thể đề thơ năm 1429.
Đèo Cát Hãn là một tù trưởng ở châu Ninh Viễn (sau đổi là châu Phục Lễ, tức Lai Châu). Cát Hãn trước theo giặc Minh, sau đầu hàng Lê Thái Tổ, được ít lâu lại cùng với Kha Lại nước Ai Lao làm phản, do đó Thái Tổ phải thân chinh đi đánh dẹp.
[1] Câu thơ này cũng có trong bài Quá hải (Ức Trai thi tập) của Nguyễn Trãi.
[2] Ba trăm ghềnh thác. Theo Hưng Hoá ký lược, Phục Lễ tức Mường Lễ. Ca dao có câu: “Đường lên Mường Lễ bao xa; Trăm bảy mươi thác, trăm ba mươi ghềnh”. Ở đây tác giả cộng lại thành ba trăm ghềnh thác.