Bài ca răn cờ bạc

Đầu thế kỷ trước có phong trào tranh thương với người Hoa. Những nhân vật cổ xuý có khi đứng chung thành nhóm như nhóm Minh Tân, nhóm Nông Cổ Mín Đàm, nhóm Lục Tỉnh Tân Văn, nhưng cũng có những người không đứng chung với ai hết, chỉ ý thức rằng để cái lợi thương mãi của nước mình cho người Hoa chi phối là việc vô lý nên viết bài, hoặc gián tiếp hoặc trực tiếp. Đây là một bài thuộc loại gián tiếp. Người viết thác lời phụ nữ khuyên mọi người tránh xa con đường cờ bạc. Cờ bạc là hành động đem tiền cho thằng khách nó ăn, bởi vì lúc đó chỉ có người Hoa là đủ điều kiện để mở sòng bạc mà thôi, bản thân mình thì không có thời giờ lo cho gia đình con cháu, không giúp chúng thấy được điều hay lẽ phải để giúp ích gia đình và tiến lên giúp ích xã hội. Tệ hại cờ bạc ai cũng biết nên tác giả chẳng nói nhiều, bài ngắn nhưng đủ ý, người đọc sẽ thấm khi đọc đi đọc lại. Chỉ cần phác thảo thái độ của người cờ bạc: vui vẻ thân thiện trước khi vào sòng ăn thua, sau đó khi thua sâu thì cà riềng cà tỏi gây sự, phụ nử trẻ thua thì ngoại tình, già thì gạt gẫm người chung quanh… Bao nhiêu đó cũng đủ chẳng cần nhiều hơn.

Trong Nam, trước năm 1921 hơn một thập niên, bài văn ngăn ngắn nói về việc tranh thương với người Hoa xuất bản bằng quốc ngữ khá nhiều, ngoài Bắc, Bài ca răn cờ bạc lại được ấn hành bằng chữ Nôm, đó cũng là một chi tiết kỳ thú về văn học. Năm 1921, chữ Nôm đang thật sự đi vào đường tàn tạ nên bản nầy có vài ba chữ sử dụng không đúng tiêu chuẩn, âu đó cũng là quy luật. Bài này phiên âm từ bản Nôm Phúc An tàng bản in năm 1921, lưu trữ tại Hà Nội.

[1] Muốn biết rõ trò chơi nầy thì nên coi bài Phú tài bàn.
[2] Một loại đề như đề số hiện lan tràn khắp Việt Nam ngày nay. Mỗi cửa tượng trưng bằng một hai chữ gì đó nghe thanh tao và có vẻ học thức, nhưng thực chất chỉ là một cửa như các trò chơi cờ bạc khác. Sau đó đề chữ được thay mỗi cửa bằng một con thú (hay thần) nhưng vẫn có chữ đi theo, rồi một cửa chỉ thuần là một con số như ngày nay căn cứ trên số Kiến Thiết. Đề xưa có 36 cửa rồi 40 cửa nay thì 100 con số, 1000 con số. Thiên hạ say mê cay cú thì thua đến nỗi viêm màng túi cả lũ. Đọc báo chí Sài Gòn thập niên 40, 50 thì thấy người ta nhảy vô xe điển hay nhảy cầu Bình Lợi hà rầm, mà ác ôn là người huỷ mình phần nhiều lại là nữ phái! Tội nghiệp!
[3] Xóc đĩa 秃𥒦 trong Nam gọi là “đánh me”. Chữ “xóc” bản Nôm dùng “ngốc” 秃, không chuẩn.
[4] Ít xì 𠃣痴 tức dà dách, tức bài black jack. Ít xì tức là âm khác của con Ách theo giọng Nam. Chữ cải lương ở đây theo nghĩa cũ là đổi mới, bỏ cái cũ đi, không chơi bài ta nữa mà chơi bằng bài Tây. Loại bài mới so với tài bàn đố chữ thì dễ hơn và con bạc thường có cảm tưởng là mình quyết định được sự thắng bại phần nào.
[5] Chớp lấy trước. Theo luật chơi tổ tôm, hai người cùng phỗng người nào ngồi trên thì được ưu tiên. Bây giờ là thời cơ buôn bán tranh thương ai mà chậm chân thì không còn có lợi nữa. Đoạn này khuyên nên vào thương trường.
[6] Chỉ phụ nữ. Thời này vẫn còn khinh khi phụ nữ!
[7] Áo dài, chỉ người có đôi chút học thức và kha khá về tiền bạc trong xã hội.
[8] Mày râu, chỉ đàn ông.
[9] Trong bản in là chữ “trá” 詐, đoán là bản thảo viết chữ “sợ” 怍 người khắc tưởng là 诈 rồi khắc 詐. Nghĩa là câu này phải hiểu: Sao lại sợ mà chán rồi đứng bên lề cuộc đời sớm như vậy?
[10] Sửa thành âm “chờ” ở bản Nôm viết chữ “chu” 朱. Bản này có nhiều chữ Nôm không chuẩn. Nghĩa chỗ này là đàn em ngu dại chờ đàn anh không ngoan chỉ đường lối mà đàn anh mải mê làm điều sai quấy.
[11] Thời giờ lo cờ bạc, thời giờ đâu dẫn dắc đàn em, chúng nên hư không phải là sự lo âu của mình. Chữ “thèm” ở đây viết bằng bộ nhân 亻 trong khi ở chỗ khác viết 添 với bộ thuỷ. Có lẽ người khắc khắc nhầm.
[12] Bỏ bộ bài trong túi, sẵn sàng để gầy sòng.
[13] Khui me, giở chén lên để đếm số hột me mà tính ăn thua.
[14] Người dân thường.
[15] Bần cùng sinh đạo tặc.
[16] Ông phỗng đá, tượng đá hình người ở cổng chùa.
[17] Thua nhiều, thua thái quá, như ở câu 37.
[18] Mặt hà bá xấu xí. Phạm Nhan là tên của Hà Bá.
[19] Thua thì càu nhàu, lầm bầm.
[20] Thua đậm, thua thái quá ta thường nói ngày nay. Chữ Nôm viết 𡢐 thường được đọc là “sau”.
[21] Cà khịa với nhau, kiếm chuyện câu mâu, gây gổ.
[22] Người lớn cờ bạc thì trẻ con cũng cờ bạc theo, cha đánh thì con ké, chồng đánh thì vợ ké, chủ đánh thì tớ ké... kéo nhau hư hèn cả bọn.
[23] Tết nhất cờ bạc chút chút thì được, nhưng kéo dài suốt tháng suốt năm thì xấu, thì hư, mất thời giờ và mất tiền bạc.
[24] Tức đi đến ngủ ở khách sạn.
[25] Có một bài tương tợ như bài Bài ca răn cờ bạc này tựa là Bài ca vợ khuyên chồng.
[26] Tức người Hoa kiều ở Việt Nam. Họ tổ chức bạc bài, với sự giúp đỡ của chính quyền địa phương, vì có lợi thế đó và lợi thế tiền bạc, thường làm nhà cái, người tổ chức nên rất lời.
[27] Họ thuộc lòng tên mấy cửa của môn đố chữ, nhưng việc thuộc tên đó chẳng ích lợi gì cho họ vì người khách xổ ra con gì cũng có lý của nó, và nhất là họ chỉ xổ sau khi kiểm điểm coi cửa nào ít người đánh nhất.
[28] Kêu bạn bè rỗi hơi lại bàn ngang tán dọc một bài thơ để đánh đề chữ. Xưa, đầu thập niên 50, hằng ngày ở hai sòng bạc lớn ngay Sài Gòn là Kim Chung và Đại Thế Giới có xổ đề 40 con, họ cho in mỗi ngày một bài thơ chữ Hán nào đó phát ra cho người muốn bàn đề, những người này đem về bàn ngang tác dọc con này con kia, chữ này chữ nọ, may thì trúng, không may thì húp cháo.
[29] Tên các cửa trong trò chơi đố chữ. Phước tông là con dơi, tất đắc là con chuột. Đây là dấu vết đáng quên của một thời người Việt ta bị Tàu dụ dỗ đi vào màn đỏ đen đến thành nghèo hèn.
[30] Chưa hiểu nghĩa câu này.
[31] Người trẻ ngoại tình kiếm chút tiền đánh thêm để gỡ hay bù phần nào lỗ hỏng tài chánh gia đình. Còn già thì dùng sự quen biết hay trí khôn lanh hiểu đời của mình mà gạt gẫm người khác kiếm chút lợi, như môi giới những chuyện phạm pháp, giựt hụi, dụ dỗ gái vào đường buôn hương...
[32] Đọc chữ nầy là “nương” 娘 trong khi bản in là “lương” 粮. Nghĩ là bản khắc đã lầm.
[33] Nếu đi vào đường thương mãi làm giàu cho mình và cho nước thì ai cũng khâm phục. Bản Nôm viết “giải” 觧, chưa thấy ở chỗ nào khác, ở đây đọc là “giỏi”.