19/04/2024 14:01Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Cận đại
Đăng bởi Vanachi vào 04/04/2007 11:16
Nguyên tác
羨爾纖纖一羽翰，
投明而死死而安。
若為倘倅臨宜易，
到得逡巡辨亦難。
素賦知能猶未泯，
當前名利不相關。
孤燈殺爾猶憐爾，
到得成灰淚未乾。
Phiên âm
Tiện nhĩ tiêm tiêm nhất vũ hàn,
Đầu minh nhi tử tử nhi an.
Nhược vi thảng thốt lâm nghi dị,
Đáo đắc thuân tuần biện diệc nan.
Tố phú tri năng[1] do vị dẫn.
Đương tiền danh lợi bất tương quan.
Cô đăng sát nhĩ do liên nhĩ.
Đáo đắc thành hôi lệ vị can[2].Dịch nghĩa
Khen mày là loài có đôi cánh bé nhỏ,
Gieo mình vào chỗ sáng mà chết, chết thế mới an lòng.
Nếu là thảng thốt mà sa vào cái chết thì còn dễ,
Nhưng thong thả mà quyết chết được mới thực là khó
Lương tri, lương năng trời phú cho còn chưa mất,
Nên danh lợi ngay trước mắt cũng không vướng víu gì.
Ngọn đèn cô quạnh giết mày nhưng cũng thương mày,
Cho đến lúc thành tro mà lệ vẫn chưa khô.Bản dịch của Hoàng Tạo
Giống lông cánh phận mình nho nhỏ,
Chết là yên, chết chỗ quang minh;
Phải chăng thảng thốt đã đành,
Mà trong dùng dắng xem tình dễ đâu.
Chữ tri năng trước sau giữ vẹn,
Thời buổi này chẳng bén lợi danh;
Đèn chong chừng cũng thương mình,
Thân tàn ra bụi lệ tình chưa khô.
Rút từ Quế Sơn thi tập (A.469).
Có người nói bài thơ này tác giả làm khi nghe tin ông nghè Giao Cù bị giặc Pháp giết, nhân lúc đó có con thiêu thân sa vào đọi đèn trên án, nên mượn sự việc ấy để ngụ ý. Ông nghè Giao Cù tức Vũ Hữu Lợi, người làng Giao Cù, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định (nay thuộc Nam Hà), đậu tiến sĩ khoa Ất Hợi đời Tự Đức (1875). Pháp đánh chiếm Nam Định, ông mưu khôi phục, việc bị lộ, bị bắt và bị xử chém tại tỉnh lỵ Nam Định.
[1] Lương tri là hiểu biết tự nhiên, lương năng là khả năng tự nhiên - chữ của Mạnh Tử: điều người ta không phải nghĩ mà biết, đó là lương tri, điều người ta không phải học mà làm được, đó là lương năng. Lương năng và lương tri là một cặp khái niệm mà Mạnh Tử hay nhắc tới.
[2] Tác giả lấy từ thơ của Lý Thương Ẩn trong thơ Đường: “Lạp cự thành hôi lệ thuỷ can” (Ngọn nến đã thành tro rồi nước mắt mới khô).