Thơ tự tình

(Theo bản khắc 1921)

Khảo dị:

- Bản Quốc văn tùng ký

Tự than mình

Tiếng gà văng vẳng gáy trên hom,
Oán hận trông ra khắp một chòm.
Mõ thảm không khua mà cũng cốc,
Chuông sầu chẳng đánh cớ sao om.
Trước nghe những tiếng thêm rầu rĩ,
Sau giận vì duyên để mõm mòm.
Tài tử văn nhân ai đó tá,
Thân này đâu dễ chịu già tom.

- Bản Xuân Hương thi sao

Tự thuật

Tiếng điêu văng vẳng gáy trên vòm,
Oán hận trông ra khắp mọi chòm.
Mõ thảm không khua mà cũng cốc,
Trống sầu chẳng đánh cũng nên tòm.
Trước kia vẫn tưởng rằng tình thực,
Sau ngẫm thì ra mắc tiếng bom.
Quân tử ví dầu không ngó đến,
Thân này chắc hẳn đến già nhom.

SGK Ngữ văn 11 từ 2007 có sử dụng bài thơ này với tên Tự tình (I).

[1] Là cái nhà canh trên mặt thành. Các sách quốc ngữ đều ghi là “bom” và hiểu là phía sau con thuyền. Chúng tôi đã trao đổi với GS Vương Lộc, một chuyên gia hàng đầu về ngữ âm lịch sử tiếng Việt, thì được ông cho biết, khi biên soạn cuốn Từ điển từ cổ, 2001, ông đã tuỳ tiện theo ai đó mà ghi tạm: “Phần phía sau của con thuyền, nơi người ta nuôi gà nhốt trong bu”. Thế là lấy ý trong câu thơ này của Hồ Xuân Hương để giải nghĩa từ “bom”. Nhân tiện GS Vương Lộc đã nhờ tôi đính chính lại mục từ này.
[2, 3] Mõ và chuông dùng trong nhà chùa có tác dụng làm nguôi dịu lòng người. Ở đây nhà thơ vận dụng khác. Mõ thảm, chuông sầu: tiếng lòng sầu thảm trong đêm khuya vắng lặng không khua không đánh mà vẫn vang lên dữ dội những âm thanh khô khốc, ầm ĩ, cốc như mõ và om như chuông.
[4] Như già nhom, chỉ già nua, gầy nhom.