21/05/2024 07:54Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn
Đăng bởi tôn tiền tử vào 16/04/2024 22:07
Nguyên tác
屬僚卑品擅高名，
考士初遵典例行。
學識詎堪儀晚輩，
文章何敢忽公衡。
儒流藻鋻孚同誦，
宦味冰壺到底清。
地產球玕誰識寶，
磨礱須我重才情。
Phiên âm
Thuộc liêu ti phẩm thiện cao danh,
Khảo sĩ sơ tuân điển lệ hành.
Học thức cự kham nghi vãn bối,
Văn chương hà cảm hốt công hành[1].
Nho lưu tảo giám phu đồng tụng,
Hoạn vị băng hồ[2] đáo để thanh.
Địa sản cầu can[3] thuỳ thức bảo,
Ma lung tu ngã trọng tài tình[4].Dịch nghĩa
Là hạng thuộc lại, phẩm trật thấp mà chiếm được danh cao,
Lần đầu theo điển lệ khảo xét học trò.
Học thức chưa đáng làm gương cho kẻ hậu sinh,
Văn chương há dám coi thường cán cân công bằng.
Trong làng nho, chấm văn phải được mọi người tin,
Cảnh làm quan tấm lòng băng vẫn trong suốt tận đáy.
Đất có ngọc can ngọc cầu, nào ai biết quý,
Trong việc mài giũa ta phải trọng tài năng.
[1] Trong chế độ khoa cử, người ta vẫn ví khảo quan là người cầm cân công bằng.
[2] Tấm lòng băng trong bầu ngọc, ý nói lòng trong như băng, không tham của hối lộ. Ý từ thơ Vương Xương Linh đời Đường: “Nhất phiến băng tâm tại ngọc hồ” (Một tấm lòng băng trong bầu ngọc).
[3] Ngọc can, ngọc cầu, tên hai thứ ngọc quý, thường dùng để chỉ người hiền tài.
[4] Nguyên chú (dịch): Nguyễn Nhiên người làng Đào Xá, mười bảy tuổi mà văn chương xuất sắc. Vào kỳ thi thứ nhất, tôi xếp anh ta vào hạng ưu. Học trò trong huyện bới án cũ của thân phụ anh, rồi tụ tập nhau lại chê bai, thậm chí định chặn đường rình bắt. Anh ta sợ bỏ trốn, kỳ thi sau vắng mặt. Theo luật thi cử thì không được đến ty xin thi kỳ tình nguyện, như thế là cùng đường. Tôi vốn thương tiếc người có tài, không nỡ ngồi nhìn anh ta chịu uổng, bèn đưa anh ta đến trình bày với quan cả hai ty rồi cố sức đề cử. Được vào thi, sau anh ta đỗ đầu trong đám thí sinh tình nguyện, được dự vào hạng cao trong kỳ thi “sảo thông” [tạm thông mạch sách]. Đến khoa thi Canh Tý [1780] đỗ giải nguyên, thành danh sĩ đương thời.“