25/04/2024 16:15Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Ngũ ngôn cổ phong; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Nguyễn
Đăng bởi Vanachi vào 22/03/2014 08:24
Nguyên tác
安用毛錐子，
英雄所見超。
中書好發禿，
祭酒悔虫雕。
正使千軍掃，
誰矜五嶽搖。
頻年勞鐵硯，
何日眄聖貂？
燕頷身猶健，
蠅頭字漫描。
藏鋒嗤故我，
磨盾自今朝。
意氣龍泉在，
功名虎穴遙。
列人刀筆吏，
簪笏冠群僚。
Phiên âm
An dụng mao chuỳ tử[1],
Anh hùng sở kiến siêu.
Trung thư[2] hiếu phát ngốc,
Tế tửu[3] hối trùng điêu.
Chính sử thiên quân tảo,
Thuỳ căng Ngũ Nhạc diêu.
Tần niên lao thiết nghiễn[4],
Hà nhật miện thánh điêu?
Yến hạm[5] thân do kiện,
Dăng đầu[6] tự mạn miêu.
Tàng phong[7] xuy cố ngã,
Ma thuẫn tự kim triêu.
Ý khí Long Tuyền[8] tại,
Công danh hổ huyệt[9] dao.
Liệt Nhân[10] đao bút lại[11],
Trâm hốt quán quần liêu.Dịch nghĩa
Dùng làm chi dùi bằng lông
Cách nhìn nhận anh hùng vượt trội
Chức Trung thư thích đầu trọc lóc
Tế tửu hối hận chạm côn trùng
Điều khiển nghiêm chỉnh ngàn quân quét sạch (bọn gây rối biên thuỳ)
Ai kiêu căng lay Ngũ Nhạc
Bao nhiêu năm liền khó nhọc mài nghiên sắt
Biết ngày nào thấy được cái áo da điêu của vua
Hàm én thân còn khoẻ
Chữ đầu ruồi thôi không còn vẽ vời
Giấu mũi nhọn cười ta ngày trước
Từ sáng nay mài thuẫn
Chí khí mạnh trong gươm Long Tuyền
Công danh lập từ hang hùm xa vời
Viên thư lại ở Liệt Nhân
(Nay) cài trâm mang hốt rượu vượt trên cả các đồng liêuBản dịch của Thái Trọng Lai
Sá gì ngọn bút lông
Anh hùng thường nghĩ thế
Trung thư thích hói đầu
Tế tửu đẽo giun dế
Phải quét sạch nghìn quân
Năm non lay tận rễ
Bao năm nghiên mài sắt
Ngày nào thấy ân huệ?
Hàm én sức dồi dào
Đầu ruồi mải miết vẽ
Giấu gươm sắc xin chừa
Mài thuẫn thật sáng choé
Kiếm Long Tuyền luyện tinh
Chốn hang hùm chẳng nể
Viên quan ở Liệt Nhân
Vinh quang vượt bao kẻ
Ban Siêu là Nho tướng đời Hán, người Đông Lăng, con trai của Ban Bưu, em của Ban Cố, anh của Ban Chiêu là 3 đồng tác giả của bộ Hán thư. Ban Siêu vâng mệnh Hán Minh Đế đi sứ Tây Vực hơn 30 năm, phát triển giao thương. Ông nhà nghèo, có chí lớn, làm nghề viết thuê đã ném bút xuống đất, nói: “Đại trượng phu phải học Trương Khiên, Phi Giới Tử lập công ở đất xa, giành tước phong hầu, sao chịu miệt mài theo nghề nghiên bút.”
[1] Chỉ ngọn bút lông. Ngũ đại sử chép: Yên vị triều đình, ổn định bạo loạn, phải có hẳn giáo dài gươm lớn, cái thứ dùi bằng lông sao được.
[2] Tức trung thư lệnh, quan đứng đầu Trung thư tỉnh, tương đương tể tướng.
[3] Quan đứng đầu Quốc tử giám.
[4] Ý nói bền chí. Tang Duy Hàn thi hỏng mãi do quan khảo kỵ họ của ông sợ gây điềm gở. Bạn bè khuyên bỏ cuộc. Sau ông đỗ tiến sĩ, làm tới quân cơ đại thần.
[5] Hậu Hán thư chép có người xem tướng cho Ban Siêu: hàm én cổ hùm, là tướng phú quý, phong hầu ngàn dặm.
[6] Viết chữ nhỏ. Tập quán học chữ Hán, học càng cao viết chữ càng nhỏ.
[7] Trong viết thư pháp, giấy nét nhọn của bút không để lộ. Câu thơ tự giễu về nghề viết thuê kiếm sống của mình thời trước.
[8] Long Tuyền và Thái A là hai thanh gươm báu đào được từ lòng đất, sau khi phát hiện có luồng khí màu tía bay lên tới sao Ngưu Đẩu (theo Tấn thư).
[9] Từ câu “Bất nhập hổ huyệt, an đắc hổ tử” (Không vào hang hùm, sao bắt được hổ con).
[10] Tên đất cổ, nay thuộc huyện Phì Hương, tỉnh Hà Bắc. Ban Siêu được các từ điển ghi quê ở An Lăng, đất nay có phần trong tỉnh Hà Bắc. Có thể coi Liệt Nhân là quê của Ban Siêu.
[11] Chức quan nhỏ thời phong kiến trông nom việc văn thư. Xưa lấy dao vót thanh tre làm bút nên gọi là đao bút.