Di Sơn tuý ca

夷山醉歌

Di Sơn ở Biện Kinh. Năm Chí Nguyên thứ 23 nhà Nguyên, tác giả với thân phận là quan hàn lâm phụng sử (vâng sai), tế thay ngũ nhạc (năm quả núi lớn ở bốn phương và vùng giữa Trung Quốc: đông nhạc Thái Sơn, tây nhạc Hoa Sơn, nam nhạc Hành Sơn, bắc nhạc Hằng Sơn, trung nhạc Tung Sơn) và tứ độc (bốn con sông: Trường Giang, Hoài Hà, Hoàng Hà và Tế Thuỷ, đều từ phát nguồn chảy thẳng ra biển nên gọi là tứ độc), hành trình đến một vạn năm nghìn dặm. Sau khi hành hương ở nam nhạc, đường đi qua Di Sơn, trông thấy những dấu vết cũ, xúc cảnh sinh tình, kỷ niệm buồn dâng lên trong lòng tác giả. Thơ với đề là “tuý ca”, viết ra không kiêng kỵ gì cả.

[1] Chỉ Tiệp Dư. Ở đây tác giả tự ví mình là Sở cuồng.
[2] Lương Hiếu Vương nhà Hán xây Lương Uyển, trong đó có đài cao.
[3] Nhạc cụ của dân tộc Hạt ngày xưa, các bộ nhạc như khâu tư, cao xương đời Đường đều dùng.
[4] Một loại đàn cổ, ít nhất có năm dây, nhiều nhất có 25 dây.
[5] Bã rượu tích lại thành núi gọi là tào khâu. Toạ tào khâu có nghĩa là uống thoải mái.
[6] Dây kéo thuyền bằng gấm. Theo ghi chép của Đại Nghiệp thập di, Tuỳ Dạng Đế đến Dương Châu, ngự trên thuyền rồng, Tuyên Phi đi trên thuyền phượng, buồm gấm giây mầu, cùng cực xa hoa… Mỗi thuyền kén một nghìn con gái xinh đẹp, bơi mái chèo chạm vàng, gọi là điện ngự nữ; nơi buồm gấm đi qua, hương thơm toả xa mười dặm. Lần thứ ba Tuỳ Dạng Đế đi chơi Giang Đô, kết quả bị Vũ Văn Hoá Cập phát động binh biến, dùng dây tơ thắt chết ở Giang Đô. Ở đây dùng Tuỳ Dạng Đế để ví với Tống Huy Tông, cả hai đều cùng sa cực dục.
[7] Ở phía tây bắc cửa Tây Trịnh, Biện Kinh nhà Tống, chu vi chín dặm. Chu Thái Tông đời Ngũ Đại đào để huấn luyện thuỷ quân. Tống Huy Tông xây điện các ở xung quanh hồ này thành nơi ăn chơi. Quân Kim vào Biện Kinh, nơi này tàn trong binh lửa.
[8] Núi đất do Tống Huy Tông đắp ở góc đông bắc thành Biện Kinh, trên trồng cây quý và đặt đá lạ.
[9] Kinh thi - Vương phong có thiên Thử ly tả nỗi lòng nhớ nước cũ.
[10] Tên gọi cây cối trong vườn ngự uyển.
[11] Chỉ Huy Tông, Khâm Tông, hai người bị quân Kim bắt chết ở phương bắc.
[12] Chỉ xe vua, thắng sáu ngựa. Ngựa dài tám thước gọi là long. Ở đây chỉ Khang Vương (sau này là Tống Cao Tông) nam độ.
[13] Năm Thanh Long thứ 5 (237), Nguỵ Minh Đế hạ chiếu cho quan trong cung đem xe đến Trường An, rỡ lấy người tiên nâng lộ bàn (mâm hứng sương) của Hán Vũ Đế, muốn đem về đặt trước điện ở Lạc Dương. Quan trong cung đã rỡ mâm ra, khi sắp đi người tiên bằng đồng sa lệ. Xem Tam Quốc chí – Nguỵ thư – Minh Đế kỷ.
[14] Liên quan đến việc trên, Lý Hạ đời Đường dựa vào đây làm bài Kim đồng tiên nhân từ thán ca, tả về cảm khái mất còn suy thịnh có hai câu “Nguỵ quan khiên xa chỉ thiên lý, Quan Đông toan phong xạ mâu tử” (Quan Nguỵ đem xe từ nghìn dặm, Quan Đông gió xót thổi vào mắt).
[15] Kinh thi – Thiệu Nam – Thước sào: “Duy thước hữu sào, duy cưu cư chi” (Chim thước có tổ, Chim cưu vào ở). Ở đây, thước chỉ Tống, cưu chỉ Kim, cắt chỉ Nguyên. Câu tiếp sau cũng cùng nghĩa như câu trên.
[16] Chỉ nhà Tống mất. Song phụng cao phi chỉ hai người con của Tống Độ Tông là Ích Vương Triệu Thị và Quảng Vương Triệu Bính, khi Lâm An bị hãm trốn đến Ô Châu, Phúc Châu.
[18] Chỉ Toàn thái hậu và Đế Hiển bị Bá Nhan bắt giải về Đại Đô.