Hồi 15

[1] Thành ngữ: “Ngứa ghẻ, hờn ghen”, ý nói hai điều khó chịu nhất.
[2] Đường biển.
[3] Mầu nhiệm: mẹ Hoạn thư khen cái mưu ấy rất điệu rất hay.
[4] Lá buồm.
[5] Dây treo buồm.
[6] Khuyển: chó; ưng: chim cắt. Chỉ hai loài vật dùng để đi săn, ở đây dùng để đặt tên cho bọn tôi tớ trung thành của họ Hoạn.
[7] Cũng như côn đồ, dùng để chỉ bọn vô lại.
[8] Thuận gió.
[9] Một lá buồm, Kiều lúc ấy đang ở Lâm Tri. Lâm Tri nguyên là kinh đô nước Tề xưa, nên gọi là bến Tề.
[10] Do chữ ôn sảnh (đông ôn hạ sảnh).
[11] Do chữ cam chỉ, ý nói làm con phải quạt nồng ấm lạnh và phụng dưỡng những thức ngon lành cho cha mẹ.
[12] Lời chỉ non thề biển.
[13] Lời trung thành vững chắc như sắt như son.
[14] Do chữ cát đằng mà ra. Xem chú thích câu 902.
[15] Cung Quảng hàn trong mặt trăng, ả Hằng tức ả Hằng Nga trong cung. Hằng Nga là vợ Hậu Nghệ, trộm thuốc trường sinh của chồng rồi chạy lên ở một mình trên cung trăng. Câu này đại ý nói thôi thì liều sống một mình như Hằng Nga trong cung Quảng Hàn vậy.
[16] Do chữ trong Kinh thi: “Tam tinh tại thiên” (Ba sao ở trời). Ở đây tác giả chỉ mượn câu ấy để nói đêm đó ngoài song gió thổi, giữa trời có trăng có sao v.v...
[17] Khốc quỷ, kinh thần: quỷ thần khóc, thần phải sợ, ý nói rất ghê sợ.
[18] Hài cốt sót lại.
[19] Lễ mặc quần áo mới và bọc vải lụa cho người chết trước khi bỏ vào áo quan. Tang trai: Lễ đưa ma và làm chay.
[20] Đi đường bộ.
[21] Nhà chính giữa.
[22] Giường thờ.
[23] Mảnh gỗ viết tên người chết để thờ.
[24] Cũng như vĩnh biệt, từ biệt hẳn, không bao giờ gặp nhau nữa.
[25] Đốt bùa mà gọi được quỷ đến.
[26] Thông cảm được với cõi huyền bí, tức cõi quỷ thần.
[27] Ba đảo tiên: Bồng lai, Phương Trượng, Doanh Châu. Người ta thường dùng để chỉ cõi thiêng liêng hoặc cõi tiên.
[28] Chín suối, tức là âm phủ.
[29] Cũng như đạo sĩ, chỉ ông thấy pháp.
[30] Đàn thờ thần thánh của bọn thầy pháp.
[31] Linh hồn thầy pháp thoát ra ngoài thể xác để đi vào cõi thần linh.
[32] Cung là bản mệnh, một trong 12 cung của số Tử Vi. Sách số có câu: “Cung mệnh mà có sao Bột chiếu vào thì người ấy mắc nạn”. Câu này đại ý nói xem số Thuý Kiều thì đang mắc nạn to.
[33] Tiếng cổ, có nghĩa là rành rành, hoặc liền liền.
[34] Ông đồng, bà cốt, những người làm nghề câu đồng, câu bóng.
[35] Cánh buồm đi nhanh.
[36] Kê vàng. Xưa Lư sinh đời Đường đi thi gặp ông già họ Lã cho mượn cái gối nằm ngủ. Chàng mơ thấy mình thi đỗ, làm quan vinh hoa phú quý hơn 20 năm. Lúc tỉnh giấc thì nồi kê của nhà hàng nấu chưa chín. Người sau bèn dùng hai chữ hoàng lương để chỉ giấc mơ.
[37] Xưa có người gặp cô gái trong rừng, cùng uống rượu, sáng dậy thấy mình nằm dưới gốc cây mai. Đây chỉ có ý nói là giấc mơ màng.
[38] Các đầy tớ gái trẻ tuổi.
[39] Thiên quang là loại quan đứng đầu sáu lại quan do nhà Chu đặt ra. Trủng tể tức là chức tể tướng.
[40] Bảy sản vật quý như vàng, bực, lưu ly, xà cừ, mã não, san hô, trân châu. ở đây chỉ cái giường có khảm các vật quý.
[41] Mèo hoang sống ở mồ mả, gà hoang sống ở ngoài đồng, người ta thường dùng để ví với hạng người lông bông, giang hồ.
[42] Phép tắc trong nhà để trừng phạt gia nhân và tôi tớ.
[43] Gậy tre.
[44] Cây đào, cây lý, thường dùng để chỉ phụ nữ.
[45] Thị tỳ ở nhà quyền quý rất nhiều, chia ra từng ban và từng phiên mà hầu hạ, nên gọi là phiên thị tỳ.
[46] Áo xanh. Đầy tớ gái các nhà giàu sang đời xưa đều mặc áo xanh, nên gọi là thanh y.
[47] Trong gia đình quan lại phong kiến đời xưa thường dùng những người đàn bà đứng tuổi trông coi việc nhà và cai quản số hầu gái, gọi là quản gia.
[48] Ở đây có nghĩa là đối đãi, xử trí mọi việc.
[49] Quí trọng sinh mệnh, ý nói tránh cho người ta con đường khổ sở chết chóc.
[50] Liễu và bồ là hai giống cây mềm yếu thường được dùng để chỉ phụ nữ.
[51] Tiền oan, nghiệp chướng, có ý nói có oan thù và tội lỗi từ thời trước để lại.
[52] Do câu thành ngữ: “Dừng có mạch, vách có tai”. Dừng là cái dứng, cái giát giường, chứ không phải rừng cây như nhiều người nhầm lẫn. Câu “Tai vách mạch dừng” cũng theo nghĩa này, vì chỉ rút một sợi dây là cả cái vách hay cái giát giường sẽ sổ tung.
[53] Nghĩa đen là gió bụi, thường được dùng để chỉ sự khổ sở mà người đời phải chịu.
[54] Nợ nần, oán thù từ kiếp trước để lại.
[55, 56] Địa ngục, thiên đường: theo giáo lý đạo Phật thì những người độc ác sau khi chết phải xuống địa ngục để chịu tội, còn hồn những người lương thiện thì được lên thiên đường, ở đây ý nói nơi khổ ải và nơi sung sướng.
[57] Do chữ ti trúc. Ti là tơ để làm dây đàn, trúc là tre để làm ống sáo. Hai chữ này thường được dùng để chỉ các thứ âm nhạc nói chung.
[58] Gặp nhau. Câu này ý nói Thuý Kiều nghĩ rằng tình nghĩa giữa mình với Thúc Sinh muốn nối lại thì hoạ chăng chỉ ở kiếp khác.