27/04/2024 00:17Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Phú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn
Đăng bởi tôn tiền tử vào 18/09/2014 00:46
Chưng xem:
Đặc khí thiêng liêng;
Nhiều nơi thanh lạ.
Non Xuân Sơn[1] cao thấp triều tây[2];
Sông Lôi Thuỷ[3] quanh co nhiễu tả[4].
Ngàn tây chìa cánh phượng, dựng thửa hư không;
Thành nước[5] uốn hình rồng, dài cùng dãy đá.
Đùn đùn non yên ngựa[6], mấy trượng khoẻ thế kim thang[7];
Cuồn cuộn thác Con Voi[8], chín khúc bền hình quan toả[9].
Thêm có:
Lâu đài kề nước;
Hoa cỏ hướng dương[10].
Thược dược khéo mười phần tươi tốt;
Mẫu đơn khoe hết bực giàu sang[11].
Hây hây ngõ hạnh, tường đào, quanh nhà thái tổ[12];
Thay thảy đường hoè, dặm liễu, hóng gió thiều quang.
Má hồng điểm thức yên chi[13], đầy vườn hạnh, xem bằng quốc sắc;
Quần lục đượm mùi long não, dãy tường lan, nức những thiên hương[14].
Lại có nơi:
Tiện nẻo vãng lai;
Ra nơi thành thị.
Tán[15] đầu khăn hợp khách bốn phương;
Xe dù ngựa dong đường thiên lý.
Đủng đỉnh túi thơ, bầu rượu, nặng cổ thằng hề[16];
Dập dìu quần sả[17], áo nghê[18], dầu lòng con tí[19].
Diên[20] đồi mồi[21], châu châu, ngọc ngọc, nhiều chốn phồn hoa;
Viện thu thiên[22], ỷ ỷ la la, mười phần phú quý.
Xem phong cảnh chỉn[23] đã khác thường;
Gẫm tạo vật thật đà có ý.
Thửa mắc[24]:
Trời sinh chúa thánh;
Đất có tôi lành.
Xem ngôi kiền[25] đòi thời mở vận;
Phép hào sư[26] lấy luật dụng binh.
Đất tam phân[27] có thửa hai, chốn chốn đều về thanh giáo[28];
Nhà bốn bể vầy làm một, đâu đâu ca xướng thái bình.
Chín lần nhật nguyệt làu làu, cao đường hoàng đạo[29];
Nghìn dặm sơn hà chễm chễm, khoe thế vương thành[30].
Hình thế ấy khen nào còn xiết;
Phong cảnh này thực đã nên danh!
Đại Đồng là tên đất thuộc phủ Yên Bình, Tuyên Quang. Khi Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê, anh em Vũ Văn Uyên, Vũ Văn Mật chiếm giữ đất đó chống nhà Mạc. Họ Vũ một mặt giúp binh lương cho Lê Trang Tông (khởi sự ở Thanh Hoá), một mặt củng cố nội bộ, cho nên khi ấy Đại Đồng là một vùng nổi tiếng phồn vinh.
[1] Tên quả núi trong dãy núi Voi ở Yên Bình, Tuyên Quang.
[2] Chầu về phía tây, phía trấn Đại Đồng.
[3] Chính là sông Chảy, một nhánh của sông Lô, chảy qua Yên Bình, Đoan Hùng.
[4] Nhiễu là vòng quanh, tả là bên trái. Trấn Đại Đồng ở bên phải sông Chảy. Đây nói sông Chảy chạy quanh phía trái trấn Đại Đồng.
[5] Là thành xây bên bến nước.
[6] Dãy núi ở ngay sát trấn Đại Đồng.
[7] Do chữ “kim thành, thang trì” trong sách Hán thư (thành xây bằng đồng, hào chứa nước sôi). Ý nói thành trì không thể phá nổi.
[8] Dãy núi ở Yên Bình, Tuyên Quang.
[9] Quan là cửa, toả là khoá. Ý nói phòng thủ vững chắc.
[10] Chầu về mặt trời. Câu này có ý ca tụng anh em họ Vũ.
[11] Do câu “Mẫu đơn hoa chi, phú quý giả dã” trong bài Ái liên thuyết của Chu Đôn Di đời Tống, ý nói mẫu đơn là loại hoa phú quý trong các loài hoa.
[12] Đây chỉ Vũ Văn Uyên, khi đã chết, Vũ Văn Mật lên thay. Chữ thái tổ thường dùng để đặt miếu hiệu cho các vua sáng nghiệp. Uyên tuy chưa làm vua nhưng cũng đã sáng lập cơ nghiệp cát cứ của họ Vũ ở Tuyên Quang. Câu này có ý tôn quá mức.
[13] Thứ cây có hoa đỏ dùng để chố náp hay phấn hồng cho phụ nữ trang điểm.
[14] Hương trời, dùng chỉ người đẹp.
[15] Người Mán đội khăn hình tròn to vành vạnh như cái tán.
[16] Hề đồng - kẻ theo hầu các nho sĩ.
[17] Có bản chép “Quần trả”, tức quần màu biếc như lông chim trả (còn gọi là chim bói cá).
[18] Áo màu cầu vồng.
[19] Con gái.
[20] Tiệc.
[21] Có lẽ là chén đựng rượu bằng đồi mồi.
[22] Cây xích đu.
[23] Tiếng cổ có nghĩa là vốn, rất, lắm.
[24] Thửa là ấy, từ chỗ ấy mắc là bởi, với; thửa mắc cũng như vì thế cho nên. Có bản lại chép là “thửa mặc”.
[25] Kiền là quẻ thứ nhất trong bát quái của kinh Dịch, tượng trời cũng là tượng vua, chỉ ngôi vua.
[26] Tên một quẻ trong kinh Dịch nói về việc mệnh tưởng ra quân, trong hào đầu, vạch thứ nhất, có câu “Sư suất dĩ luật” nghĩa là quân xuất chính phải có luật.
[27] Chia ba. Khi đó đất nước ta bị chia giữa các chúa phong kiến: nhà Mạc ở miền đồng bằng và miền Đông Bắc Bộ, Lê Trịnh ở phía Bắc Trung Bộ, họ Vũ ở Tuyên Quang, Hà Giang, Lào Cai. Tác giả đã tôn họ Vũ một cách quá đáng nên nói rằng đã có hai phần ba thiên hạ.
[28] Thanh danh và giáo hoá của nhà vua. Đây chỉ thanh giáo của họ Vũ.
[29] Đường mặt trời đi, ở đây tác giả có ý tôn họ Vũ như mặt trời cao, sáng.
[30] Thành nhà vua, chỉ trấn Đại Đồng. Tác giả có ý tôn họ Vũ là bậc vương giả cho nên gọi Đại Đồng là vương thành.