Hồi 11

Trích đoạn của phần này (từ câu “Khi tỉnh rượu, lúc tàn canh” đến câu “Sao cho sỉ nhục một lần mới thôi”) được sử dụng trong chương trình SGK Văn học 10 giai đoạn 1990-2006.

[1] Xôn xao ồn ào nổi lên.
[2] Có nghĩa như “lòng vàng”. Kiều đoán có người đuổi theo phía sau nên hồi hộp sợ hãi...
[3] Đường rừng, lối đi trong rừng.
[4] Lắm nao, có nghĩa là đến như thế sao!
[5] Móng sắc của loài thú. ý nói không thoát lối nào được.
[6] Chịu tội.
[7] Khẩn khoản, cầu xin.
[8] Ý nói cách trở nước non, tức là nơi ở xa xôi.
[9] Người đứng ra đảm bảo, chịu trách nhiệm thay.
[10] Cung khai, nhận tội Tú bà muốn bắt buộc Kiều giữ lời hứa, nên bắt làm tờ cung chiêu nhận tội, và bắt người đứng bảo lĩnh về lời cam kết của nàng.
[11] Cùng hàng cùng lứa.
[12] Chịu nhận trách nhiệm về Kiều.
[13] Hoa phù dung, ví với người đẹp.
[14] Khi đánh giặc, giả thua chạy để người ta đuổi theo, rồi thình lình quăng dao lại chém, gọi là “đà đao”. “Đà đao” đây là một chước lừa.
[15] Nói Tú Bà với Sở Khanh thông đồng hiệp mưu với nhau để đánh lừa Kiều.
[16] Nếu không thì tự nhiên làm chi có...
[17] Phân bua, cãi cọ. Mã Kiều khuyên Kiều nên nén nỗi tức giận, chớ nên đôi có với Sở Khanh mà thiệt mình.
[18] Quyến rũ mây gió đi theo, ý nói quyến rũ Kiều.
[19] Cậy sức mạnh mà ra oai đánh đập người.
[20, 21] Anh, yến: chỉ chung những người con gái.
[22] Giếng sâu.
[23] Nuốt lời, tức không giữ lời.
[24] Xem chú thích ở câu 1088.
[25] Mặt ấy, mặt này: mấy tiếng này, Kiều xỉa xói vào mặt Sở Khanh mà nói, đối đáp lại tiếng “mặt mày” của Sở Khanh ở trên.
[26] Cũng như bất lương, không lương thiện, không có lương tâm.
[27] Do câu tục ngữ “Trong như giá, trắng như ngần”, nghĩa là trong như băng trắng như bạc (ngần là do chữ ngân).
[28] Khép mở, riêng chung: chỉ giọng nói tỉ tê, nửa khép nửa mở, mối tình nỉ non, như riêng như chung, tức những mánh khoé quyến rũ.
[29] Bảy cách đối với khách ở bề ngoài để cho khách say mê.
[30] Tám cách đối đãi trong khi ăn nằm với khách, đối với mỗi hạng người, dùng một lối riêng để làm vừa lòng họ.
[31] Khoé mắt, mắt sắc như lá hạnh. Cả câu ý nói khi mắt liếc, khi mày đưa.
[32] Người sành sỏi, lịch lãm, biết ngón chơi.
[33] Nét lông mày hình vành trăng.
[34] Vẻ mặt hồng.
[35] Ở đây như nói éo le, quái ác.
[36] Do chữ khuê các.
[37] Màn màu đỏ, phụ nữ thường dùng.
[38] Lá đưa gió, cành đón chim, chỉ sự đưa đón khách chơi.
[39] Tống Ngọc người nước Sở, đời chiến quốc, đẹp trai, có những bài Cao đường phú, Thần nữ phú, nói về chuyện mây mưa của thần núi Vu Sơn... Tràng Khanh (chính là chữ Trưởng nhưng thường đọc là Trường hay Tràng): tự của Tư Mã Tương Như, người Hán, yêu sắc đẹp của Trác Văn Quân, gảy đàn cầm gợi tình, làm cho nàng đang đêm bỏ nhà chốn theo mình. Tống Ngọc và Tràng Khanh đều giỏi từ phú, là hai người tài tử, do đó, câu này ngụ ý khách đến chơi toàn những hạng phong lưu quý phái.
[40] Chỉ sự ái ân trai gái.
[41] Ý nói những cảnh vui thú ở chốn thanh lâu.
[42] Bóng trăng tỏ soi khắp bốn bề. Hai câu 1241-1242 tả bốn cảnh: gió, hoa, tuyết, trăng (phong, hoa, tuyết nguyệt).
[43] Trong bóng trăng.
[44] Dưới dàn hoa. Hai câu 1245-1246 tả bốn thú chơi: gẩy đàn, đánh cờ, ngâm thơ, vẽ tranh (cầm, kỳ, thi, hoa).
[45] Mưa gió chỉ sự ái ân (như nghĩa mưa gió dập vùi) trúc mai chỉ sự bạn. Đây tiếp ý trên: Kiều thờ ơ với tất cả những chuyện mưa gió, trúc mai...
[46] Như nói mòn mỏi, thui thủi. Cũng có ý như là bị dập vùi.
[47] Bóng mặt trời xế trên ngọn dâu. Sách “Hoài nam nữ” nói: Mặt trời xế về phía phương Tây, gác bóng trên ngọn cây. Người sau mượn chữ bóng dâu để ví tuổi già.
[48] Tức nghìn dặm.
[49] Sân có trồng cây hoè. Vương Hựu đời Tống tự tay trồng ba cây hoè ở sân nhà và nói: “Con cháu ta sau này thế nào cũng làm đến chức tam công” (thời xưa, ở phía trước sân chầu nhà vua, chỗ ngồi của tam công, có trồng ba cây hoè, nên Vương Đán làm đến tể tướng. Nhân đó, người ta thường nói sân hoè để chỉ những nhà có con cái hiển đạt).
[50] Chỉ Thuý Vân và Vương Quan.
[51] Những thức ăn quý báu, ngon ngọt. Hai câu này, ý Kiều nói cha mẹ mỗi ngày một già, mà con cái trong nhà, thì sau khi nàng đi iồi, chỉ còn hai em nhỏ dại, lấy ai là người phụng dưỡng trân cam thay mình.
[52] Theo sách “Thái bình quảng ký”, Hàn Hoành đời Đường lấy một danh kỳ là Liễu thị ở đường phố Chương Đài, Trường An, sau đi làm quan xa, để vợ ở lại đó ba năm, không đón đi được, có gửi cho Liễu thị bài từ rằng “Chương Đài liễu, Chương Đài liễu, đã ưng nhật thanh thanh kim tại phủ? Túng sử trường điều tự cựu thuỳ, Dã ưng phan chiết tha nhân thủ!” (Cây liễu Chương Đài, cây liễn Chương Đài, ngày trước xanh xanh, nay còn không? Cho dù cành dài vẫn buông rủ như cũ, song có lẽ đã vin vào tay người khác rồi!) Đây ý nói: Khi Kim Trọng đi Liêu Dương hộ tang chú trở về, sẽ hỏi người tình nhân cũ (là Thuý Kiều).
[53] Cành xanh đẹp.
[54] Chỉ tình chị em.
[55] Chỉ nghĩa vợ chồng. ý Kiều mong Thuý Vân lấy tình chị em thay mình, trả nghĩa cho Kim Trọng.
[56] Hoa kia, cành này: “hoa kia” chỉ Thuý Vân, “cành này” chỉ Kim Trọng.
[57] Quê hương. Giấc hương quan: giấc mộng về quê hương.
[58] Cũng như song the. Xem chú thích câu 240.
[59] Về chiều tối, khi mặt trời sắp lặn, có ánh vàng vàng, gọi là hoàng hôn.
[60] Như nói “thỏ lặn, ác tà” tức ngày và đêm lần lượt qua đi.