20/04/2024 07:34Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Cận đại
Đăng bởi Nguyễn Đông Ngạn vào 30/07/2010 20:29
Nguyên tác
春來客贈我山茶，
醉裏曚曨不辨花。
白髮蒼顏吾老矣，
紅袍金帶子真耶。
尋常細雨驚穿葉，
蕭瑟晨風怨落茄。
近日相看惟以鼻，
了無香氣一呵呵。
Phiên âm
Xuân lai khách tặng ngã sơn trà[1],
Tuý lý mông lung bất biện hoa.
Bạch phát thương nhan, ngô lão hĩ,
Hồng bào kim đới, tử chân da?
Tầm thường tế vũ kinh xuyên diệp[2],
Tiêu sắt thần phong oán lạc già[3].
Cận nhật tương khan duy dĩ tỵ,
Liễu vô hương khí nhất ha ha!Dịch nghĩa
Xuân đến có người cho ta một cây sơn trà,
Trong cơn say, mắt lờ mờ chẳng nhận rõ là hoa gì.
Tóc bạc, mặt xanh, ta đã già rồi!
Áo đỏ đai vàng, quả thật là người đó a?
Mưa nhỏ tầm thường cũng sợ xuyên qua lá,
Gió sớm hiu hắt càng oán nó làm rụng mất đài hoa.
Gần đây ta chỉ xem bằng mũi,
Chẳng thấy một chút hơi thơm nào, phì cười khà khà.Bản dịch của Nguyễn Khuyến
Tết đến người cho[4] một chậu trà,
Đương say ta chẳng biết rằng hoa[5].
Da mồi tóc bạc ta già nhỉ,
Áo tía đai vàng, bác đấy a!
Mưa bụi những kinh phường xỏ lá,
Gió to, lại sơ nó rơi già[6].
Xem hoa ta vẫn xem bằng mũi,
Chẳng thấy mùi hương, một tiếng khà[7].
Rút từ Quế Sơn Tam nguyên thi tập (A.3160), Quế Sơn thi tập (A.469), Nam âm thảo (VHv.2381).
Giai thoại kể rằng trong cuộc thi vịnh Kiều vào mùa xuân năm Ất Tị (1905) ở Hưng Yên, trong đó Chu Mạnh Trinh được giải nhất về thơ Nôm. Nguyễn Khuyến được mời làm chủ khảo, khi đọc bài vịnh đoạn Kiều mắc lận Sở Khanh của Chu đến câu: “Làng Nho người cũng coi ra vẻ, Tổ bợm ai ngờ mắc phải tay” Nguyễn Khuyến đã phê: “Rằng hay thì thật là hay, Nho đối với bợm lão này không ưa.” Chu Mạnh Trinh không bằng lòng, nên nhân ngày tết gửi tặng Nguyễn Khuyến một chậu trà với dụng ý bảo Nguyễn Khuyến đau mắt không thấy sắc đẹp. Nguyễn Khuyến làm bài thơ này gửi lại Chu Mạnh Trinh để mỉa mai.
Tuy nhiên trong sách Chu Mạnh Trinh - Thơ và giai thoại (NXB Văn hoá Thông tin, 2000), tác giả Lê Văn Ba đã đưa ra những cứ liệu thuyết phục để khẳng định rằng Chu Mạnh Trinh không phải là người tặng hoa trà cho Nguyễn Khuyến. Cũng có thuyết nói người tặng hoa trà là Dương Lâm, em Dương Khuê. Vì Nguyễn Khuyến không ưa Dương Lâm nên Dương cố ý tặng một chậu hoa hữu sắc vô hương để chơi xỏ, ý nói Nguyễn Khuyến không có mắt để nhìn người.
Bản dịch của chính tác giả, chép trong Nam âm thảo (VHv.2381), Quốc văn tùng ký (AB.383), Quế Sơn Tam nguyên thi tập (A.3160).
[1] Loại hoa có sắc mà không có mùi hương.
[2] Tiếng Việt có thành ngữ “xỏ lá” để chỉ những hành động thâm hiểm, đểu cáng. Tác giả đưa thành ngữ Việt này vào thơ Hán thành “xuyên diệp” với hàm ý đả kích kẻ đã chơi trò “xỏ lá” tặng cây trà.
[3] Đây tác giả cũng có ngụ ý chơi chữ, thể hiện rõ trong bài tự dịch nôm thành “rơi già” (đồng âm với dơi già, con dơi già).
[4] Quế Sơn Tam nguyên thi tập chép là “Có khách đưa cho một chậu trà”.
[5] Quế Sơn Tam nguyên thi tập chép là “Ta say ta chẳng biết là hoa”.
[6] Nguyễn Khuyến đã dịch rất sát ý hai câu thơ chữ Hán song nhà thơ lại khéo sử dụng từ đồng âm (rơi già: rụng đài hoa; dơi già: con dơi già, loài vật vẫn bị khinh rẻ) và tính đa nghĩa của từ (xỏ lá: xuyên qua lá; xỏ lá: quân đểu cáng) để biểu đạt ý tứ thật sâu cay.
[7] Quế Sơn Tam nguyên thi tập chép là “Đếch thấy hơi hương, một tiếng khà”.