27/04/2024 00:19Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Song thất lục bát; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn
Đăng bởi Vanachi vào 24/10/2005 23:34
5. Nhân thong thả lựa vần quốc ngữ,
Làm bài ca dạy vợ nhủ con:
Lời ăn nết ở cho khôn,
Chớ nên đa quá, đa ngôn[1] chút nào!
Ăn mặc chớ mỹ miều chải chuốt,
10. Hình dung đừng ve vuốt ngắm trông,
Một vừa hai phải thì xong,
Giọt dài giọt ngắn cũng không ra gì[2]
Khi đứng ngồi chứ hề lơ lẳng,
Tiếng nhục nhằn nữa nặng đến mình,
15. Hạt mưa chút phận lênh đênh,
Tấm son tạc lấy chữ trinh làm đầu[3].
Kìa mấy kẻ làu làu tiết ngọc,
Đem sắt đanh nguyện lúc lửa châm.
Con hiền cha mẹ an tâm,
20. Một nhà khen ngợi, nghìn năm bia truyền[4].
Nọ những kẻ nước nguyền non hẹn,
Thấy mùi hoa bướm nghển, ong chào,
Miệng đời dê diếu biết bao,
Đông ra quốc pháp, nhục vào gia thanh[5]
25. Đem người trước lấy mình ngắm lại,
Khôn ba năm đừng dại một giờ,
Đua chi chén rượu câu thơ,
Thuốc lào ngọt nhạt, nước cờ thấp cao.
Đám dồi mỏ ra vào săn sóc,
30. Lại bài phu, tam cúc, đánh đinh,
Đố mười, chẵn lẻ, đố kinh,
Tổ tôm, kiệu chắn, sám quanh tứ chiều.
Đi đứng đắn, chớ điều vùng vẫy,
Khi tối tăm đèn phải phân minh,
35. Hoặc khi hội hát linh đình,
Được lời dạy đến thì mình hãy ra,
Ra phải có mẹ già em nhỏ,
Đừng đánh đàn, đánh lũ không hay.
Nói đừng chau mặt, chau mày,
40. Nghe ra ngậm đắng nuốt cay hay nào!
Của tằn tiện, chắt chiu hàn gắn,
Khách buôn tàu chưa hẳn nơi đây!
Cũng đừng vắt nước cổ chày,
Tiếp tân[6] tế lễ là ngày nên hoang.
45. Ăn ở chớ lòng mang khoảnh khắc[7],
Mua bán đừng điêu trác đong đưa.
Mua đừng ráo riết quá lừa,
Bán đừng bo xiết, ích ta hại người.
Chớ tắt mắt của người kém cỏi,
50. Đừng đảo điên có nói làm không.
Giàu sang cũng chớ khoe ngông,
Miễn mình ấm phận chớ lòng khinh ai.
Khó khăn chớ vật nài oán hối,
Hết bĩ rồi tới buổi thái lai[8]
55. Cầm cân, tạo hoá[9] đổi dời,
Giàu ba họ, khó ba đời[10] mấy ai?
Đừng học cách tham lời đặt lãi,
Lợi kẻ cho thì hại kẻ vay,
Dễ dàng nợ phải lay nhay,
60. Đến đầu đũa quá, e cay đắng nhiều[11].
Hoặc lỡ thiếu phải điều lĩnh tạm,
Dù ít nhiều liệu sớm tính xong,
Chẳng nên mê mẩn hơi đồng[12],
Qua lần cho khỏi thì lòng mới nguôi.
65. Thói mách lẻo, ngồi rồi bỏ hết,
Hễ điều gì nói ít mới hay,
Lân la giắt rợ, giắt rây,
Đã hư công việc, lại dày tiếng tăm[13].
Việc chợ búa chăm chăm chúi chúi,
70. Buổi bán xong liệu vội ra về,
Cửa nhà trăm việc sớm khuya,
Thu va thu vén mọi bề mới xong.
Phòng những kẻ có lòng gian vặt,
Nhỡ xảy ra một mất mười ngờ,
75. Tiếc thầm đứng ngẩn, ngồi ngơ,
Đau buồn thôi lại đổ cho tại trời.
Từ chốn ở, nơi ngồi thay thảy,
Rác ngập đường nhìn vậy chan chan,
Ai vào rác ngập ước chân,
80. Bát mâm tơi tả chiếu chăn đầy giường,
Tuy khó rách, giữ gìn thơm sạch[14],
Có hay gì chiếu lệch bụi nhơ,
Đồ ăn thức nấu cho vừa,
Thường thường giữ lấy muối dưa ngon lành.
85. Nghề bánh trái chiều thanh vẻ lịch,
Cũng học dần thói cách người ta,
Vá may giữ nếp đàn bà,
Mũi kim nhỏ nhặt mới là nữ công[15].
Thủa tại gia phải tòng phụ giáo[16]
90. Khi lấy chồng giữ đạo chính chuyên[17]
Lại là hiếu với tổ tiên,
Những ngày giỗ tết không nên vắng nhà.
Đồ cúng cấp hương trà tinh khiết[18],
Theo lễ nghi khép nép, khoan thai,
95. Ăn nhiều ăn ít cho rồi,
Nhớ điều ghẻ lạnh lễ thôi lại về.
[1] Bởi câu tục ngữ “đa ngôn đa quá” (năng nói năng lỗi).
[2] Hai câu này ý nói sự ăn vận không đài điếm, một vừa hai phải là được chứ mớ nọ mớ kia, ngắn dài tha thướt có ích gì.
[3] Ý nói đàn bà con gái như hạt mưa sa, cốt nhất là phải giữ gìn trinh tiết.
[4] Bốn câu này là chỉ vào người biết giữ gìn trinh tiết.
[5] Quốc pháp: pháp luật nhà nước; gia thanh: danh tiếng nhà mình. Bốn câu này trỏ vào hạng người lơ lẳng.
[6] Tiếp đãi khách khứa bạn hữu. Tế lễ: tế thần hay thờ cúng gia tiên, ngày giỗ, ngày chạp v.v...
[7] Chốc lát, không được lâu bền.
[8] Bởi câu “Bĩ cực thái lai”.
[9] Tức là trời, nhưng khi nói tạo vật hay hoá công cũng thế.
[10] Ý nói không ai khó lâu, giàu bền.
[11] Ý nói công nợ nên dễ dàng nhẹ nhõm, không nên cay nghiệt ráo riết quá mà có khi xảy ra chuyện không hay.
[12] Bởi chữ “đồng sú”: hơi tiền, câu này cũng như câu “Máu tham hễ thấy hơi đồng thì mê” trong Truyện Kiều.
[13] Ý nói nếu dây dưa chỉ tổ hỏng việc mà còn mang tiếng.
[14] Câu này cũng như câu tục ngữ “Đói cho sạch rách cho thơm”.
[15] Sự làm lụng bằng chân tay khéo léo của đàn bà con gái. Nữ công là một trong bốn đức của bọn nữ lưu.
[16] Bởi câu “tại gia tòng phụ”, một nết trong đạo tam tòng của nữ lưu.
[17] Bởi câu “Phụ nhận tòng nhất nhi chung” (Đàn bà thuỷ chung chỉ một chồng).
[18] Hương trà trong sạch.