Hồi 14

Trích đoạn của phần này (từ câu “Người lên ngựa, kẻ chia bào” đến câu “Nửa in gối chiếc, nửa soi dặm trường”) được sử dụng trong chương trình SGK Văn học 10 giai đoạn 1990-2006.

[1] Cổ là những nhạc khí dùng để đánh như chiêng, trống. Xuý là những nhạc khí để thổi, như kèn sáo.
[2] Màn hoa đào, đây tức là buồng cưới.
[3] Hoa huệ, hoa lan, ngụ ý nói cảnh sum họp.
[4] Tiếng cổ có ý nói mải mê về một việc gì mà quên đi, ở đây là nghĩa này.
[5] Ý nói hết mùa xuân và bắt đầu sang mùa hạ.
[6] Chim én (mùa xuân) chim nhạn (mùa thu), đổi thay nhau, ý nói từ mùa nọ sang mùa kia. Ở đây ý nói thời gian trôi thấm thoắt gần được một năm.
[7] Bã rượu cám. Người vợ cùng ăn bã, ăn cám với mình, tức là người vợ cả lấy từ lúc còn hàn vi. Vua Quang Vũ nhà Hán muốn đem người chị gái mới goá là công chúa Hồ Dương gả cho Tống Hoằng, nhưng Hoằng đã có vợ. Vua hỏi ý Hoằng, Hoằng thưa: “Tao khang chi thê, bất hạ đường”, nghĩa là người vợ lấy trong lúc ăn tấm, ăn cám, không thể để xuống dưới nhà, ý nói không thể khinh rẻ, phụ bạc. Vua biết ý vậy, liền thôi.
[8] Khác với người thường, ý nói người sâu sắc, hiểm độc.
[9] Về quê.
[10] Về thăm nhà.
[11] Quan cửa ải, hà là sông. Chén quan hà: chén rượu tiễn biệt.
[12] Có thể hiểu là nơi xum họp, vui vẻ.
[13] Cổ thi: “Cao đình tương biệt xứ” (Chỗ biệt nhau ở Cao đình).
[14] Sông ở đất Tần Xuyên, mạn tỉnh Cam Túc. Theo Tản Đà thì sông Tần là sông Tần Hoài, thuộc tỉnh Giang Tô, quê Thúc Sinh (Vô Tích).
[15] Tên một cửa ải ở biên giới tỉnh Thiểm Tây, mạn tây bắc Trung Quốc.
[16] Chưa thực rõ nghĩa. Đại ý câu này nói Kiều cho rằng việc hai người lấy nhau là việc không thể dấu kín được.
[17] Bưng mắt lại thì không thể nào bắt được chim. Ý nói không thể nào che giấu nổi việc có vợ lẽ.
[18] Có nghĩa là vương vít tình duyên.
[19] Tức nói thẳng, nói trắng ra, không quanh co giấu giếm.
[20] Áo. Thường thường trong khi ly biệt người ta hhay nắm lấy áo nhau, tỏ tình quyến luyến. Chia bào tức là buông áo.
[21] Một loại cây ở Trung Quốc, lá chia ra nhiều cành, gần giống lá cây thầu dầu ở bên ta, đến mùa thu thì sắc lá hoá đỏ.
[22] Quan ải, núi non, thường được dùng để chỉ sự xa xôi cách trở.
[23] Dặm đường đi giữa bụi hồng. Chinh là đi đường xa, an là yên ngựa. Người ta thường dùng hai chữ chinh an để chỉ việc đi đường xa.
[24] Đọc khác của “chinh yên” 征鞍, tức yên ngựa của người đi xa.
[25] Chỉ vào người vợ. Cây này đại ý nói bây giờ hãy nói đến người vợ Thúc Sinh làm chủ gia đình ở quê nhà.
[26] Bộ lại, tức là quan trọng nhất trong sáu bộ của triều đình phong kiến.
[27] Cổ thi: “Thì lai phong tống Đằng vương các” (Thời vận đến, gió đưa lại gác Đằng Vương). Ý nói gặp cơ hội may mắn.
[28] Có nghĩa là thắt buộc, cho người khác vào khuôn, vào phép của mình.
[29] Ý nói Thúc Sinh có thêm vợ lẽ.
[30] Cùng nghĩa như bạc bẽo, phụ bạc.
[31] Do chữ hoa nguyệt mà ra, ý chỉ sự chơi bời trai gái.
[32] Nền nếp của người trên, tư thế của mình là người bề trên.
[33] Trước mắt.
[34] Tục ngữ: “Chưa thăm ván đã bán thuyền”. Ở đây chỉ Thúc Sinh là người mới nới cũ.
[35] Có nghĩa là việc phải thì nói thành trái, việc trái thì nói thành phải, thêu dệt phải trái làm cho người nghe mắc lầm.
[36] Do chữ hồng lâu, nhà ở bọn quyền quý, cũng dùng để chỉ chỗ ở của hạng phụ nữ giàu sang.
[37] Rửa bụi. Tục xưa, khi có người đi xa về thì đặt tiệc “tẩy trần”, ý nói rửa sạch bụi bặm trong lúc đi đường.
[38] Tra khảo.
[39, 40] Rút dây động rừng: tục ngữ, ý nói rút một sợi dây làm rung chuyển đến cả một khu rừng. Câu này ý nói Thúc sinh sợ nói lộ câu chuyện lấy Kiều ra sẽ gây nên sóng gió trong gia đình.
[41] Đại ý nói ngọc hay đã, vàng hay thau đôi ta đều đã biết phân biệt rạch ròi, không thể nào lầm lẫn được.
[42] Thuần là một thứ rau, hức là một thứ cá. Trương Hàn đời nhà Tấn, đang lúc làm quan ở xa, thấy cơn gió thu, sực nhớ đến canh rau thuần và chả cá hức ở quê nhà, bèn bỏ quan mà về. Vì thế, người ta thường dùng hai chữ thuần hức để chỉ thú vui chơi nơi quê nhà.
[43] Cổ thi: “Ngô đồng nhất diệp lạc, Thiên hạ cộng tri thu” (Chỉ một lá ngô đồng rụng, Ai cũng biết là thu sang). Câu này đại ý nói Thúc Sinh ở quê nhà vừa bén mùi rau cá thì trời đã bắt đầu sang thu.
[44] Cũng như quan ải, chỉ nơi núi non bờ cõi.
[45] Do chữ bạch vân mà ra. Định Nhân Kiệt đời Đường đi làm quan xa, thường chỉ đám mây trên núi Thái Hàng mà nói: “Nhà cha mẹ ta ở đấy”. Ở đây dùng để nói Thúc Sinh có cha ở xa.
[46] Do chữ hương xa, chỉ xe của phụ nữ.
[47] Là về hỏi thăm sức khoẻ của cha mẹ.