19/04/2024 20:34Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn cổ phong; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn
Đăng bởi Vanachi vào 05/09/2008 20:53
Nguyên tác
余守我太祖之天下，不敢遑寧，克詰戎兵，思陟禹跡，乃親率舟師，耀武江外.反旆之日，留一詩于石門，云：
石門山上登臨處，
虛室高窗閑白晝。
巨口谽呀吐梵宮，
嵯峨怪石高低樹。
不因神鬼斧斤餘，
刻巧工夫元太素。
回頭渺渺八荒寬，
青天不盡山無數。
洞門不鎖鎮長開，
別有一重天上去。
性精金自鍊初成，
人我山根處處平。
江水淡於僧眼碧，
海山濃似佛頭青。
金鰲背上祇園地，
寶屋光中舍衛城。
倦鳥有情依密葉，
閑雲無意落空庭。
東風雨霽晴光薄，
數點煙消日色明。
經武餘閑追勝踐，
終身心醉暫還醒。
Phiên âm
Dư thủ ngã Thái tổ chi thiên hạ, bất cảm hoàng ninh, khắc cật nhung binh, tư trắc Vũ tích[1], nãi thân suất châu sư, diệu võ giang ngoại. Phản bái chi nhật, lưu nhất thi vu Thạch Môn sơn, vân:
Thạch Môn sơn thượng đăng lâm xứ,
Hư thất cao song nhàn bạch trú.
Cự khẩu xá ha thổ phạn cung,
Ta nga quái thạch cao đê thụ.
Bất nhân thần quỷ phủ cân dư,
Khắc xảo công phu nguyên thái tố,
Hồi đầu diểu diểu bát hoang khoan,
Thanh thiên bất tận, sơn vô số.
Động môn bất toả trấn trường khai.
Biệt hữu nhất trùng thiên thượng khứ.
Tính tinh kim tự luyện sơ thành,
Nhân ngã sơn căn xứ xứ bình.
Giang thuỷ đạm ư tăng nhãn bích[2],
Hải sơn nồng tự Phật đầu thanh[3].
Kim ngao[4] bối thượng Kỳ viên[5] địa,
Bảo ốc quang trung Xá Vệ thành[6].
Quyện điểu hữu tình y mật diệp,
Nhàn vân vô ý lạc không đình.
Đông phong vũ tễ tình quang bạc,
Số điểm yên tiêu nhật sắc minh.
Kinh vũ dư nhàn truy thắng tiện,
Chung thân tâm tuý tạm hoàn tinh.Dịch nghĩa
Ta coi thiên hạ của đức Thái tổ ta, không dám an nhàn, mà “phải lo công việc binh bị”, định “đi theo vết chân Hạ Vũ”, bèn thân chinh dẫn thuỷ quân diệu võ ngoài sông. Ngày trở về, để lại một bài thơ ở núi Thạch Môn, rằng:
Trên núi Thạch Môn, nơi ta leo lên,
Nhà rỗng, cửa cao, [ta] được thảnh thơi một ngày.
Miệng động há to, phô rõ ngôi chùa.
Đá núi cheo leo kỳ thú, cây cối nhấp nhô.
Chẳng phải nhờ rìu búa của quỷ thần,
Đẽo gọt công phu khéo léo từ xưa đã vậy.
Ngoái đầu nhìn tám hướng bao la.
Trời xanh vô tận núi non trùng điệp.
Cửa động không khoá mà luôn để ngỏ,
Có riêng một tầng trời để ta lên đó.
Tính tình tinh khiết như vàng tự luyện bước đầu thành công.
Người và ta luôn luôn vững chãi như chân núi.
Nước dưới sông nhạt hơn màu biếc của mắt tăng,
Núi giữa biển thắm tựa màu xanh của đầu Phật.
[Nơi đây chẳng khác gì] vườn Kỳ Thụ trên lưng Ngao vàng,
Thành Xá Vệ trong ngôi nhà ngọc.
Con chim mỏi cánh lưu luyến vương nhờ nơi cành rậm,
áng mây vô tình nhởn nhơ sà xuống khoảnh sân vắng.
Gió đông thổi, mưa tạnh, màu nắng nhạt,
Vài đám mây tan, sắc trời thêm trong sáng.
Lo việc võ bị xong, bèn rong chơi thoả thích,
Suốt đời lòng dạ đắm say, nay mới chợt tỉnh.Bản dịch của Mai Xuân Hải
Ta leo lên núi Thạch Môn,
Động non cao ngất, tâm hồn thảnh thơi.
Chùa Phật hiện giữa động trời,
Vách non cao ngất, cây thời biếc xanh.
Chẳng phải quỷ thần đẽo thành,
Công phu khéo léo trời dành từ xưa.
Bốn phương tám hướng bao la,
Trời xanh bát ngát, non xa núi gần.
Cửa động không khép quanh năm,
Riêng tầng trời đẹp để dành riêng ta.
Tâm như vàng mới luyện mà,
Ta người bình đẳng như là chân non.
Sông xanh tựa mắt sa môn,
Đầu Phật tóc tốt, xanh um cây ngàn.
Khác nào vườn Thụ cõi tiên,
Như thành Xá Vệ giữa miền trời Tây.
Chim mỏi cánh đậu rừng cây,
Mây nhàn sà xuống nơi đây, vô tình.
Gió đông thổi, nắng nhạt dần.
Mấy điểm mây khói như gần như xa.
Tạm xong việc võ, nhởn nhơ,
Suốt đời say đắm, bây chừ tỉnh ra.
Lạc khoản: “Thiên Nam động chủ đề, Ngự tiền học sinh, thần Hoàng Hoàn phụng tả, Công bộ ngọc tượng chánh chưởng, thần Thái [?] phụng thuyên” 天南洞主題，御前學生臣黃桓奉寫，工部玉匠掌臣蔡[?]奉鐫 (Thiên Nam động chủ đề, Ngự tiền học sinh, bề tôi là Hoàng Hoàn kính cẩn viết chữ, Công bộ ngọc tượng chánh chưởng, bề tôi là Thái kính cẩn khắc đá).
[1] 其克詰爾戎兵以陟禹之舊跡 có xuất xứ từ thiên Lập chính sách trong Kinh thư, nghĩa là “Nhà ngươi hãy lo chuẩn bị nhung phục và binh khí để đi theo vết cũ trị thuỷ của Vũ”. Vũ tức là Hạ Vũ, lãnh tụ bộ lạc Hạ thời cổ đại Trung Quốc, sử còn gọi là Đại Vũ hoặc Nhung Vũ. Tương truyền, Vũ nối tiếp sự nghiệp trị thuỷ của Cổn, say mê công việc, bàn chân in dấu khắp mọi miền đất nước, trong 13 năm liền trị thuỷ có 3 lần đi qua cổng mà không có thời gian vào thăm nhà - “Đi theo vết chân của Vũ” ý nói: đi thăm thú, thị sát mọi miền đất nước.
[2] Theo sách Tạp ngữ, tổ Đạt Ma đại sư là người phương Bắc, mắt màu xanh biếc, nên gọi tổ là Bích Nhãn.
[3] Bồ Tát còn gọi là Quan Âm đầu xanh, là một trong 33 vị Quan Âm, tượng Phật Quan Âm đầu xanh ngồi trên mỏm đá, tay trái đặt lên vách đá, tay phải đặt lên đầu gối.
[5] Vườn Kỳ Thụ, hay Kỳ Thụ viên, còn gọi Kỳ Thụ Đà viên, tên đầy đủ là Kỳ Thụ Cấp Cô Độc viên, tức vườn cây Kỳ Đà thái tử cúng dàng. Nơi đây Phật Thích Ca xây dựng tịnh xá trong khu vực thành Xá Vệ, tiếng Phạn gọi là vườn Jeta (Thệ Đa).
[4] Ngao vàng. Ngao là loại rùa biển. Truyền thuyết của Trung Quốc nói rằng, ngoài biển khơi có rùa vàng lớn. Con rùa vàng này đội cả điện Bồng Lai trên mình nó. Bài thơ Tiểu du tiên của Tào Đường có câu: “Kim ngao đầu thượng Bồng Lai điện, Duy hữu nhân gian luyện cốt nhân” (Rùa vàng đội điện Bồng Lai, Trần gian luyện cốt có người đến đây). Hoặc bài Cung từ của Vương Kiến có câu: “Bồng Lai chính điện áp kim ngao, Hồng nhật sơ sinh bích hải đào” (Lưng rùa vàng cõng điện Bồng Lai, Sóng biển biếc soi mặt trời hồng mới mọc).
[6] Thành Xá Vệ, tên đầy đủ của thành này là Thất La Phạp Tất Để 室羅筏悉底, còn gọi là Bà Đề 婆提, là đô thành của nước Kiều-Tát-La phía bắc Ấn Độ. Tương truyền, Thích Ca Mâu Ni từng ở đây 25 năm.