Hồi 06

[1] Chữ này các bản phiên âm là “giạt”, “trác”, “chác”. Âm “giạt” cũng đúng, nhưng dễ bị hình dung là hoa trôi nổi trên sông nước, đáng phải hình dung là màu hoa héo úa lớp phấn nhung trên cánh nhạt đi.
[2] Làng ngoại, quê ngoại.
[3] Giãi bày, chuyện trò.
[4] Nha lại do quan trên sai phái đi.
[5] Thước: tay thước, một thứ võ khí cổ, bằng gỗ, dài độ một thước tây, cạnh vuông bốn góc, dùng để đánh người. Nách thước: nách cắp tay thước.
[6] Dao to, mã tấu, thứ võ khí bằng sắt, lưỡi to.
[7] Già: cái gông; giang: khiêng đi, giải đi. Ở đây nói cha con viên ngoại và Vương quan bị đóng gông lại.
[8] Tức hai người Vương ông và Vương Quan.
[9] Nhỏ bé, mềm mại, chỉ chung những đồ vàng ngọc quý gái và trang sức, quần áo dễ mang đi.
[10] Ý nói cái tai vạ tự đâu bay đến, buộc vào.
[11] Một dụng cụ đánh cá.
[12] Xưng ra, khai ra.
[13] Làm mờ cả bầu trời. Ý nói: một vụ hết sức oan uổng.
[14] Hạ lời, nói lời thanh minh để kêu cầu van xin.
[15] Thương xót, thương tình. Ý cả câu: tụi sai nha cứ phủ tay đánh đập, mặc những lời kêu van của nhà Kiều, chúng chỉ làm điếc làm ngơ.
[16] Thanh rường nhà bắc ở trên cao. Dây oan: dây trói oan uổng. Tụi sai nha trói và treo ngược hai cha con họ Vương lên rường nhà.
[17] Ruột thịt, chỉ Vương ông và Vương Quan.
[18] Gặp cảnh biến phải theo đạo “quyền” (không thể giữ nguyên đạo “kinh” như lúc bình thường được). Ý nói: phải tuỳ theo hoàn cảnh mà xử sự cho thích hợp.
[19] Gặp gỡ gắn bó nhau. Chỉ mối tình duyên giữa Kiều với Kim Trọng.
[20] Công ơn sinh dưỡng khó nhọc của cha mẹ.
[21] Chỉ non thề bể.
[22] Công ơn cha mẹ sinh ra và nuôi dưỡng nên người.
[23] Tỏ bầy ý nghĩ.
[24] Lời gạt đi ý kiến những người khác để nói lên ý kiến của mình một cách kiên quyết.
[25] Người gia lại già.
[26] Người làm việc ở nơi gia môn, tức nơi công sở của các phủ huyện.
[27] Thu xếp, lo liệu.
[28] Chết vĩnh biệt nhau gọi là “tử biệt”, sống mà xa lìa nhau gọi là “sinh ly”. Đó là hai cảnh thương tâm lớn của đời người. Tuy là hai cảnh, nhưng người ta thường dùng làm một thành ngữ, để nói chung cho người gặp cảnh “tử biệt” cũng như người gặp cảnh “sinh ly”.
[29] Chỉ thân phận người con gái. Ca dao: “Thân em như hạt mưa sa, Hạt vào đài các, hạt ra ruộng lầy”.
[30] Tấc cỏ, ba xuân: do chữ “thốn thảo”, “tâm xuân”. Thơ tả tình đi chơi xa nhớ mẹ của Mạnh Giao đời Đường có câu: “Dục tương thốn thảo tâm, Báo đáp tam xuân huy” (Ai bảo cái lòng của ngọn cỏ một tấc (ngọn cỏ ngắn) báo đáp được ánh sáng ấm áp của ba tháng xuân). Tấc cỏ ví với người con, ba xuân ví với công ơn cha mẹ.
[31] Người làm mối.
[32] Do chữ sương tín. Tin sương là ngụ ý chỉ tin tức truyền đi.
[33] Khách phương xa.
[34] Sinh viên học tại Quốc tử giám, một thứ trường đại học của triều đình phong kiến, lập ở kinh đô để đào tạo người ra làm quan.
[35] Một huyện thuộc tỉnh Sơn Đông (Trung Quốc).
[36] Bốn mươi tuổi (mỗi một tuần là mười tuổi).
[37] Nỗi riêng của mình, chỉ cuộc tình duyên dở dang với Kim Trọng.
[38] Nỗi tai vạ của toàn gia đình họ Vương.
[39] Sợ gió.
[40] Cách điệu, cốt cách.
[41] Đồ dẫn cưới, tiền dẫn cưới.
[42] Đời hán, một nghìn vàng tức là một cân vàng, sau dùng để chỉ nghìn lạng vàng.
[43] Nhà gặp lúc hoạn nạn.
[44] Ý nói sự việc đã lo lót xong xuôi, êm thấm, giống như chiếc thuyền đã đứng êm dầm, khôn còn tròng trành nữa.
[45] Lá thiếp biên tên, tuổi (nhân trong thiếp có biên tuổi, tức niên canh, nên gọi là canh thiếp). Theo hôn lễ xưa, khi bắt đầu dạm hỏi, nhà trai, nhà gái trao đổi canh thiếp của trai gái để đính ước với nhau.
[46] Chỉ lễ dẫn đồ cưới.
[47] Về nhà chồng, chỉ lệ đón dâu.
[48] Đơn xin (nhà Kiều làm đơn xin tạm tha cho Vương ông).
[49] Hán Vũ Đế kén phò mã, cho công chúa ngồi lên lầu, ném quả cầu xuống, ai cướp được thì làm phò mã.
[50] Vu là đổ tội cho, thác là đặt điều ra.
[51] Như nói một mụn con gái.
[52] Nàng Đề Oanh. Theo Liệt nữ truyện, Đề Oanh người đời Hán, khi cha nàng là Thuấn Vu Ý phạm tội bị hạ ngục ở Trường An chờ ngày hành hình, Đề Oanh dâng thư lên vua Văn Đế, xin nộp mình làm giá hầu cho các nhà quan để chuộc tội cho cha, Văn Đế cảm động, xuống chiếu tha cho cha nàng.
[53] Nàng Lý Ký. Theo sách Đường đại tùng thư, Lý Ký đời Đường nhà nghèo, tự nguyện bán mình cho người làng đem cúng thần rắn để lấy tiền nuôi cha mẹ. Về sau nàng chém chết thần rắn rồi lấy vua Việt Vương.
[54] Gốc cây xuân, chỉ người cha.
[55] Tuổi con chim hạc, như nói tuổi thọ. Sách xưa nói, chim hạc sống lâu một nghìn năm.
[56] Tấm lòng thương con vương vấn không dứt.
[57] Chỉ những tai biến xảy đến.
[58] Chỉ cơ nghiệp nhà (nước non cũng như giang sơn).
[59] Tức cây còn xanh lá, nói Vương ông được an toàn.
[60] Cũng vậy, cũng thế thôi.
[61] Một cái hoa kết được thành quả, hay một cái quả giữ được đến lúc chín, không bị nửa chừng rụng đi, thì người ta gọi là cái hoa đậu, cái quả đậu. Cả câu ý nói cũng xem như là đã chết ngay từ lúc còn nhỏ tuổi.
[62] Giúp đỡ.
[63] Lễ vật của dân sự “thành tâm” đem đút lót cho bọn quan lại. Tụng kỳ: kỳ xử kiện, tức phiên xử án.
[64] Người ta thường dùng chữ tinh kỳ để chỉ cái ngày thành hôn, vì theo hôn lễ xưa, người ta đón dâu vào buổi tối.