Hồi 13

[1] Núi ở phía tây.
[2] Viện trúc, nơi nghỉ mát có trồng trúc xung quanh.
[3] Hóng mát, nghỉ mát, Thúc Sinh mượn cớ là đưa Kiều đi hóng mát.
[4] Ở đây, chiến là dịa chuyện kiện cáo, hoà là lựa cách điều đình. Theo Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm tài nhân, Thúc Sinh đưa Kiều về ở nhà Hoa Dương, một tay hào phú xứ ấy, rồi một mặt cậy Hoa Dương rêu rao về tội mua con gái nhà lương thiện về làm gái điếm, một mặt mượn Bộ Tần đến điều đình việc chuộc Kiều ra khỏi lầu xanh.
[5] Thua mưu, thua mẹo của Thúc Sinh.
[6] Gái đĩ bỏ nghề cũ trở về đời lương thiện.
[7] Bụi bậm chỉ cảnh lầu xanh.
[8] Chỉ sự giao kết thân mật của vợ chồng.
[9, 10] Hương, lửa: chỉ tình duyên vợ chồng.
[11, 12] Ngọc, sen: hai câu tỏ ý “sum họp” mai trúc đã về một nhà.
[13] Sân có trồng cây ngô đồng. Ngô đồng là một loài cây cao, cành lá xanh biếc, nên thường gọi là bích ngô chen lá vàng giữa chòm lá xanh biếc, tức trời đã sang thu.
[14] Giậu hoa mùa thu.
[15] Giò hoa chịu được sương, ý chỉ hoa cúc.
[16] Gió, sấm, nói cơn giận nổi lên dữ dội như gió, như sấm.
[17] Thúc ông trong lòng lấy làm e sợ về việc để cho con gái lầu xanh như thế, vì không những làm xấu thanh danh nhà mình, mà đối với Hoạn Thư cũng sẽ có chuyện lôi thôi.
[18] Ở đây nghĩa là phán bảo minh mạch, rành rọt.
[19] Lời dạy của bố.
[20] Do chữ lôi đình, chỉ sự ra uy, như quát mắng đánh đập.
[21] Do chữ phủ việt, chỉ dự gia hình. Ý cả câu: dẫu đánh mắng hay giết chết cũng xin chịu.
[22] Cái tay đã nhúng vào chàm, thì dù rút ra cũng bị nhuốm chàm xanh rồi.
[23] Đã lấy nhau thành vợ chồng thì nỡ nào lại lìa bỏ, cũng như nỡ ôm đàn cầm mà gẩy thì nỡ nào lại đứt dây cho được.
[24] Chưa thực rõ nghĩa. Có người giải bạc đen là sống chết cũng liều.
[25] Nóng gan, như nói nóng tiết.
[26] Cáo là thưa trình, quỳ là quỳ gối, tức quỳ gối mà đề đơn thưa trình. Lệ xưa, ai vào quan thưa trình việc gì, phải quỳ gối trước công đường đầu đội lá đơn.
[27] Do chữ “bình địa ba đào”.
[28, 41] Dinh quan phủ, ở đây chỉ quan phủ.
[29] Tờ trát của quan.
[30] Đòi lên xét hỏi.
[31] Sân phủ đường (chữ hoa ở đây chỉ đặt cho đẹp lời).
[32] Do chữ thiết diện: mặt đen và cứng rắn như sắt, thường mượn để chỉ một vị quan cương trực, nghiêm nghị.
[33] Bên người nguyên cáo, tức Thúc ông (Thúc Sinh và Kiều là bị cáo).
[34] Gia hình có nghĩa là bắt phải chịu tội, hình phạt, ở đây là phạt trượng tức dùng trường (gậy) mà đánh.
[35] Ý Kiều nói đã quyết tình hoàn lương rồi, không muốn lại lần nữa mắc vào cảnh lầu xanh, như con nhện lại vướng víu vào lưới tơ thêm một lần nữa.
[36] Ý nói dù đục hay trong, dù dở hay hay.
[37] Yếu ớt, thơ dại.
[38] Sấm sét, chỉ hình phạt.
[39] Do chữ tam mộc là thứ hình cụ thể bằng gỗ thời xưa, tức già, nữu giới (cái gông cổ, cái kẹp tay và cái cùm chân). Ở đây, chữ bạ cây, chỉ các hình phạt dồn vào cái thân yếu ớt của Kiều.
[40] Cành hoa đẹp ví nói Kiều.
[42] Cầu làm thân, nói việc định lấy nhau.
[43] Cởi, gỡ vòng vây ra, đây ý nói gỡ cho ra lối thoát để giải quyết việc rắc rối này.
[44] Cái gông. Đầu đề bài thơ là vịnh cái gông.
[45] Ý nói tương đương với thơ Thịnh Đường, là giai đoạn phồn thịnh nhất thơ của triều đại nhà Đường, Trung Quốc.
[46] Ở châu Từ, về huyện Phong, xưa kia có họ Châu và họ Trần, đời đời làm thông gia với nhau, về sau người ta dùng hai chữ Châu Trần để nói sự lấy nhau đẹp đôi xứng lứa.
[47] Mua rước lây điều dữ và cưu mang lây sự hờn giận.