Mắt người Sơn Tây

Quang Dũng viết bài thơ này vào năm 1949 để tặng cho “người tình thơ” của ông, một kỹ nữ trước kháng chiến tên là Nhật, cô còn có mỹ danh khác là Akimi. Theo hồi ký của Phạm Duy, “Khi cùng trung đoàn Tây Tiến đóng quân ở Hoà Bình, nhà thơ Quang Dũng có được nghỉ phép để về thăm gia đình. Trên đường về làng Phùng, anh đã tạt qua nơi có tên là kinh Đào ở gần chợ Đại, thăm người tình cũ tên là Nhật. Người tình này, còn có một mỹ danh nữa là Akimi, nàng có hàng cà phê trong vùng cách mạng mà ông thường hay ghé uống. Nàng chính là người đẹp Sơn Tây, nguồn cảm hứng dạt dào cho anh viết bài thơ Đôi mắt người Sơn Tây nổi tiếng”. Vào thời điểm chiến tranh lan rộng, cô gái tên Nhật (Akimi) đã theo mẹ về thành và tới năm 1954, thì di cư vào Nam, sống ở Sài Gòn, một thời là kiều nữ của nhà hàng Tự Do, đến 1975 thì sang Mỹ định cư.

Bài thơ này đã được nhạc sĩ Phạm Đình Chương phổ nhạc thành bài hát Đôi mắt người Sơn Tây. Bài thơ này có rất nhiều dị bản do chính tác giả sửa trong các bản in khác nhau, cũng như do quá trình truyền tụng của những người yêu thơ ông. Tiêu đề bài thơ ban đầu là Đôi mắt người Sơn Tây, sau được ông sửa thành Mắt người Sơn Tây. Bản ở trên căn cứ theo Tuyển tập Quang Dũng (NXB Văn học, 2000).

Bản in trong Mây đầu ô (NXB Tác phẩm mới, 1986):

Em ở thành Sơn chạy giặc về
Tôi từ chinh chiến cũng ra đi
Cách biệt bao ngày quê Bất Bạt
Chiều xanh không thấy bóng Ba Vì.

Vầng trán em mang trời quê hương
Mắt em như nước giếng thôn làng
Tôi nhớ xứ Đoài mây trắng lắm
Em đã bao ngày em nhớ thương?...

Mẹ tôi em có gặp đâu không
Những xác già nua ngập cánh đồng
Tôi nhớ một thằng em bé nhỏ
Bao nhiêu rồi xác trẻ trôi sông

Từ độ thu về hoang bóng giặc
Điêu tàn ơi lại nối điêu tàn.
Đất đá ong khô nhiều suối lệ
Em có bao ngày lệ chứa chan?

Đôi mắt người Sơn Tây
U ẩn chiều lưu lạc
Thương vườn ruộng khôn khuây

Bao giờ trở lại đồng Bương Cấn
Về núi Sài Sơn ngó lúa vàng
Sông Đáy chậm nguồn qua Phủ Quốc
Sáo diều khuya khoắt thổi đêm trăng.

Bao giờ tôi gặp em lần nữa
Chắc đã thanh bình rộn tiếng ca
Đã hết sắc mùa chinh chiến cũ
Còn có bao giờ em nhớ ta?

Một bản chép tay của tác giả in trong Mắt người Sơn Tây - thơ văn tinh tuyển (NXB Hội Nhà văn, 2012) chỉ khác bản in trong tập Mây đầu ô ở khổ đầu tiên:

Em ở thành Sơn chạy giặc về
Tôi từ chinh chiếnđêm ấy cũng ra đichia ly
Cách biệt bao ngày quê Bất Bạt
Chiều xanh không thấy bóng Ba VìVì.

Bản in trong sách Thơ Quang Dũng (NXB Tổng hợp Đồng Nai, 2006):

Em ở thành Sơn chạy giặc về
Tôi từ chinh chiến cũng ra đi
Cách biệt bao ngày quê Bất Bạt
Chiều xanh không thấy bóng Ba Vì

Vầng trán em vương trời quê hương
Mắt em dìu dịu buồn Tây Phương
Tôi nhớ xứ Đoài mây trắng lắm
Em có bao giờ em nhớ thương?

Từ độ thu về hoang bóng giặc
Điêu tàn ôi lại nối điêu tàn
Đất đá ong khô nhiều ngấn lệ
Em có bao giờ lệ chứa chan

Mẹ tôi em có gặp đâu không
Những xác già nua ngập cánh đồng
Tôi cũng có thằng con bé dại
Bao nhiêu rồi xác trẻ trôi sông

Đôi mắt người Sơn Tây
U ẩn chiều lưu lạc
Buồn viễn xứ khôn khuây
Cho nhẹ lòng nhớ thương
Em mở cùng ta nhé
Bóng ngày mai quê hương
Đường hoa khô ráo lệ

Bao giờ trở lại đồng Bương Cấn
Về núi Sài Sơn ngắm lúa vàng
Sông Đáy chậm nguồn quanh Phủ Quốc
Sáo diều khuya khoắt thổi đêm trăng

Bao giờ tôi gặp em lần nữa
Ngày ấy thanh bình chắc nở hoa
Đã hết sắc mùa chinh chiến cũ
Em có bao giờ em nhớ ta?