09/05/2024 21:08Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Ca trù (hát nói); Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Nguyễn
Đăng bởi tôn tiền tử vào 06/02/2024 15:20
Ngô nhân khoa hoạn phùng thời dị,
Thần tử thung dung tựu nghĩa nan.[1]
Quan Hà Ninh tổng đốc họ Hoàng.
Cơn thảng thốt[2] vững vàng gan sắt đá.
Giận bạch quỷ[3] không tuân vương hoá[4],
Mang chiến thư[5] ra dạ bội hoà[6].
Giữ cô thành[7] một trận xông pha,
Có Nùng lĩnh, Nhị hà soi chính khí.
Thành thượng hồng kỳ huy chiến sĩ,
Quân trung hoả pháo xạ Dương di.[8]
Trong thành, quân Tứ chính, Tứ ky[9],
Mà tượng mạnh như hùng, như hổ.
Tiếng pháo động trong thành, ngoài phố,
Trận giao phong Tây lộ hàn tâm[10].
Vị tả binh phản dụng mưu thâm[11],
Làm nội biến, đem lửa châm kho thuốc.
Quan Hoàng tướng trong thành biết trước,
Có một mình vì nước, vì dân.
Cờ tranh phong[12] còn cắm trong quân,
Thương thay nhẽ thần long[13] thất thế!
Nhân sinh tự cổ thuỳ vô tử[14],
Tử ư quốc sự, tử cương thường[15].
Lòng xem khinh tên đạn một trường,
Lấy danh tiết lưu phương[16] làm trọng.
Khi biện tử[17], tới hành cung bái vọng,
Lạy vua rồi ra Vũ miếu dở kinh luân[18].
Làm gương cho khách quan thân[19].
[1] Chữ Hán: 吾人科宦逢時易，臣子從容就義難. Nghĩa: Chúng ta gặp thời đỗ đạt và làm quan thì dễ, bầy tôi ung dung tự tử để làm trọn nghĩa thì khó.
[2] Lúc có biến cố vội vàng.
[3] Tiếng nhiếc người Âu châu thời bấy giờ, nghĩa là quỷ da trắng.
[4] Sự giáo hoá của nhà vua.
[5] Thư khiêu chiến của Pháp.
[6] Phản lại hoà ước.
[7] Giữ cái thành trơ trọi không viễn binh.
[8] Trên thành phất cờ đỏ xua tướng sĩ tiến, trong quân bắn súng vào mọi Tây Dương.
[9] Tám cơ binh đóng giữ Hà Nội.
[10] Trận đánh nhau làm giặc Tây sợ lạnh tâm.
[11] Tả binh là quân người theo đạo công giáo, mà các vua trước gọi là tả đạo, nghĩa là đạo lầm. Đây tác giả đổ lỗi cho lính có đạo công giáo đã thông với Pháp để làm nội ứng, đốt kho thuốc súng. Người Pháp thì nói đạn đại bác bắn đúng vào kho thuốc. Theo cụ Nguyễn Đình Trọng, thì kho cháy, nhưng thuốc súng đã được dời từ trước, vì Hoàng Diệu đã đoán trước rằng Pháp tìm cách đốt kho. Sự thật thế nào không rõ. Nhưng ta chớ quên rằng bài này viết đang lúc triều đình và sĩ phu còn đang nghi kỵ người công giáo, vì có một hạng người công giáo đời ấy để Pháp lợi dụng. Cho nên ta không thể hoàn toàn tin vào dư luận đương thời.
[12] Cờ hiệu vẫy quân tiến đánh.
[13] Chỉ Hoàng Diệu.
[14] Chữ Hán: 人生自古誰無死. Nghĩa: Từ xưa, người sinh ra ai là không chết. Lấy từ bài Quá linh đinh dương của Văn Thiên Tường.
[15] Chữ Hán: 死於國事死綱常. Nghĩa: Chết vì việc nước là chết hợp với cương thường.
[16] Để tiếng thơm.
[17] Định chết.
[18] Tỏ tiết tháo khi gặp việc khó khăn.
[19] Thân sĩ và quan liêu.