27/04/2024 00:20Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Cận đại
Đăng bởi Vanachi vào 06/04/2006 09:06
Nghĩ rằng ông dại với ông điên,
Điên dại sao ông biết lấy tiền?
Cậy cái bảng vàng treo nhị giáp,
Khoét thằng mặt trắng[1] lấy tam nguyên[2].
Dấu nhà vừa thoát sừng trâu đỏ[3],
Phép nước xin chừa móng lợn đen[4].
Chỉ cốt túi mình cho nặng chặt,
Trăm năm mặc kệ tiếng chê khen.
Sách Thơ văn Nguyễn Khuyến (NXB Văn học, 1971) chú bài thơ này gửi cho ông Trần Tán Bình khi làm đốc học Hà Nam. Thực ra Trần Tán Bình là học trò Nguyễn Khuyến và chỉ đỗ có phó bảng. Đây có lẽ chỉ Trần Viết Bình, quê xã Đặng Xá, huyện Ứng Hoà, đỗ nhị giáp tiến sĩ, có làm đốc học Hà Nam.
[1] Do câu “Bạch diện thư sinh” chỉ người học trò.
[2] Ba đồng bạc, còn đồng âm với chữ “Tam nguyên” là đỗ đầu luôn ba khoa: thi hương, thi hội và thi đình.
[3] Lấy chữ “Lê ngưu chi tử tuynh thả giác” (Con trâu mẹ đen mà đẻ ra con có vằn và sừng đỏ), ý nói con nhà hèn mà làm nên. Có bản chép là “sừng trâu lỗ”, và lý giải trâu đằm mình trong đống bùn, theo thành ngữ “Lấm trâu như lỗ”. Ngoài ra còn có ý song quan chỉ đạo Nho vì nước Trâu là quê hương Mạnh Tử, nước Lỗ là quê hương Khổng Tử.
[4] Tiếng gọi đùa cây súng sáu. Có sách giải thích là tiếng lóng chỉ giầy Tây bằng da đen, ám chỉ việc ông đốc học này đã có lần bị Tây đá đít.