24/04/2024 11:29Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thể loại khác (ngoài thơ); Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Lý
Đăng bởi Vanachi vào 28/05/2020 00:19
Nguyên tác
下邑有勿陽，勿惡二峒八縣，與省攘接連。前後被守土人叛去，委身歸明。其勿陽於丙辰年朦秋入省；勿惡於壬戌年蒙收設通康隘。
雖此等彈丸之地，尤功痛懷，常不離夢敉者。誠以先祖臣平昔誅擒僭逆，沖艱冒險，畢命之所致也。今末造不能嗣承，豈敢備數於藩垣，偷生於頃刻也。
甲子年，廣西經略司嘗為申奏。先朝以宿，桑二峒六縣賜臣主嶺。接宿，桑等見屬下邑，非今之陳請之地，不敢拜命。
伏遇陛下一新宇內，謹具表以聞。
Phiên âm
Hạ ấp hữu Vật Dương, Vật Ác nhị động bát huyện, dữ tỉnh nhưỡng tiếp liên. Tiền hậu bị thủ thổ nhân bạn khứ, uỷ thân quy minh. Kỳ Vật Dương ư Bính Thìn niên mông thu nhập tỉnh; Vật Ác ư Nhâm Tuất niên mông thu thiết Thông Khang ải.
Tuy thử đẳng đạn hoàn chi địa, vưu công thống hoài, thường bất ly mông mị giả. Thành dĩ tiên tổ thần bình tích tru cầm tiếm nghịch, xung gian mạo hiểm, tất mệnh chi sở trí dã. Kim mạt tháo bất năng tự thừa, khởi cảm bị số ư phiên viên, thâu sinh ư khoảnh khắc dã.
Giáp Tí niên, Quảng Tây kinh lược ti thường vị thân tấu. Tiên triều dĩ Túc, Tang nhị động lục huyện tứ thần chủ lĩnh. Tiếp Túc, Tang đẳng hiện thuộc hạ ấp, phi kim chi trần thỉnh chi địa, bất cảm bái mệnh.
Phục ngộ bệ hạ nhất tân vũ nội, cẩn cụ biểu dĩ văn.Bản dịch của Trần Thị Băng Thanh, Hoàng Lê
Nước tôi có đất Vật Dương, Vật Ác, gồm hai động và tám huyện, vẫn tiếp liền với phần đất tỉnh [Quảng Tây]. [Những đất ấy] trước sau đều bị bọn đầu mục thổ dân làm phản, bỏ đi, đem theo về với Trung Quốc. Đất Vật Dương thì năm Bính Thìn (1076) bị sát nhập vào đất quý tỉnh; đất Vật Ác thì năm Nhâm Tuất (1082) cũng bị sát nhập và đặt thành ải Thông Khang.
Mặc dầu đấy chỉ là mảnh đất nhỏ nhưng vẫn khiến lòng tôi đau xót, luôn luôn nghĩ đến cả trong giấc mộng. Quả thực tổ tiên tôi xưa kia đã phải đánh dẹp phường tiếm nghịch, xông pha gian nguy, không tiếc tính mạng mới có được đất ấy. Nay tôi phận con cháu, đã không kế tục được cơ nghiệp được [cha ông] thì dám đâu dự vào hàng mộ nước phên dậu, cầu lấy cái sống tạm bợ trong chốc lát.
Năm Giáp Tí (1084), Ty kinh lược Quảng Tây đã vì nước tôi mà tâu bày về triều. Tiên triều đã đem đất Túc, Tang gồm hai động và sáu huyện trả lại cho tôi chủ lĩnh. Các đất Túc, Tang ấy hiện thuộc nước tôi rồi, chẳng phải là đất mà tôi bày tỏ ở đây. [Bởi vậy], tôi không dám vâng mệnh.
May gặp khi bệ hạ [lên ngôi], khắp bờ cõi thảy đều đổi mới. Vậy kính cẩn [nêu] đầy đủ trong tờ biểu này để quý quốc nghe biết.
Bài biểu này rút từ Tục tư trị thông giám trường biên, đầu đề được nhóm biên soạn Thơ văn Lý Trần đặt.
Vào các triều vua đầu nhà Lý, biên giới phía Bắc là một vấn đề luôn luôn được đặt ra. Các tù trưởng cai quản đất đai các châu quận miền biên giới này mỗi khi có xích mích với triều đình nhà Lý, hoặc bị các thủ lĩnh vùng Lưỡng Quảng (Trung Quốc) xúi giục, thường theo hàng Tống và nộp luôn cho Tống phần đất dưới quyền trông coi của mình. Động Vật Dương là đất Nùng Trí Hội 儂智會 đem nộp Tống vào năm 1064, nhà Tống bèn đổi tên là Quy Hoá. Động Vật Ác là đất Nùng Tông Đán 儂宗旦 đem nộp Tống năm 1057 cùng các động Lôi Hoả, Kế Thành, Ôn Nhuận, nhà Tống bèn đổi tên là châu Thuận An. Hai động này ở phía tây bắc Cao Bằng ngày nay. Sau khi đã đổi tên, nhà Tống còn khôn ngoan sáp nhập chúng vào các châu Trấn An và Quy Thuận. Chống lại âm mưu đó, Lý Nhân Tông đã nhiều lần dùng đường lối ngoại giao mềm dẻo hoặc cứng rắn để đòi Tống phải trả lại đất cho nước mình. Tống Thần Tông tất nhiên không chịu trả. Lý Thường Kiệt bèn sai châu mục châu Thượng Nguyên (xùng Bắc Cạn) là Dương Thọ Văn 楊壽文 đem quân đánh chân Quy Hoá và toan đánh vào châu Thuận An. Bởi vậy, năm 1083-1084 mới có cuộc đàm phần của Tống và Lý ở Vĩnh Bình (xem phần tác phẩm của Lê Văn Thịnh). Tuy nhiên, hội nghị cuối cùng vẫn chưa đạt kết quả như ý định của nhà Lý. Khi Tống Triết Tông lên ngôi (1085), Lý Nhân Tông lại viết thư đòi 2 động Vật Dương, Vật Ác. Tống quyết từ chối, thác cớ vừa nối nghiệp, phải theo mệnh vua trước. Vua Lý lại sai Đàm An 覃安 đem quân vào đánh Tống. Ngày 2 tháng 1 năm Bính Dần (tức ngày 19 tháng Giêng năm 1086), vua Tống gửi thư trách vua Lý. Lý Nhân Tông bèn gửi biểu trên sang Tống, lần này lời lẽ khéo léo ôn hoà hơn song vẫn kiên quyết đòi đất hai động. Ông còn vạch rõ ý đồ của Tống định đem chuyện trả đất trước đây để xí xoá việc trước mắt.