19/04/2024 23:06Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Tứ ngôn; Nước: Trung Quốc; Thời kỳ: Tam Quốc
Đăng bởi Vanachi vào 01/09/2010 07:18
Nguyên tác
夭夭園桃，
無子空長。
虛美難假，
偏輪不行。
淮陰五刑，
鳥盡弓藏。
保身存名，
獨有子房。
大憤不收，
褒衣無帶。
多言寡誠，
祗令事敗。
蘇秦之說，
六國已亡。
傾側賣主，
車裂固當。
賢矣陳軫，
忠而有謀。
楚懷不從，
禍卒不救。
禍夫吳起，
知小謀大。
西河何健，
伏尸何劣。
嗟彼郭生，
古之雅人！
智矣燕昭，
可謂得臣。
峨峨仲連，
齊之高士，
北辭千金，
東蹈滄海。
Phiên âm
Yêu yêu viên đào[1],
Vô tử không trường.
Hư mỹ nan giá,
Thiên luân bất hành.
Hoài Âm[2] ngũ hình[3],
Điểu tận cung tàng.
Bảo thân tồn danh,
Độc hữu Tử Phòng[4].
Đại phẫn[5] bất thâu,
Bao y vô đới.
Đa ngôn quả thành,
Chi linh sự bại.
Tô Tần[6] chi thuyết,
Lục quốc dĩ vong.
Khuynh trắc mại chúa,
Xa liệt cố đương[7].
Hiền hĩ Trần Chẩn[8],
Trung nhi hữu mưu.
Sở Hoài bất tòng,
Hoạ tốt bất cứu.
Hoạ phu Ngô Khởi[9],
Tri tiểu mưu đại.
Tây Hà hà kiện,
Phục thi hà liệt.
Ta bỉ Quách sinh[10],
Cổ chi nhã nhân!
Trí hĩ Yên Chiêu,
Khả vị đắc thần.
Nga nga Trọng Liên[11],
Tề chi cao sĩ,
Bắc từ[12] thiên kim,
Đông đạo thương hải.Dịch nghĩa
Vườn đào tươi tốt,
Không kết quả cũng vô ích.
Vẻ đẹp giả dối không thể được coi trọng,
Bánh xe lệch thì xe không thể đi.
Hoài Âm hầu Hàn Tín bị chu di tam tộc,
Chim hết thì cung bị cất.
Giữ thân giữ danh tiếng,
Chỉ có mình Trương Tử Phòng.
Khăn quá to không thể vén được tóc,
Áo quá rộng không có dây thì không thể mặc.
Nhiều lời xảo ngữ thì ít điều đáng tin,
Khiến cho sự việc bị thất bại.
Tô Tần làm thuyết khách,
Khiến sáu nước bị diệt vong.
Bán chúa mưu lật đổ,
Bị tội dùng xe xé xác.
Hiền sĩ Trần Chẩn,
Trung lương lại có mưu lược.
Sở Hoài Vương không nghe theo,
Hoạ tới không thể cứu vãn.
Ngô Khởi rước hoạ tới,
Trí nhỏ mà lại mưu lớn.
Trấn giữ Tây Hà bao uy phong,
Sau phải nấp sau xác vua thật hèn hạ.
Khen thay Quách Ngỗi,
Là một người hiểu biết đời xưa!
Yên Chiêu Vương cũng là người trí,
Hiểu lời ngay thẳng của bề tôi.
Lỗ Trọng Liên vẻ uy nghi,
Là cao sĩ nước Tề,
Từ chối ngàn vàng đi về phương bắc,
Tới biển xanh ẩn cư.Bản dịch của Điệp luyến hoa
Vườn đào tươi tốt,
Không quả cũng hoài.
Giả khó lâu dài,
Bánh nghiêng, xe đổ.
Hàn Tín giết bỏ,
Chim hết treo cung.
Chỉ có Tử Phòng,
Gìn thân giữ tiếng.
Khăn to khó vén,
Áo rộng không dây.
Lời lắm ít hay,
Việc thành ra bại.
Tô Tần gây hại,
Sáu nước diệt vong.
Bán chúa cầu vinh,
Tội cho xe xé.
Trần Chẩn hiền sĩ,
Mưu lược, trung lương.
Khó giúp Sở vương,
Hoạ khôn cứu vãn.
Ngô Khởi vạ lớn,
Trí ít mưu to.
Oai dũng Tây Hà,
Nấp thây chịu tội.
Khen thay Quách Ngỗi,
Thông hiểu mọi đường!
Tài trí Chiêu Vương,
Biết người tôi tốt.
Trọng Liên nguy ngất,
Cao sĩ nước Tề,
Chối vàng bỏ đi,
Ẩn nơi biển lớn.
Hoàng hoàng kinh Lạc hành là nhạc phủ cựu đề, thuộc Tương hoạ ca từ nhưng lời gốc đã thất truyền. Bài này thông qua những thành bại của người xưa để bày tỏ quan điểm về chính trị và nhân sinh.
[1] Câu này lấy ý từ thiên Đào yêu 桃夭 trong Thi kinh: “Đào chi yêu yêu, Chước chước kỳ hoa” 桃之夭夭，灼灼其華 (Đào non tươi tốt, Nở những bông hoa).
[2] Chỉ Hoài Âm hầu Hàn Tín 韓信, vốn là khai quốc công thần phò tá Lưu Bang 劉邦, sau bị khép vào tội mưu phản và bị Lã hậu 呂后 giết và chu di tam tộc. Ông từng cảm thán “Thỏ chết thì chó săn bị nấu, chim hết thì cung bị cất, giặc bị phá thì mưu thần cũng bị giết, nay thiên hạ đã định thì ta cũng bị nấu!”
[3] Chỉ tội chu di tam tộc đời Hán Sơ, gồm thích chữ vào má, cắt mũi, chặt ngón chân, dùng gậy đánh chết rồi cắt đầu thị chúng.
[4] Tức Trương Lương 張良, tự Tử Phòng, cũng là khai quốc công thần của Lưu Bang, được phong Lưu hầu nhưng từ đó trở đi không màng thế sự, nhờ đó mà giữ được tính mạng.
[5] Ngờ là chữ trách 幘 viết nhầm, là cái khăn vén tóc.
[6] Người đời Chiến Quốc có tài hùng biện, thuyết phục sáu nước hợp tung chống Tần.
[7] Chiến Quốc sách chép Tô Tần trong thời gian làm quan nước Tề cấu kết với vua nước Yên mưu lật đổ nước Tề và chia đất. Âm mưu bại lộ, Tô Tần bị vua Tề dùng xe ngựa xé xác. Tuy nhiên, Sử ký lại chép Tô Tần bị người đâm chết và vua Tề xé xác là mưu của Tô Tần bày ra để tìm hung thủ, so với Chiến Quốc sách có khác biệt.
[8] Mưu sĩ của Sở Hoài Vương 楚懷王. Sử ký chép Trương Nghi 張儀 tới nước Sở du thuyết, nói nếu Sở và Tề tuyệt giao thì Tần sẽ cắt sáu trăm dặm đất ở Thương Vu cho Sở. Sở vương tin là thật liền đồng ý. Trần Chẩn nói Trương Nghi khi về Tần chắc chắn sẽ bội tín nhưng Sở vương không nghe, kết quả sau khi Sở, Tề tuyệt giao, Tần không những không cắt đất mà còn liên kết với Tề đánh Sở, không ngoài dự đoán của Trần Chẩn.
[9] Người nước Vệ, giỏi dùng binh, từng giữ Tây Hà của nước Nguỵ chống lại quân Tần rất có uy vọng. Sau ông chạy sang theo Sở Điệu Vương 楚悼王, có thực thi chính sách ảnh hưởng tới lớp quý tộc gây ra bất mãn. Sau khi Sở Điệu Vương chết, bị lớp quý tộc đánh, ông chạy tới chốn sau thi thể của Sở Điệu Vương, bị tên loạn bắn chết.
[10] Tức Quách Ngỗi 郭隗, giúp Sở Chiêu Vương 楚昭王 chiêu hiền sĩ và được tôn làm thầy.
[11] Tức Lỗ Trọng Liên 魯仲連, người nước Tề đời Chiến Quốc. Ông từng khuyên Bình Nguyên Quân 平原君 nước Triệu và Tân Viên Diễn 辛垣衍 nước Nguỵ từ bỏ kế hoạch tôn Tần làm hoàng đế, khiến nước Triệu không phải chịu nhục. Bình Nguyên Quân mang ngàn vàng tặng ông, ông không nhận. Sau ông còn giúp tướng Điền Đan 田單 nước Tề đánh Yên, Tề vương muốn phong tước nhưng ông cũng không nhận, tới bờ biển ẩn cư.
[12] Ý nói đi sang nước Triệu ở tây bắc nước Tề.