26/04/2024 19:50Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Phú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Cận đại
Đăng bởi Vanachi vào 15/06/2014 15:03
Nguyên tác
嗟嗟造物奚以我為生？
與我以智而短其志，
與我以成而病其形。
既不能為駒之昂昂千里，
又不能為鳧之泛泛中行。
既不能為鷙鳥之竦身側目，
又不能為隱豹之歛彩藏聲。
嗟嗟造物奚以我為生？
濫從科宦歷閱周星，
久安恬退偶此艱貞。
忽聞有命不敢以遑寧，
名義為重利害為輕。
欲以理勝難與勢爭，
悍然不顧有為無成。
嗟嗟造物奚以我為生？
上無以報答君父，
下無以極濟生靈。
內無以義誨子姪善化族里，
外無以忠信從者始終朋情。
民生三事慚負涕零。
嗟嗟造物奚以我為生？
生而淪於犬羊之異域，
何如死而同乎天地杳冥。
生而為人間之懸疣附贅，
何如死而為江山之瓊枝玉英。
弭霑水碧濃常山青，
一寸靜地千古佳城。
悠悠乎！洋洋乎！
朔之劍！空之詩！藤之樁！
相與為陟降左右風雨雷霆，
以洗乎弥天之腥。
嗟嗟造物奚以我為生？
疇昔之夜夢與屈子平對我言：
「去弔就賀，去賀就弔」。
戲劇數段酒觴未傾，
而今焉如夢如覺，如醉如醒。
知我者或譏其過憤，
不知者或惡其要名。
知與不知，
又安計當世後世之是非稱衡，
自知自分聊以自銘。
嗟嗟造物奚以我為生？
人誰滿百，半百艾零，
我以為壽塵當解纓。
而又何羨乎人生之長勤，
傷苦海之零汀。
嗟嗟造物奚以我為生？
尚其歸告家兒祝我故室：
昔卿於家之江，
今我於國之江，
雖不得同時同日，
猶得同流同清。
嗟嗟造物奚以我為生？
Phiên âm
Ta ta tạo vật hề dĩ ngã vi sinh?
Dữ ngã dĩ trí nhi đoản kỳ chí,
Dữ ngã dĩ thành nhi bệnh kỳ hình.
Ký bất năng vi câu chi ngang ngang thiên lý,
Hựu bất năng vi phù chi phiếm phiếm trung hành.
Ký bất năng vi chí điểu chi tủng thân trắc mục,
Hựu bất năng vi ẩn báo chi liễm thái tàng thanh.
Ta ta tạo vật hề dĩ ngã vi sinh?
Lạm tòng khoa hoạn lịch duyệt chu tinh,
Cửu an điềm thoái ngẫu thử gian trinh.
Hốt văn hữu mệnh bất cảm dĩ hoàng ninh,
Danh nghĩa vi trọng lợi hại vi khinh.
Dục dĩ lý thắng nạn dữ thế tranh,
Hãn nhiên bất cố hữu vi vô thành.
Ta ta tạo vật hề dĩ ngã vi sinh?
Thượng vô dĩ báo đáp quân phụ,
Hạ vô dĩ cực tế sinh linh.
Nội vô dĩ nghĩa hối tử điệt thiện hoá tộc lý,
Ngoại vô dĩ trung tín tòng giả thuỷ chung bằng tình.
Dân sinh tam sự tàm phụ thế linh.
Ta ta tạo vật hề dĩ ngã vi sinh?
Sinh nhi luân ư khuyển dương chi dị vực,
Hà như tử nhi đồng hồ thiên địa diểu minh.
Sinh nhi vi nhân gian chi huyền vưu phụ chuế,
Hà như tử nhi vị giang sơn chi quỳnh chi ngọc anh.
Nhị triêm thuỷ bích Nùng thường sơn thanh,
Nhất thốn tĩnh địa thiên cổ giai thành.
Du du hồ! Dương dương hồ!
Sóc chi kiếm! Không chi thi[1]! Đằng chi thung[2]!
Tương dữ vi trắc giáng tả hữu phong vũ lôi đình,
Dĩ tẩy hồ my thiên chi tinh.
Ta ta tạo vật hề dĩ ngã vi sinh?
Trù tích chi dạ mộng dữ Khuất Tử Bình đối ngã ngôn:
"Khứ điếu tựu hạ, khứ hạ tựu điếu".[3]
Hí kịch sổ đoạn tửu trường vị khuynh,
Nhi kim yên như mộng như giác, như tuý như tinh.
Tri ngã giả hoặc cơ kỳ quá phẫn,
Bất tri giả hoặc ác kỳ yêu danh.
Tri dữ bất tri,
Hựu an kế đương thế hậu thế chi thị phi xứng hành.
Tự tri tự phận liêu dĩ tự minh.
Ta ta tạo vật hề dĩ ngã vi sinh?
Nhân thuỳ mãn bách, bán bách ngải linh,
Ngã dĩ vi thọ trần đương giải anh.
Nhi hựu hà tiện hồ nhân sinh chi trường cần,
Thương khổ hải chi linh đinh.[4]
Ta ta tạo vật hề dĩ ngã vi sinh?
Thượng kỳ quy cáo gia nhi chúc ngã cố thất:
Tích khanh ư gia chi giang[5],
Kim ngã ư quốc chi giang,
Tuy bất đắc đồng thì đồng nhật,
Do đắc đồng lưu đồng thanh.
Ta ta tạo vật hề dĩ ngã vi sinh?Bản dịch của Hoàng Tạo
Hỡi ơi trẻ tạo, sinh ta là chi?
Cho ta có hiểu biết mà chí khí không gì
Cho ta nên người mà thân thế gầy suy
Đã thua con ngựa non, dọc ngang trên đường nghìn dặm
Lại kém con chim le, thung thăng giữa dòng nước trôi đi
Đã thua con chim cắt, đậu trên cao mà liếc mắt
Lại kém cả con báo, ẩn trong núi mà giữ vằn nín tiếng đợi thì
Hỡi ơi trẻ tạo, sinh ta làm chi?
Lạm phần khoa hoạn, trải mấy tinh kỳ
Tính bề yên phận, gặp buổi gian nguy
Chợt nghe lệnh gọi, cất mình ra đi
Danh nghĩa là trọng, lợi hại sá chi
Rắp đem công lý để thủ thắng
Nhưng thế còn mạnh yếu không bì
Chí đã quyết một phen thì quyết
Dù mất công mà chẳng được việc gì
Hỡi ơi trẻ tạo, sinh ta làm chi?
Trên vua cha đã không báo đáp
Dưới dân chúng lại chẳng bù trì
Trong không dạy bảo được con cháu, cảm hoá được họ mạc
Ngoài không cố kết được tôi tớ, thuỷ chung được bạn bè
Tự xét ba việc đều thiếu sót
Thẹn đời ta mà sa lệ đầm đìa
Hỡi ơi trẻ tạo, sinh ta là chi?
Sống mà bị chìm đắm trong vùng dê chó
Thà chết đi cùng trời đất đi về
Sống mà làm vật thừa thịt bướu cõi nhân thế
Thà chết đi mà làm cành quỳnh hoa ngọc nơi nước đẹp non kỳ
Nhị biếc vẫn đó, Nùng xanh còn kia
Một tấc đất sạch, nấm mồ lè xè
Dằng dặc thay! Lồng lộng thay!
Nào gươm núi Sóc! Nào thơ trên trời! Nào cọc sông Đằng!
Khí thiêng lên xuống trên chín tầng mây
Hãy hoá làm gió mưa sấm sét
Rửa hôi tanh cho dòng nước trôi đi
Hỡi ơi trẻ tạo, sinh ta là chi?
Nhớ trong giấc mộng, gặp Khuất Bình đêm kia
Cùng ta nói chuyện "bỏ viếng tới mừng, bỏ mừng tới viếng"
Qua mấy màn kịch, rượu còn trong be
Đến nay hơi men đã hả, mộng đã hết mê
Biết ta ư? Hoặc chê ta là vội giận
Không biết ta ư? Hoặc ghét mà bảo ta muốn chuốc tiếng tăm gì
Dù biết hay không biết, dù đời nay hay đời sau
Có kể gì miệng thế cân nhắc khen chê
Tự biết và tự xét, mấy lời gọi để làm ghi
Hỡi ơi trẻ tạo, sinh ta làm chi?
Trăm năm nào mấy kẻ, tuổi năm mươi một nửa đã về
Ta nay tự cho là đã thọ, việc trần gian thôi cởi mũ đợi gì
Có ham chi cuộc đời lao lục mãi
Kiếp lênh đênh trong bể khổ những sầu bi
Hỡi ơi trẻ tạo, sinh ta làm chi?
Âu là bảo con khấn vợ, mấy lời vân vi:
Trước kia mình chết ở sông nhà
Nay ta chết ở sông nước
Tuy chẳng được cùng ngày giờ, cùng nhau cùng thác
Song vẫn chung dưới dòng nước bạc
Hồn lâng lâng không vẩn đục mảy may gì
Hỡi ơi trẻ tạo, sinh ta làm chi?
Chú: "Thử công tựu Hà Nội thì tuyệt bút thiên" 此公就河內時絕筆篇 (Thiên tuyệt bút làm khi ông tới Hà Nội).
[1] Khi Lý Thường Kiệt đánh quân Tống đóng ở đền Trương Hồng, Trương Hát, bam đêm nghe trên không có tiếng ngâm thơ "Nam quốc sơn hà Nam đế cư..."
[2] Chỉ cọc gỗ trong chiến thắng Bạch Đằng.
[3] Nguyên chú: "Tứ tuyệt nhị thập tứ dạ, mộng kiến Khuất Nguyên dữ ngã đối toạ, quan hí trường, thả vị 'Nhân sinh tại thế, như khối lỗi nhất trường, tòng ngã giả, khứ nhập điếu'. Đối ẩm cứu chi, giác nhi tri kỳ vi mộng" (Đêm 24 tháng 4, mơ màng cùng Khuất Nguyên ngồi đối diện, xem kịch và nói "Người ta sống ở đời cũng như một trường rối, theo ta ấy, thì bỏ mười điều viếng tới mười điều mừng; theo kẻ khác ấy, thì bỏ mười điều mừng tới mười điều viếng". Uống với nhau hồi lâu, tỉnh rồi mới biết là mộng).
[4] Bài "Nhàn tình phú" của Đào Tiềm có câu "Bỉ thần hi chi dị tịch, cảm nhân sinh chi trường cần, đồng nhất tận ư bách niên hà hoan quả nhi sầu ân" (Thương ánh sáng ban mai mấy lúc đã về chiêu, cảm đời người chỉ những lao lục, trăm năm ai cũng chết, vui thì ít mà sầu thì nhiều).
[5] Theo bức thư "Răn con" của tác giả, thì phu nhân vì giận người con hư mà tự trẫm.