26/04/2024 07:36Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn cổ phong; Nước: Trung Quốc; Thời kỳ: Thịnh Đường
Đăng bởi tôn tiền tử vào 01/03/2015 18:48
Nguyên tác
孔雀未知牛有角，
渴飲寒泉逢抵觸。
赤霄懸圃須往來，
翠尾金花不辭辱。
江中淘河嚇飛燕，
銜泥卻落羞華屋。
皇孫猶曾蓮勺困，
鮑莊見貶傷其足。
老翁慎莫怪少年，
葛亮貴和書有篇。
丈夫垂名動萬年，
記憶細故非高賢。
Phiên âm
Khổng tước vị tri ngưu hữu giác,
Khát ẩm hàn tuyền phùng để xúc.
Xích tiêu Huyền Phố[1] tu vãng lai,
Thuý vĩ kim hoa bất từ nhục.
Giang trung đào hà[2] hách phi yến,
Hàm nê khước lạc tu hoa ốc.
Hoàng tôn[3] do tằng Liễn Chước[4] khốn,
Bảo trang[5] kiến biếm thương kỳ túc.
Lão ông thận mạc quái thiếu niên
Cát Lượng "Quý hoà[6]" thư hữu thiên.
Trượng phu thuỳ danh động vạn niên,
Ký ức tế cố phi cao hiền.Dịch nghĩa
Chim khổng tước chưa biết trâu có sừng,
Khi khát uống nước suối lạnh gặp ngay cái cục cứng.
Thường vẫn đi lại trên cảnh tiên nơi kinh đô,
Đuôi biếc hoa vàng không để bị xúc phạm.
Trong sông đề hồ doạ chim én bay,
Mi ngậm bùn lại bay vào căn nhà đẹp đẽ kia sao.
Hoàng tôn đã từng gặp nguy ở Liễn Chước,
Làng Bào chịu lời phê phán là đã làm hại cái nền móng của mình.
Các ông già nên cẩn thận chớ hù doạ bọn trẻ,
Gia Cát Lượng còn để lại thiên "Quý hoà".
Kẻ tài giỏi lưu danh đến vạn năm,
Cứ nhớ mãi chuyện con con không phải tính khí của người hiền.Bản dịch của Phạm Doanh
Chim công không biết trâu có sừng,
Khát uống suối lạnh bỗng phải dừng.
Cảnh đẹp đế đô thường dạo qua,
Đuôi biếc lộng lẫy, nhục chưa từng.
Trong sông, đề hồ nạt én bay,
Đem bùn vào làm dơ nhà ngọc.
Liễn Chước, hoàng tôn chịu nhục rồi,
Dân làng Bào bị chê không lo gốc.
Lão ông xin chớ doạ thiếu niên,
Gia cát, chương "Quý hoà" còn truyền.
Trượng phu lưu danh, vạn năm liền.
Chuyện nhỏ nhớ dai: trái đức hiền.
(Năm 765)
Xích tiêu là chỗ rất cao trên tầng trời, chỉ chỗ ở của bậc đế vương nơi kinh thành.
[1] Theo truyền thuyết, trên đỉnh núi Côn Lôn có Kim Đài 金臺, Ngọc Lâu 玉樓 là nơi tiên ở, do đó gọi là Huyền Phố. Sau này dùng chỉ cảnh tiên. Chữ xuất phát từ Sở từ, chương Thiên vấn 天問 của Khuất Nguyên "Côn Lôn Huyền Phố, Kỳ khao an tại" 崑崙悬圃，其凥安在 (Huyền Phố, đỉnh Côn Lôn, Chỗ nào là gốc nó?). Vương Bật chú giải: Côn Lôn là tên núi, đỉnh của núi gọi là Huyền Phố, tức là bên trên thông với trời.
[2] Còn gọi là "đề hồ" 鵜鶘, một thứ chim ở nước lông màu đỏ, đầu nhỏ, mỏ dài, dưới hàm có cái túi, bắt được cá thì đựng ở cái túi ấy. Dân dọc theo Trường Giang nuôi giống này và dùng làm phương tiện bắt cá. Nay gọi là chim đề hồ, bay từng đàn, lặn dưới nước bắt cá ăn, nên cũng có tên là "ô trạch" 洿澤 dân gian gọi là "đào hà".
[3] Theo Hán thư, Hán Thành Đế không bệnh mà chết, dân gian có bài đồng dao "Yến yến, vĩ tiên tiên, Trương công tử, thời tương kiến. Mộc môn thương lang lang, Yến phi lai, trác hoàng tôn. Hoàng tôn tử, yến trác thỉ"燕燕，尾涏涏，張公子 ，時相見。木門倉琅琅，燕飛來，啄皇孫。皇孫死，燕啄矢。 Nội dung nói việc hoàng hậu Triệu Phi Yến 趙飛燕 cùng với em là Triệu Chiêu Nghi 趙昭儀 mưu hại hoàng tôn.
[4] Hạ Khuể (thuộc thành phố Vị Nam, tỉnh Thiểm Tây) có thành cũ mang tên Liễn Chước, Hán Tuyên Đế lúc chưa lên ngôi thường chịu cảnh khổ cực ở nơi này.
[5] Tả truyện chép trí óc dân làng Bào không bằng cây quỳ, cây quỳ còn có thể bảo vệ cái chân mình. Đỗ Dự có chú lá cây quỳ hướng về phía mặt trời, để che cái gốc. Sau dùng "khuynh kha vệ túc" 傾柯衛足 (cành nghiêng che chân) để chỉ việc tự giữ mình.
[6] Trần Thọ 陳壽 đã sắp xếp mục lục thư văn của Gia Cát Lượng, có 24 thiên, thiên Quý hoà (trọng việc hoà hoãn) là thiên thứ 11.