Hồi 21

[1] Tai biến của gia đình.
[2] Tiếng dùng để chỉ người chồng trẻ và chỉ những người trai trẻ nói chung.
[3] Kiếp sau. Câu này ý nói nếu như chết mà thiêng thì kiếp sau xin đền bù lại.
[4] Ghi chú, dặn dò cặn kẽ.
[5] Ý nói Thuý Kiều bây giờ đã về tay người khác.
[6] Vòng vàng, vật Kim Trọng đưa cho Thuý Kiều làm tin lúc mới gặp nhau (câu 318: “Xuyến vàng đi chiếc, khăn là một vuông”).
[7] Nuôi cha mẹ. Câu này ý nói Kim Trọng thay Kiều phụng dưỡng vợ chồng Vương ông như cha mẹ mình.
[8] Mã Giám Sinh nói dối là quê ở đó, nên Kim Trọng mới sai người đến đây hỏi thăm tin Kiều.
[9] Khoa thi do ý vua mà mở ra, khác với khoa thi thường lệ.
[10] Do chữ xuân bảng, bảng thi về mùa xuân. Chiếm bảng xuân tức là thi đỗ.
[11] Do chữ thiên môn, tức là cửa nhà vua.
[12] Do chữ vân lộ hay thanh vân lộ, ý nói đường công danh, sĩ hoạn.
[13] Tức Hạnh Viên ở kinh đô Tràng An. Đời nhà Đường các tân khoa tiến sĩ được dự tiệc và xem hoa ở đây.
[14] Do chữ phần du mà ra, ý nói quê nhà. Xem chú thích câu 2235. Cây này tả cảnh vinh hoa của Kim, Vương khi thi đỗ và về vinh qui.
[15] Hay chu toàn, làm cho được tròn vẹn. Câu này ý nói Vương Quan làm rể họ Chung.
[16] Đời Tống Thái Tông, vua đề ở dinh Hàn Lâm ba chữ “Ngọc đường thự”. Đời sau bèn dùng những chữ “Kim mã ngọc đường” để nói chung cảnh quan gia phú quý.
[17] Làm quan ở cõi ngoài (không phải ở huyện nhà).
[18] Vợ con.
[19] Phụ Tử Tiện thời Xuân Thu làm quan huyện, thường hay gảy đàn, người sau bèn gọi đinh quan huyện là cầm đường.
[20] Triệu Biên đời Tống, đi làm quan, chỉ đem theo một con hạc và một cây đàn, tỏ ra người liêm khiết cao thượng.
[21] Câu này ý nói Thuý Vân, Thuý Kiều là hai chị em ruột, cho nên dễ cảm thông với nhau.
[22] Tin tốt.
[23] Ra ngồi làm việc ở công đường.
[24] Kiên quyết giữ gìn trinh tiết.
[25] Chỉ việc Thuý Kiều tự vẫn lúc mới đến nhà Tú Bà.
[26] Chỉ việc sợ bị Sở Khanh lừa đưa đi trốn.
[27] Kẽ tóc chân tơ, ý nói hỏi rất tỷ mỷ.
[28] Tài trời phú cho.
[29] Sôi trời nổi đất.
[30] Tiếng cổ, nghĩa là tin tức, manh mối.
[31] Cùng nghĩa với tăm hơi, tin tức.
[32] Bình: bèo; bồng: cỏ bồng. Hai vật này thường hay trôi nổi theo nước và gió. Ở đây để chỉ tấm thân phiêu bạt của Kiều.
[33] Đỉnh: cái vạc để nấu thức ăn; chung: cái chuông để đánh báo hiệu giờ ăn. Đỉnh chung ở đây dùng để chỉ cảnh vinh hiển phú quý.
[34] Treo trả cái ấn tại công đường mà bỏ về, không làm quan nữa.
[35] Do chữ ngũ vân, ý nói tờ chiếu có vẽ mây năm sắc.
[36] Là chiếu nhà vua.
[37] Chữ khâm nguyên có nghĩa là kính, sau được dùng để chỉ nhà vua. Ví dụ như nói khâm sai, khâm định,...
[38] Tờ sắc ban bố mệnh lệnh của nhà vua.
[39] Đổi đi làm nơi khác.
[40] Tên huyện, thuộc tỉnh Phúc Kiến (Trung Quốc), ở phía trên sông Tiền Đường và Hàng Châu.
[41] Tức Dương Châu, tên phủ thuộc tỉnh Giang Tô (Trung Quốc), ở phía trên sông Tiền Đường và Hàng Châu.
[42] Đi đến chỗ làm quan, đi nhậm chức.
[43, 44] Phúc Kiến, Chiết Giang: hai tỉnh phía đông nam Trung Quốc, nơi cát cứ cũ của Từ Hải.
[45] Tên phủ, nay là thủ phủ tỉnh Chiết Giang.
[46] Để lỡ cơ mưu, làm sai quân cơ, tức là bị mắc mưu địch.
[47] Thu khí thiêng, ý nói chết.
[48] Người tù trưởng ở địa phương, cùng như chữ thổ quan.
[49] Ngọc và châu thường được dùng để chỉ cái đẹp, cái quý giá. “Gieo ngọc trầm châu” ở đây chỉ việc Thuý Kiều trầm mình.
[50] Gọi hồn.
[51] Đặt bài vị viết tên hiệu người chết mà thờ cúng.
[52] Đàn làm lễ giải oan.
[53] Cánh chim hồng. Cũng hiểu là phong thái nhẹ nhàng của cô gái đẹp.
[54] Tên một loài chim nhỏ, sống ở bãi bể. Theo sách Thuật dị ký, xưa con gái vua Viêm Đế chết đuối ở biển, hồn hoá thành con chim tinh vệ, hàng ngày ngậm đá ở núi Tây Sơn vứt xuống biển để hòng lấp biển. ở đây ví Thuý Kiều trầm mình nên mượn điểm ấy.
[55] Cơ: cơ trời; duyên: duyên may. Câu này ý nói cơ trời xui khiến, duyên số lạ lùng.
[56] Bài vị thờ linh hồn người chết.
[57] Tiếng đồn xưng những tăng ni, đạo sĩ cấp trên.
[58] Ở đây có nghĩa như là nhân duyên, duyên nợ.
[59] Cửa Phật.
[60] Chùa lợp tranh.
[61] Trước bàn thờ Phật.
[62] Cõi tối và cõi sáng, tức âm phủ và dương gian.
[63] Tên một xứ ở tỉnh Sơn Tây (Trung Quốc) đời Xuân Thu là chỗ chôn các quan khánh và đại phu nhà Tần, người sau bèn dùng chữ cửu nguyên để chỉ mộ địa nói chung.
[64] Ven sông.
[65] Khôn lớn và trưởng thành.