26/04/2024 15:04Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Nguyễn
Đăng bởi Vanachi vào 19/12/2005 01:29
Nguyên tác
舊臺湮沒草離離，
曾以桓公霸一時。
郡縣城中空九合，
莓苔石上記三歸。
在朝巧與君心合，
沒世終憐相業卑。
喜值聖朝公覆燾，
往來臺下雜華夷。
Phiên âm
Cựu đài nhân một thảo li li,
Tằng dĩ Hoàn Công[1] bá[2] nhất thì.
Quận huyện thành trung không cửu hợp[3],
Môi đài thạch thượng kí Tam Quy.
Tại Triều xảo dữ quân tâm hợp,
Một thế chung liên tướng nghiệp ti[4].
Hỉ trị thánh triêu công phúc đảo,
Vãng lai đài hạ tạp Hoa, Di[5].Dịch nghĩa
Đài cũ chìm lấp, cỏ mọc tua tủa
Từng giúp Tề Hoàn Công nên nghiệp bá một thời
Trong thành đã chín lần hợp các quận huyện
Trên đá rêu phủ còn ghi chữ “Tam Quy”
Ở triều đình khéo hợp lòng vua
Rốt cuộc chết, bị chê là tể tướng công nghiệp nhỏ mọn
Mừng gặp thánh triều che chở khắp
Dưới đài qua lại lẫn lộn người Hoa, người DiBản dịch của Đặng Thế Kiệt
Đài xưa mai một, cỏ hoang lên
Nghiệp bá Hoàn Công giúp đã nên
Chín lượt trong thành gom quận huyện
"Tam Quy" trên đá phủ rêu xanh
Ở triều khéo hợp lòng vua lớn
Khi chết đành mang nghiệp tướng hèn
Mừng gặp thánh triều che chở khắp
Hoa, Di đài dưới bước bon chen
Quản Trọng: tên là Di Ngô 夷吾, người đất Dĩnh Thượng 潁上 nước Tề 齊 (vùng Sơn Đông). Công nghiệp của Tề Hoàn Công 齊桓公 đều nhờ Quản Trọng giúp đỡ mà thành.
Tam Quy đài: đài cao ba tầng, ngụ ý rằng ba hạng người quy phục mình: dân quy phục, chư hầu quy phục, các rợ quy phục. Quản Trọng đã xa xỉ lại kiêu: chỉ bậc thiên tử mới đáng lập đài đó. Vì vậy Khổng Tử chê Quản Trọng là khí tượng nhỏ mọn, không biết điều lễ (Luận ngữ - chương Bát dật). Mạnh Tử chê “sự nghiệp tầm thường”. (Sử ký Tư Mã Thiên, Giản Chi và Nguyễn Hiến Lê dịch, Lá Bối xuất bản, Sài gòn, Việt nam, 1972, trang 339).
[1] Tức Tề Hoàn Công 齊桓公.
[2] Thời Xuân Thu có năm vua chư hầu làm nên nghiệp bá, Hoàn Công nước Tề là một.
[3] Chín lần họp. Quản Trọng giúp Tề Hoàn Công trước sau họp chư hầu chín lần.
[4] Mạnh Tử có câu chê: “Quản Trọng được vua tin dùng như thế, mà sự nghiệp chỉ tầm thường có thế”.
[5] Hoa, văn minh chỉ người Trung Quốc, Di, mọi rợ, chỉ các dân tộc ở ngoài biên giới Trung Quốc. Quản Trọng làm tướng, dùng chính sách tôn nhà Chu,đàn áp các dân tộc ngoại biên giới. Khổng Tử có câu nói: “Nếu không có Quản Trọng thì ta đã phải gióc tóc, khép vạt áo sang bên trái rồi”, nghĩa là đã hoá ra mọi rợ rồi. Ở đây nhà thơ có ý nói: “Ngày nay Trung Quốc đã thống nhất, không còn phân biệt Hoa với Di như thời Quản Trọng nữa”.