20/04/2024 13:10Thi Viện - Kho tàng thi ca Việt Nam và thế giới
Thể thơ: Thất ngôn bát cú; Nước: Việt Nam; Thời kỳ: Tây Sơn
Đăng bởi Vanachi vào 08/03/2008 12:33
Nguyên tác
人之與物不同群，
蜂蟻雖小尚有君。
況是少年曾佩服，
兼知壯歲以官紳。
北窗處士猶思晉，
東海先生不帝秦。
死後墓傍人指點，
黎朝進士性名陳。
Phiên âm
Nhân chi dữ vật bất đồng quần,
Phong nghĩ tuy tiểu thượng hữu quân.
Huống thị thiếu niên tằng bội phục,
Kiêm tri tráng tuế dĩ quan thân.
Bắc song xử sĩ[1] do tư Tấn,
Đông hải tiên sinh[2] bất đế Tần.
Tử hậu mộ bàng nhân chỉ điểm:
Lê triều tiến sĩ tính danh Trần.Dịch nghĩa
Người với vật không cùng một bầy
Ong kiến tuy nhỏ cũng còn có chúa
Ta từ thuở nhỏ đã được thấm nhuần lẽ đó (như áo mặc vào mình)
Huống chi khi lớn lại xênh xang mũ áo (làm quan với nhà vua)
Khi xưa người xử sĩ ở cửa sổ hướng Bắc vẫn chép niên hiệu nhà Tấn
Bậc tiên sinh ở bờ biển Đông không công nhận đế hiệu nhà Tần
Mong sau khi ta chết, những khách qua đường đều trỏ vào mồ ta mà nói
Đây là mồ người họ Trần, tiến sĩ triều Lê đâyBản dịch của (Không rõ)
Kiến ong còn biết nghĩa quân thần
Há lẽ làm người chẳng nhớ ân
Huống đã tập rèn khuôn lễ giáo
Lại từng rạng rỡ vẻ đai cân
Bắc song xử sĩ khôn quên Tấn
Đông hải tiên sinh khó nhận Tần
Bên mộ, người sau còn nhắc nhở
“Lê triều tiến sĩ, nguyên họ Trần!”
Vua Quang Trung bảo Ngô Thì Nhậm viết thư triệu Trần Danh Án. Ông đáp lại, từ chối, sau bị bắt giam lỏng ở Thăng Long, cũng không đổi chí, hàng ngày làm thơ thoá mạ Tây Sơn: “Thử sinh tuy nhuận sài lang vẫn, Túng tử nan vi cẩu trệ tâm”.
Danh lợi, uy vũ đều không làm cho Trần Danh Án sợ hãi hay thoái chí. Nhưng rồi người ta cũng nể ông là bậc sĩ phu, có tiết tháo nên để cho ông sống cuộc đời nhàn tản, không ai phiền luỵ đến. Tới khi Tây Sơn thua, vua Gia Long lên ngôi, có vời ông để phong chức nhưng ông không nhận. Gia Long ban cho một chiếc khăn, ông lĩnh về, khoe với bạn về thái độ cương quyết của mình, và cao hứng làm bài thơ tỏ chí này.
Bản dịch nghĩa của Nguyễn Bích Ngô.
[1] Chỉ Đào Tiềm, người đời Tấn, từ quan về nằm nơi cửa sổ phía bắc để nhìn đời. Khi nhà Tấn mất về tay nhà Tống, Đào vẫn dùng niên hiệu của nhà Tấn, không thèm biết đến nhà Tống.
[2] Chỉ Lỗ Trọng Liên, người nước Tề, qua chơi nước Triệu, gặp lúc Triệu đang bị Tần vây, cầu cứu với Nguỵ. Nguỵ khuyên Triệu nên hàng Tần. Lỗ nói: nếu như Lỗ này, thà nhảy xuống biển đông chứ không hàng Tần.