Tặng tỳ

贈婢

Sách Văn khê hữu nghị của Phạm Thư (cuối Đường) có ghi câu chuyện thời Nguyên Hoà (Đường Hiến Tông) có chàng tú tài tên là Thôi Giao 崔郊, cô của Thôi Giao có người tỳ nữ rất đẹp. Thôi Giao và người tỳ nữ có tình ý; sau nàng bị bán cho một ông quan tên là Vu Địch. Thôi Giao nhớ nàng khôn nguôi. Một lần nhân tiết hàn thực, người tỳ nữ đi ra, tình cờ gặp Thôi Giao. Thôi Giao xúc cảm làm bài thơ này. Sau, Vu Địch đọc được bài thơ, liền cho phép Thôi Giao lấy người tỳ nữ ấy. Câu chuyện của họ trở thành một giai thoại trên thi đàn đương thời.

[1] Tên người ái thiếp của Thạch Sùng thời Tây Tấn. Nàng cực kỳ xinh đẹp lại có tài âm nhạc. Tôn Tú ỷ quyền thế muốn đoạt Lục Châu, Thạch Sùng cự tuyệt nên bị bắt giam, tịch biên tài sản; Lục Châu gieo mình từ trên lầu xuống... Đây dùng điển cố Lục Châu để nói người tỳ nữ rất đẹp và cũng có số phận bi thảm như Lục Châu.
[2] Cửa vương hầu, chỉ nhà quyền quý, ai đã bị đưa vào là không ra được. Vì tính chất khái quát rất cao của bài thơ được lưu truyền, “hầu môn tự hải” (cửa vương hầu sâu như biển) trở thành một thành ngữ.
[3] Chỉ người tình cũ. Tần Mục Công (thời Xuân Thu) có người con gái tên là Lộng Ngọc. Nàng có tài thổi ống tiêu. Mục Công cho nàng lên ở đài Phượng Hoàng. Có chàng tuổi trẻ tên là Tiêu Sử đến thổi ống tiêu hoạ theo tiếng tiêu của Lộng Ngọc. Phượng hoàng bay đến, Lộng Ngọc cùng Tiêu Sử cưỡi phượng hoàng lên trời. Đây, Thôi Giao tự ví mình như Tiêu Lang nhưng giờ đã hoá thành kẻ qua đường. Trong Truyện Kiều, câu thơ “Khách qua đường để hững hờ chàng Tiêu” là dịch từ câu thơ cuối bài thơ này.