Đệ thập thất cảnh - Giác Hoàng phạm ngữ 第十七景－覺皇梵語 • Cảnh đẹp thứ mười bảy - Tiếng kinh chùa Giác Hoàng

Lời dẫn: “Giác Hoàng tự: Tiềm Long mông dưỡng, Linh Thứu thiện duyên. Chí khánh phát tường khởi tại khôi hoằng Tượng giáo, phu ly tích phúc hàm triêm bố hoạch nhân thiên. Khai tam thừa nhi giác ngộ quần sinh, văn tứ đế nhi hoá thông vạn loại.” 覺皇寺：潛龍蒙養，靈鷲善緣。誌慶發祥豈在恢弘象教，敷釐錫福咸霑布濩仁天。開三乘而覺悟群生，聞四諦而化通萬類。(Chùa Giác Hoàng: Tiềm Long ẩn dưỡng, Linh Thứu duyên lành. Ghi mừng phát điềm lành, há đâu hoằng dương Phật giáo; bày tỏ ban ân phúc, sao cho thấm khắp nhân thiên. Mở tam thừa mà giác ngộ quần sinh, nghe tứ đế để hoá thông vạn loại.)

Giác Hoàng là một trong những ngôi chùa nổi tiếng của chất kinh kỳ ngày xưa. Theo sách Đại Nam nhất thống chí, vị trí của chùa thuộc địa phận phường Đoan Hoà, phía đông nam trong kinh thành, nay thuộc phường Thuận Thành. Khu vực này ngày nay, dân gian vẫn quen gọi là khu Tam Toà. Sử sách nhà Nguyễn đã xác nhận rằng, đây là trung tâm đô thành thời các chúa Nguyễn. Dưới thời Gia Long, nơi này là tiềm để của hoàng tử Nguyễn Phúc Đảm (về sau là vua Minh Mạng). Sau đó, khi vị hoàng tử này chuyển qua ở điện Thanh Hoa (bên trong Tử Cấm Thành), phủ này được ban cho Thiệu Hoá quận vương. Đến năm Minh Mạng thứ 20 (1839), gia đình Thiệu Hoá quận vương được ban một chỗ đất khác, còn khu đất này dành làm nơi lập một ngôi chùa đặt tên là Giác Hoàng. Trong bài dùng những từ “Tiềm Long” (rồng ẩn), “phát tường” (phát điềm lành), “chung tường” (un đúc điềm lành), “phúc địa” (đất lành) đều ngụ ý nói nơi mà trước kia vua Minh Mạng ở.

Chùa Giác Hoàng được xây dựng khá quy mô. Phía trước có cổng tam quan. Công trình kiến trúc chính là điện Đại Hùng (phía trước) và điện Đại Bảo (phía sau), mỗi toà 3 gian 2 chái. Phía trước điện Đại Hùng có hai ngôi nhà 3 gian ở hai bên. Tiếp đến là lầu Hộ Pháp. Sau điện Đại Hùng hai bên có hai nhà tăng, mỗi nhà 5 gian. Bên trái có một nhà bếp 3 gian. Xung quanh chùa đều có tường gạch bao bọc. Giác Hoàng là một ngôi chùa lớn, lại nằm cạnh Hoàng Thành nên được các vua Nguyễn quan tâm thăm viếng nhiều. Có lẽ sau khi bài thơ này ra đời, ngôi chùa càng thêm nổi tiếng.

Năm 1885, sau khi kinh đô Huế thất thủ, một bộ phận lính Pháp đã vào chiếm đóng khu vực chùa. Vì vậy sau đó, các Pháp tượng, Pháp khí được chuyển qua chùa Diệu Đế. Từ đây chùa Giác Hoàng bị bỏ hoang. Đến thời vua Thành Thái, triều đình đã cho triệt giải chùa và xây dựng trong khuôn viên này 3 toà nhà mới. Toà ở giữa dùng làm viện Cơ Mật. Toà bên trái dùng cho các ông hộ lý của các bộ làm việc. Còn toà bên phải được dùng làm Bảo tàng Kinh tế (Musée Economique). Cũng từ đó, dân gian Huế mới gọi khu vực này là Tam Toà. Ngày nay ở khu vực này, dấu tích của nhà Giác Hoàng xưa hầu như chẳng còn gì ngoài một cái giếng nhỏ. Giếng này được xây bằng đá, rất đẹp và còn tương đối nguyên vẹn. Dẫu sao nó cũng là một chứng tích quý báu giúp người ta có thể liên tưởng về ngôi quốc tự Giác Hoàng một thời lừng lẫy là thắng cảnh của đất kinh kỳ.

[Thông tin 1 nguồn tham khảo đã được ẩn]