Thơ » Việt Nam » Hiện đại » Lâm Huy Nhuận » Mùi mưa, Sông mắt ướt (2022)
TựaTựa – Nương vào, dựa vào quan điểm chủ đạo này để xuyên suốt hồn thơ, phương pháp sáng tác thơ. Bài thơ được sáng tác năm 1993 khi ông 40 tuổi, cuộc đời đã trải, hôn nhân vừa đổ vỡ. Nhà thơ đối thoại với chính mình để hiểu: MÌNH LÀ? Năm dòng khổ thơ đầu chỉ có 9 chữ, lấy hình ảnh bàn tay như chủ thể để đong đếm cái gì đến với mình, cái gì đi khỏi mình? Khổ sau hai dòng dùng hình ảnh đối lập vận động: ngày - đêm, sấp - ngửa, mình (lưng) - chợ đời, làm phương tiện để nhận biết “mình?” Ba dòng kết, dòng đầu là hành động kiểm tra nghi vấn: “mình?”. Hai dòng sau trả lời nghi vấn, câu thơ trượt xuống “nơi đâu?”. Chủ thể “mình?” rơi vào hoang mang…
Ngửa tay
Ngửa tay
Ai cho
Và
Ai vay
Ngày sấp với chợ đời
Đêm nằm lưng lạnh ngắt
Rờ mãi không thấy mặt
Của mình
Nơi đâu?
Kệ 1Kệ - Đương nhiên thế, đừng bận tâm! - Là thể thơ ngắn, xúc tích của các bậc tu chứng nói về sự phát hiện ra cái lẽ nghìn năm nó thế (chân lý) ở đời sống thường hằng.
Hãy xua đi tủi hổ
Khỏi trời sâu thăm thẳm kiếp người
Tôi nằm trong đốt mưa rơi
Mà nghe trăng nói ma cười xốn xang
Tôi nằm ngoài những hỗn mang
Mà nghe lưng ráo sắc vàng cuối thu
Tôi nằm giữa thực và mơ
Mà nghe tay buốt hai bờ thương đau
Có bông hoa nhỏ dưới cầu
Nở ra trắng muốt không màu thời gian.
Tôi nằm trong đốt mưa rơiVâng! Không là trời cao, nơi ở của thần linh, của những lý thuyết cao siêu thoát tục, của cõi vô hạn, không chướng ngại… Không là đất dày, nơi con người tồn tại với đầy chướng ngại, đầy giới hạn trói buộc… Cả hai trạng thái này đều không hình thành “đốt mưa”. “Đốt mưa rơi” là khoảnh khắc giữa hai giọt mưa ở giữa trời giữa đất. Là khoảnh khắc một lần ra đi không trở lại, là kiếp người như thế, cái vạn năm trong chớp mắt như thế!... “Nằm trong đốt mưa rơi” là để nghe “trăng nói ma cười”… Để cảm và thấy cái thiện cái ác, cái đúng cái sai, cái trắng đen, cái âm dương sáng tối, cái thiên đường địa ngục… làm nên thế giới này. Bốn câu tiếp theo cụ thể hoá 2 câu 3-4. Cái chủ thể TÔI nằm trong đốt mưa rơi…nằm ngoài những hỗn mang… nằm giữa thực và mơ, để nghe trăng nói ma cười… để nghe lưng ráo sắc vàng cuối thu.. để nghe tay buốt hai bờ thương đau. Ba trạng thái “nằm”, ba trạng thái “nghe”, ba điểm nhìn thoát tục và ba cung bậc cảm xúc thấy biết của con người thực. Hai câu kết: nhận ra bông hoa, cái biểu hiện của sự sống nghìn năm nó thế! Cả bài thơ thật hàm xúc!
Mà nghe trăng nói ma cười xốn xang
Tự mình xông đất cho mìnhChủ thể đối thoại với thời gian kiếp người: âm thầm, trói buộc, bất như ý:
Căn phòng vắng ngắt lặng thinh suốt mùa
Tự đốt pháo, tự giao thừa
Bắt tay chúc tết như vừa thấy nhau
Giật mình hai mắt trũng sâu
Người trong gương ấy còn đau hơn mình
(Tự xông đất 1989 - trong tập Chiều có thật)
…Đời người lạt mỏng buộc khuyaLà người nội hướng, nhà thơ lắng lòng để nhận ra:
Lá khô rụng tiếng gậy khua cuối ngày.
(Thắp hương 1992)
Thì ra chiều có thật…
(Chiều có thật 1980)
…Những mong trong suốt một trời
Rợn nghe trong gió lẫn lời của chim…
(Thanh khiết 1992)
…Tôi nghe trong suối tiếng thầm rơiChủ thể suy ngẫm tình yêu:
Xin đừng đánh động, tâm còn lặng
Bạn đến cùng tôi chia bóng tôi.
(Quán núi 1994)
…Gặp nhau giây phút đầu
Đợi yêu ngàn năm lẻ
Đừng nói tình dài lâu
Kẻo đến ngày vò xé…
(Ngày thu 1992)
…Cái tuổi biết yêu thu đầy mộng tưởngNhà thơ “nằm trong đốt mưa rơi” nên thấy có hợp thì có tan, có đến thì có đi, có tình yêu thì có chia ly cạn tình, nhận ra cái hữu hạn trói buộc ở “trời sâu thăm thẳm kiếp người”. Thậm chí trong bài thơ Không đề 3 sự sống cái chết luôn nối tiếp nhau, nhưng con người vẫn cần yêu sống, vẫn yêu cái đẹp làm động cơ sống dẫu biết có sống thì có chết…
Mà ngày ôi đã ngắn lại rồi…
(Mùa thu 1978)
Chiều vừa xốp trên tayĐược biết “LẮNG NGHE” là phép tu dưỡng của các tín đồ tôn giáo, của các nhà tư tưởng, của nghệ sĩ chân chính. Razathutra - giáo chủ bái hoả giáo: Đã lâu rồi tôi không muốn hỏi các vì sao và sách vở nữa, tôi chỉ muốn lắng nghe tiếng thầm thĩ trong lòng của tôi mà thôi, tại sao điều đơn giản có thế mà rất đỗi khó khăn? “LẮNG NGHE” để thấy: thiên địa nhân hợp nhất (trời đất người hợp nhất), thấy: vạn vật giai ư bị ngã (vạn vật đều đủ trong ta) - Lý học, Lão Trang. Rabindranath Tagor: Khi chúng ta nhìn nhận quy luật bên trong chúng ta, chúng ta đạt đến chân ngã và chúng ta có được tự do… Nhà thơ sống ở nơi “thăm thẳm kiếp người” nhưng muốn hiểu lẽ của người lẽ của trời ở hệ quy chiếu “đốt mưa rơi”.
Chợt nghe thoáng ong bay
Có ai vừa chết nhỉ
Mây thắt tang trăng gầy
Ớt đỏ sao cứ đỏ
Táo chín cho thật vàng
Em đẹp cho thêm đẹp
Để mắt ngừng lang thang.
(Không đề 3)
Dục cùng thiên lý mục
Cánh thướng nhất tầng lâu
(Muốn nhìn xa hơn ngàn dặm
Cần lên thêm một tầng lầu)
(Thơ Đường)
Nhất lung thiên địa tàng thân tiểuBởi vậy có thể hiểu bài thơ:
Vạn lý phong vân cử mục tần
(Một lồng trời đất tàng trong thân ta
Vạn dặm gió mây mở mắt nhìn)
(Câu đối cổ)
Tôi cùng với gió là haiBài thơ gợi đến câu chuyện Chử Đồng Tử gặp Tiên Dung. Nhà thơ lắng nghe chữ nghĩa và nhận ra: Chử (bến nước), Đồng tử (cậu con trai biểu tượng của sức sống chất phác, hồn nhiên), Tiên Dung (vào cõi tiên) - Đây là biểu tượng của Đạo Lão: Thiên Địa Nhân hợp nhất, hồn nhiên chất phác, bỏ đi hết những gì không bản thể, ngoại nhập - (kiến tố bão phác) để được hoà đồng (cõi tiên).
Đi dọc theo triền đê vắng
Để nghe con đò thở
Hí hóp bên sông
Quần bò và áo phông
Tôi vứt ngoài bãi
Tôi cởi truồng đây này
Hãy quây màn trên lưng tôi mà tắm
Tôi đợi
Tôi chờ
Bên con đò
Đang thở
Hí hóp
Tôi trần truồng đây này
Hãy quây màn trên thân tôi mà tắm.
(Gió và tôi)
Né nhau vài cơn bão
Đỡ hả men rượu xưa…
…Rượu khuây còn mấy chén
Tự mình chuốc cho mình.
Đốt hương mời người đến
Thơm mãi mùi lặng thinh!
(Rượu khuây)
…Bạn đến cùng tôi trải nỗi lòngNhà thơ đặt mình trong cái hữu hạn, cái vô hạn:
Không cười không nói nhói âm âm
Ly rượu mắt rỗng nhìn ai đó
Ớn lạnh quanh mình những lặng câm
(Khoảng lặng)
Gọi núi về đây say với ta
Mặc xuân lọm khọm mấy nhành hoa
Nhân gian chín cõi còn ai ngự
Thế giới mười phương đâu hướng nhà
(Gọi núi)
Biết tựa vào đâu một dãy ngày
Bên thềm hoa nắng gờn gợn bay
Vào ra ai mất ai còn lại
Nhíu mắt qua mùa một hớp say…
(Khoảng lặng)
Tôi thức dậyỞ tuổi 70, cái tuổi với đức Khổng Tử là “tâm tòng sở dục bất dũ củ”- tâm theo sở thích vẫn không ra ngoài nguyên tắc. Với ông đã thuần thục về tư duy cảm xúc và kỹ năng thể hiện nên tập thơ mới có nhiều bài nhà thơ để tâm hồn tuôn chảy trong tương tác giữa chủ thể khách thể, tuôn chảy những suy ngẫm cảm xúc về lẽ người lẽ trời “trong đốt mưa rơi”.
Bật đèn
Xem gió
Xem trăng
Xem cả tiếng còi tàu
Xiết gió
Ê răng
Xem cuộc chia ly
Bên dấu chân người đi
Có vệt lòng trở lại
Sao đuôi mắt em trôi mãi
Không một lần quyệt lại
Trong tôi…
(Đang trôi)
Dưới những mái nhà chìm
Một dòng phố tuôn chảy
Nơi con sông gẫy
Ngã ba
Đèn đỏ
Tôi ngậm cỏ lạy trời…
Tôi cúi đầu nhìn đất…
…Mãi chờ xin bảo hiểm
Bên vài em tiếp thị
Vú vê mình.
(Phác hoạ góc ngoại ô)
Lá bàng ngầu lửa cuối đông
Đến khi ấm áp có không đến mình
... Chiều chiều ơi hỡi trời chiều
Có nghe lá rụng đang thiêu chín mình
(Lá bàng cuối đông)
Người đến người đi trơ sỏi đáChiếm phần lớn tập thơ là những sáng tác theo lối này, có thể kể đến những bài như Nắng ai về, Qua xóm núi, Lạnh nhớ, Tuổi rượu em đi, Hang mộng, Đường mây, Tìm cười… Khi ông đắm vào hồn thơ - suy tưởng, cảm xúc rủ nhau kéo về và hình ảnh âm vận tuôn chảy không theo trật tự lớp lang truyền thống, nhưng mỗi câu thơ đều có sức lay động, cả bài thơ có thể không gắn kết rõ ràng nhưng có tính liên kết ngầm, người đọc khi hội lại cả bài nhận ra hồn thơ sâu sắc, rộng mở nhưng dường như khó nắm bắt (xu hướng trừu tượng). Lúc này tâm hồn nhà thơ hợp nhất với khách thể, suy tưởng liên miên.
Một sinh một tử nhờn cõi ma...
(Cây chợt lá)
Ai đã theo người sương gió ơiNhà thơ là con người thực, ở nơi “trời sâu thăm thẳm kiếp người” lắng nghe những buồn vui tan hợp vẫn đang thì thầm trong tâm hồn mà diến giải ra thơ, tuy nhiên nhà thơ vẫn muốn hiểu con người trong trời đất ở hệ quy chiếu “đốt mưa rơi”. Muốn thấy cái bản chất trong hiện tượng, cái vô hạn trong cái hữu hạn của dòng đời, cái ý nghĩa của cuộc đời chật chội bên cái mênh mang của thời gian không gian trời đất. Muốn biết quy luật khách quan tất yếu đang ngày đêm vận hành, xem cái vô thường chướng ngại trói buộc dẫn đến cạn tình bên cái tình yêu khát vọng dẫn đến yêu sống…
Tím ngắt môi trời tím ngắt rơi
Lá tứa sâu bò gai đất ẩm
Sao còn nổi sứa ngứa mây trôi
Rũ đi tất cả nào đâu tiếc
Cớ sao tìm mãi nụ ai cười
Đầm gió bãi mưa đưa tóc bạc
Lời thương ngứ đọng mỏng môi đời
Trước mắt ta kìa ba nhúm bụi
Đựng bia chi lắm buộc gió lời
Lớp lớp người xưa còn nép đợi
Thân bụi sủi lên những… hàm cười.
(Tìm cười)
Trời có nói gì đâuVới cảm xúc và nhận thức này mà nhà thơ kết nối tâm hồn với tình thân thiết của sự vật hiện tượng, cảm nhận được linh hồn sức sống của thế giới vật chất, thế giới ý niệm, thế giới nội tâm - “Để nếm trải hương vị vô tư của niềm vui toàn mãn vốn thuộc về tạo hoá” - R Tagor.
Mà bốn mùa luân chuyển
Em có nói gì đâu
Mà đời anh sao xuyến…
(Nói và không nói)
Nhìn xem ngón ngắn ngón dàiCó thể hiểu được hồn thơ với cách nhìn “dưới trời sâu thăm thẳm kiếp người” hay “trong đốt mưa rơi” của nhà thơ khi biết ông xuất thân trong gia đình thi sĩ, lại là bậc thầy lý học. Sau khi về hưu 2012 ông làm thầy thuốc, thầy dự trắc tứ trụ, thầy phong thuỷ mưu sinh. Tuy nhiên ông không phải thày tu, không phải nhà tư tưởng để sống với lý thuyết khô khan. Ông vẫn là con người thi sĩ mải mê lắng nghe tiếng nói của tạo vật hát lên khúc du dương của vĩnh hằng, để sống và cảm nhận sự hoà điệu trong tâm hồn, nghe nó đi sâu vào giữa lòng thân thiết của sự vật hiện tượng mà thấy cái BẢN THỂ đại ngã trong cái TÔI, MÌNH tiểu ngã.
Ru trăng chú cuội ngày mai sẽ về
Ru cho con rắn nhớ quê
Đừng thè lè lưỡi trườn về tổ đêm
Tổ đêm ngón cứng ngón mềm
Da mồi ghẻ lạnh khê chiêm thối mùa
Muỗi ru con dấm về chua
Đã quăn cải bắp mái chùa khô rêu
Dế ru theo kiểu dế yêu
Mớ ba mớ bảy sáo diều ru mây
Cái tôm ru ngủ thuyền chài
Nghe ru mơ thấy ai ai cũng Người.
(Nghe ru)
…Xin đừng đánh động tâm còn lặng
Bạn đến cùng tôi chia bóng tôi.
(Quán núi - trong tập Chiều có thật)
Đăng nhập bằng Facebook