Hoàng Hạc lâu 黃鶴樓 • Lầu Hoàng Hạc

Bài thơ Hoàng Hạc lâu của Thôi Hiệu trong kho tàng thơ Đường Trung quốc là một viên ngọc đẹp long lanh sáng rỡ mãi với thời gian. Ai đã từng yêu thích thơ Đường hẳn biết đến bài thơ Hoàng Hạc lâu của ông. (Thôi Hiệu 崔顥 (khoảng 704-754), người Biện Châu 汴州 (nay là tỉnh Hà Nam) đỗ tiến sĩ năm Khai Nguyên thứ 11 (723) làm quan đến chức Tư Huân viên ngoại lang.)

黃鶴樓
Hoàng Hạc lâu
Lầu Hoàng Hạc (Dịch thơ: Tản Đà)

昔人已乘黃鶴去，
此地空餘黃鶴樓。
黃鶴一去不復返，
白雲千載空悠悠。
晴川歷歷漢陽樹，
芳草萋萋鸚鵡洲。
日暮鄉關何處是，
煙波江上使人愁。

Tích nhân dĩ thừa hoàng hạc khứ,
Thử địa không dư Hoàng Hạc lâu.
Hoàng hạc nhất khứ bất phục phản,
Bạch vân thiên tải không du du.
Tình xuyên lịch lịch Hán Dương thụ,
Phương thảo thê thê Anh Vũ châu.
Nhật mộ hương quan hà xứ thị,
Yên ba giang thượng sử nhân sầu.

Hạc vàng ai cưỡi đi đâu?
Mà nay Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ.
Hạc vàng đi mất từ xưa,
Nghìn năm mây trắng bây giờ còn bay.
Hán Dương sông tạnh cây bày,
Bãi xưa Anh Vũ xanh dày cỏ non.
Quê hương khuất bóng hoàng hôn.
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai.

Nhãn tiền hữu cảnh đạo bất đắc
Thôi Hiệu đề thi tại thượng đầu.
(Trước mắt có cảnh đẹp mà không thể làm thơ được,
Bởi vì Thôi Hiệu đã làm thơ đề ở trên đầu.)

Hà thời hoàng hạc trùng lai, thả cộng đảo kim tôn, kiêu châu chử thiên niên mậu thảo;
Đãn kiến bạch vân phi khứ, dữ thuỳ xuy ngọc địch, lạc giang thành ngũ nguyệt mai hoa.
(Bao giờ hạc vàng trở lại, hãy cùng dốc chén vàng, tưới cỏ tươi ngàn năm trên bãi;
Chỉ thấy mây trắng bay đi, với ai thổi sáo ngọc, mai tháng năm rụng xuống thành sông.)

Có bạn đã nói: nếu hỏi mười nhà thơ đường lớn nhất chưa chắc đã có thôi hiệu nhưng nếu nói mười bài thơ đường hay nhất thì không thể không có Hoàng Hạc Lâu .

Ai ơi có cưỡi hạc vàng bay?
Mà để lầu ko, trống thế này?
Một kiếp hạc đi, xa mãi mãi
Nghìn năm mây trắng, cứ bay bay
Sông êm, mồn một Hán dương cây
Anh vũ, cỏ thơm mơn mởn dày
Chiều tối nhớ quê, bèn tự vấn
Trên sông khói toả, cứ buồn thay

Người xưa đi, cỡi hạc vàng,
Nơi đây trơ trọi lầu Hoàng Hạc thôi.
Hạc đi, đi mãi không hồi,
Ngàn năm mây trắng còn trôi lững lờ.
Cỏ thơm Anh Vũ mịt mờ,
Sông in mồn một cây bờ Hán Dương.
Chiều rồi, đâu bóng quê hương,
Trên sông khói sóng sầu vương lòng người.

Người xưa cưỡi hạc cao bay
Để lầu Hoàng Hạc bến này đơn côi
Hạc vàng đã xa hẳn rồi
Chỉ vầng mây trắng ngàn đời lang thang
Hán Dương sông tạnh cây quang
Bãi thơm Anh Vũ ngút ngàn cỏ tươi
Qưê nhà khuất bóng, chiều rơi
Trên sông khói sóng khách chơi vơi buồn.

LẦU HOÀNG HẠC (*)
Tác giả: Thôi Hiệu
Người xưa đã cưỡi Hạc vàng bay,
Bỏ lại lầu không Hoàng Hạc này,
Hạc vàng khuất nẻo thôi trở lại,
Ngàn năm lướt trắng rợp trời mây.
Hán Dương sông lặng cây in bóng,
Anh Vũ cỏ xanh thơm chen nhau,
Quê hương đâu nhỉ khi chiều vọng?
Khói, sóng gợn sông người thêm sầu.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              
Bùi Huy Bằng chuyển ngữ
7 – 2012
(*)- Đôi điều về bản dịch LẦU HOÀNG HẠC của thi sĩ Tản Đà
Trên trang http://www.thivien.net/vi...DymMeqvbXC-SQQ&Page=2 đã giới thiệu bài thơ HOÀNG HẠC LÂU của Thôi Hiệu (TQ) dạng nguyên tác chữ Hán, bản phiên âm, bản dịch nghĩa và bài thơ dịch của thi sĩ Tản Đà. Xin đăng lại bản dịch nghĩa và bài thơ dịch như sau:
DỊCH NGHĨA
Người xưa đã cưỡi hạc vàng bay đi,
Nơi đây chỉ còn lại lầu Hoàng Hạc
Hạc vàng một khi bay đi đã không trở lại
Mây trắng ngàn năm vẫn phiêu diêu trên không
Mặt sông lúc trời tạnh, phản chiếu cây cối Hán Dương rõ mồn một
Cỏ thơm trên bãi Anh Vũ mơn mởn xanh tươi
Trời về chiều tối, tự hỏi quê nhà nơi đâu ?
Trên sông khói tỏa, sóng gợn, khiến người sinh buồn!
(Nguồn: tạp chí Ngày nay, số 80, 10-10-1937)
LẦU HOÀNG HẠC
Hạc vàng ai cưỡi đi đâu?
Mà đây Hoàng Hạc riêng lầu còn trơ
Hạc vàng đi mất từ xưa
Ngàn năm mây trắng bây giờ còn bay
Hán Dương sông tạnh cây bày
Bãi xa Anh Vũ xanh dày cỏ non
Quê hương khuất bóng hoàng hôn
Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai!
Người dịch: Tản Đà
Những câu, chữ mà tôi gạch dưới sẽ được bàn ở dưới.
Sau khi đối chiếu với bản dịch nghĩa, tôi thấy có một số ý cần bàn trong bản dịch của cụ Tản Đà như sau:
1. Câu 1: "Hạc vàng ai cưỡi đi đâu"? trở thành câu hỏi, không phù hợp với nguyên tác.
2. Câu 3: “Hạc vàng đi mất từ xưa” không rõ nghĩa “Hạc vàng một khi bay đi đã không trở lại”. Câu này gần như trùng với ý câu 1 của nguyên tác. Mặt khác Hạc vàng “bay” chứ không phải “đi”
3. Câu 4: Câu của nguyên tác không khảng định thời điểm “bây giờ”, nghĩa là “bây giờ” thời cụ cố Thôi Hiệu, thời cụ Tản Đà hay hiện tạị vẫn vậy.
4. Câu 5: Cụm từ “sông tạnh” không phù hợp ngữ nghĩa tiếng Việt. Còn “cây bày” cho thấy thực thể cây cối hiện ra trước mắt trên cạn chứ không phải bóng cây (cây ảo - lộn ngược) in dưới mặt nước.
5. Câu 6:  Thiếu hương “cỏ thơm” – nét đặc trưng sinh thái địa danh bài thơ.
6. Câu 7: “Quê hương khuất bóng hoàng hôn” – câu thơ dịch rất hay, nhưng  không phù hợp về ngữ nghĩa câu tác giả tự vấn “Trời về chiều tối, tự hỏi quê nhà nơi đâu ?” .
7. Câu 8: Cụm từ “lòng ai” làm cho câu thơ gần như câu hỏi (?), đề cập một ý bâng quơ, nhưng thực chất người buồn chính là tác giả.
8. Nguyên tác thuộc thể thơ “thất ngôn bát cú” (thơ thời Thịnh Đường), xưa nay được nhiều người ưa chuộng, dịch theo thể thơ này thích hợp hơn.
Với phân tích như trên tôi xin góp một cách dịch (Đã giới thiệu ở phần đầu).

Người xưa cưỡi hạc đi rồi
Mà lầu Hoàng Hạc môt thời còn đây
Nghìn năm mây trắng vẫn bay
Hạc vàng biền biệt tháng ngày mù khơi
Hán Dương in bóng cây trời
Cỏ bờ Anh Vũ xanh ngời sắc hương
Quê nhà đâu hỡi tà dương
Trường giang khói sóng gợi buồn lòng ai

Xưa Hạc Vàng bay vút bóng người,
Nay lầu Hoàng Hạc chút thơm rơi.
Vàng tung cánh hạc đi đi mãi,
Trắng một màu mây vạn vạn đời.
Cây bến Hán Dương còn nắng chiếu,
Cỏ bờ Anh Vũ chẳng ai chơi.
Gần xa, chiều xuống, đâu quê quán?
Đừng giục cơn sầu nữa sóng ơi!

Người xưa cưỡi Hac đi đâu mất,
Nơi này trơ lai lầu Hac thôi.
Hac vàng đã đi rồi đi biêt,
Mây trắng ngàn năm vẫn nhe trôi.
Sông nắng Hán Dương cây sáng tỏ,
Anh Vũ cỏ thơm đươm sắc tươi.
Chiều xuống nơi nào là quê cũ,
Khói sóng trên sông não ruôt người.

Hạc vàng ai cưỡi đi rồi
Còn đây Hoàng Hạc lẻ loi một lầu
Hạc vàng bay mất từ lâu
Nghìn năm mây trắng trên lầu còn bay
Hán Dương cổ thụ còn đây
Anh Vũ thơm ngát tràn đầy cỏ non
Chiều hôm quê cũ đâu còn
Trên sông khói sóng nỉ non giấc sầu