Thơ » Việt Nam » Hậu Lê, Mạc, Trịnh-Nguyễn » Nguyễn Bỉnh Khiêm » Bạch Vân am thi tập » Trung Tân ngụ hứng
Nguyễn Bỉnh Khiêm là nhà triết học vĩ đại để lại nhiều sấm kỳ linh diệu, là nhà thơ lỗi lạc của dân tộc trong thế kỉ XVI. Thơ ông hàm súc, hàm chứa chất triết lí, giáo huấn, thương dân, lo đời, ghét chiến tranh.
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) quê ở làng Trung Am, xã Lý Học, Vĩnh Bảo. Hải Phòng. Học giỏi, đỗ Trạng nguyên. Ông có câu thơ: “Văn khôi tam thượng tiến tài sơ”, nghĩa là 3 lần đỗ đầu vần cười mình tài tầm thường. Làm quan dưới triều Mạc một thời rồi ông treo ấn từ quan, về quê dựng am Bạch Vân, lấy hiệu là Bạch Vân cư sĩ, lập quán Trung Tân, xây Nghinh Phong kiều, mở trường dạy học, có nhiều học trò thành tài nổi tiếng như Phùng Khắc Khoan (Trạng Bùng). Nguyễn Dữ... Ông đức trọng tài cao, được người đời kính ái gọi là Tuyết Giang phu tử. Lúc ông mất, vua nhà Mạc truy phong là Trình Quốc Công.
Nguyễn Bỉnh Khiêm là nhà triết học vĩ đại để lại nhiều sấm kỳ linh diệu, là nhà thơ lỗi lạc của dân tộc trong thế kỉ XVI. Thơ ông hàm súc, hàm chứa chất triết lí, giáo huấn, thương dân, lo đời, ghét chiến tranh. Nhũng câu thơ viết về thiên nhiên rất tươi tắn, thú vị. Hiện còn lại gần 200 bài thơ Nôm trong “Bạch Vân quốc ngữ thi tập” và trên 1.000 bài thơ chữ Hán trong “Bạch Vân Am thi tập”.
Năm Nhâm Dần (1543) Nguyễn Bỉnh Khiêm thoái quan về sống giữa xóm làng quê hương. Mùa thu năm ấy, ông cùng các bô lão dựng quán Trung Tân làm chỗ ngồi chơi hóng gió và để khách qua đường nghỉ chân. Trong “Bài bia ở quán Trung Tân”. Nguyễn Bỉnh Khiêm nói rõ:
Có người hỏi ta rằng: “Quán ấy đặt tên Trung Tân có nghĩa là gì?”. Ta trả lời rằng: “Trung có nghĩa là đứng giữa không chênh lệch, giữ vẹn được điều thiện là trung, không giữ được điều thiện thời không phải là trung vậy, tân có nghĩa là cái bến, biết chỗ đáng đậu là bến chính, không biết chỗ đáng đậu là bến mê vậy”...
Trạng Trình có chùm thơ nhiều bài lấy nhan đề Trung Tân ngụ hứng. Bài thơ thứ nhất này gồm 24 câu thơ theo thể ngụ ngôn trường thiên, lấy vần trắc (bắc-trắc- thực sắc...) làm âm vận chủ đạo. Bài thơ dịch của Ngô Lập Chi rất hay, vừa giữ được nguyên điệu thanh thoát, vừa sát nguyên tác, nhất là phép đối.
Hai câu đầu nói lên vị trí quán Trung Tân:
Sông ngòi vòng tây bắcQuán ở giữa xóm làng đông vui, có sông ngòi uốn quanh, rất hữu tình. Trong Bài bia ở quán Trung Tân, tác giả cho biết rất cụ thể:... “bến Trung Tân, trông sang phía Đông nhìn Đông Hải, ngoảnh sang phía Tây nhìn Tây Kinh; bên Nam trông sang Ngư Khê, thì thấy Trung Am, Bích Động, cái kia cái nọ quanh dựa vào nhau: bên Bắc cúi nhìn sông Tuyết Giang, thì thấy chợ Hàn, bến Nguyệt bao bọc tả hữu; một con đường cái quan chạy dọc ở giữa, biết bao bánh xe, chân ngựa từ hàng ngàn dặm xa tấp nập đi qua chốn này”.
Làng xóm bọc tây nam
Hoa, trúc tay tự giồngNguyễn Bỉnh Khiêm có không ít vần thơ dung dị nói lên niềm vui dạt dào của kẻ sĩ thanh cao sống giữa thiên nhiên. Một cuộc đời thanh bạch mà sang trọng, ở cõi đời này mấy ai để có như Trạng Trình?
Gây, dép bên mùi hoa
Chén, cốc ánh sắc hồng
Rửa nghiên, cá nuốt mực
Pha trà, chim lánh khói.
Ngâm thơ thừa tiêu dao,
Uống rượu thêm khoan khoái.
Ruộng hiềm đất áy, cày chưa chín,
Sách được câu thần dạ những ngong.
(Bài 111)
Trà sen, sáng đãi người đưa khát
Rượu thánh, hòm mời khách uổng say.
(Bài 140)
Vườn rau, sáng dạo, sương đầy dépGiọng thơ biến hoá pha chút hóm hỉnh tự giễu mình khi ông nói về “vụng” và “xảo”. Cấu trúc vần thơ liên hoàn. Thơ mang nội dung đạo lý với cách nói thâm trầm, thấm thía. Khuyên mình hay nhắc khẽ ai?
Bến cá, đêm trăng, bóng lọt thuyền.
(Ngụ ý - thơ dịch)
Người xảo thì ta vụng.Vụng là vụng về, chất phác. Xảo là xảo quyệt, tham lam, dối trá. Vụng và xảo nói về 2 loại người trong xã hội xưa nay. Có bài thơ ông nói về khôn và dại trong thiên hạ:
Ấy vụng thế mà hay!
Ta vụng, người thì xảo.
Ấy xảo thế mà gay!
Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ,Nơi vắng vẻ là sống với ruộng vườn, thoái vòng danh lợi. Chốn lao xao là chốn bon chen, giành giật. Cũng là hai cách sống đối lập của hai loại người trong xã hội, có người đáng trọng, có kẻ đáng khinh!
Người khôn, người đến chốn lao xao...
Chen chúc lợi danh đà chán ngắt.Tám câu còn lại nói về nguyên lý đạo đức, mọi tiêu chí về triết lí nhân sinh. Ông sống giữa thời loạn lạc, vì thế điều ông nói là cả một sự chiêm nghiệm lịch sử và xã hội: là bài học về đạo lí và nhân sinh: “Đường đời rất gập ghềnh... Lòng người rất hiểm nghèo”. Ý tưởng không có gì mới lạ, trước đó mấy nghìn năm, mấy trăm năm đã có người nói. Cái hay là ở hai câu cuối bài thơ:
Cúc tùng phong nguyệt mới vui sao!
Đám phồn hoa rót bước chân vào.
Sực nghĩ lại giật mình bao kể xiết.
(Thoát vòng danh lợi)
Quân tử biết răn mình,“Chí thiện” là tiêu chuẩn tuyệt đối về cái sự lí ở đời. Biết sống đẹp và hướng thiện cũng là chí thiện. Là quân tử, là kẻ sĩ thì phải là người chân chính. Nguyễn Bỉnh Khiêm đã sống và ứng xử như vậy. Vì thế ông mới được ngợi ca là ông thầy của cả một thời đại.
Chí thiện làm mẫu mực.
Đăng nhập bằng Facebook