Vị Hoàng giang thượng Vị Hoàng doanh, Lâu lỗ sâm si tiếp thái thanh. Cổ độ tà dương khan ẩm mã, Hoang giao tĩnh dạ loạn phi huỳnh. Cổ kim vị kiến thiên niên quốc, Hình thế không lưu bách chiến danh. Mạc hướng Thanh Hoa thôn khẩu vọng, Điệp Sơn bất cải cựu thì thanh.
Dịch nghĩa
Cạnh sông Vị Hoàng có quân doanh Vị Hoàng, Chòi gác nhấp nhô, cao tận trời. Ở bến đò xưa, buổi chiều, trông thấy ngựa uống nước. Giữa cánh đồng hoang, đêm thanh vắng, đóm bay lập loè. Xưa nay chưa thấy triều đại nào đứng vững ngàn năm. Nơi đây chỉ còn lại cái tiếng đã trải qua trăm trận đánh. Thôi, đừng nhìn về phía Thanh Hoa nữa, Dãy núi Điệp Sơn vẫn không thay đổi vè xanh tươi ngày trước.
渭潢營 Vị Hoàng doanh
Quân doanh Vị Hoàng
渭潢江上渭潢營， Vị Hoàng giang thượng Vị Hoàng doanh, Cạnh sông Vị Hoàng có quân doanh Vị Hoàng,
樓櫓參差接太青。 Lâu lỗ sâm si tiếp thái thanh. Chòi gác nhấp nhô, cao tận trời.
古渡斜陽看飲馬， Cổ độ tà dương khan ẩm mã, Ở bến đò xưa, buổi chiều, trông thấy ngựa uống nước.
荒郊靜夜亂飛螢。 Hoang giao tĩnh dạ loạn phi huỳnh. Giữa cánh đồng hoang, đêm thanh vắng, đóm bay lập loè.
古今未見千年國， Cổ kim vị kiến thiên niên quốc, Xưa nay chưa thấy triều đại nào đứng vững ngàn năm.
形勢空留百戰名。 Hình thế không lưu bách chiến danh. Nơi đây chỉ còn lại cái tiếng đã trải qua trăm trận đánh.
莫向清華村口望， Mạc hướng Thanh Hoa thôn khẩu vọng, Thôi, đừng nhìn về phía Thanh Hoa nữa,
疊山不改舊時聲。 Điệp Sơn bất cải cựu thì thanh. Dãy núi Điệp Sơn vẫn không thay đổi vè xanh tươi ngày trước.
Vị Hoàng là nhánh sông Hồng chảy qua thành Nam Định ra biển. Năm 1786, quân Tây Sơn theo biển vào sông đánh chiếm quân doanh Vị Hoàng rồi tiến ra chiếm Thăng Long.
"Nguyễn Du toàn tập" chép là "Phù Hoa" và chú là thôn Phù Nghĩa, ngoại thành Nam Định. Bản của Lê Thước, Trương Chính chép là "Thanh Hoa", tức tỉnh Thanh Hoá, nơi quân Tây Sơn tập kết trước các trận đánh ra Bắc Hà, có lẽ phù hợp hơn.
Điệp Sơn hay Tam Điệp, tức đèo Ba Dội ở tiếp giáp Ninh Bình và Thanh Hoá. Khi Tây Sơn tiến ra Bắc, có duyệt binh ở đây.
Tham khảo: Thơ chữ Hán Nguyễn Du, Trần Văn Nhĩ, NXB Văn Nghệ, 2007
Doanh trại Vị Hoàng bên mé sông, Nhấp nhô lầu gác ngất tầng không. Chiều tà ngựa uống ran ngoài bến, Đêm vắng, huỳnh bay rợp nẻo đồng. Triều đại ngàn năm xưa vẫn hiếm, Thế hình trăm trận vẫn còn hùng. Nhìn về phía xóm Thanh Hoa ấy, Tam Điệp xanh xanh núi trập trùng.
Chú thích: Trong sách "Nguyễn Du toàn tập" chép là "Phù Hoa" và chú là thôn Phù Nghĩa, ngoại thành Nam Định (nay là phường Phù Nghĩa, tp Nam Định), phía nam quân doanh Vị Hoàng rõ ràng phù hợp hơn. Một số bản khác cũng chép là Phù Hoa thôn. Không nên gọi một cách cưỡng ép tỉnh Thanh Hoá là "thôn". - Điệp Sơn là núi Điệp, một quả núi nhỏ và thấp nay thuộc xã Yên Nam, huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, gần với Đọi Sơn, phía bắc Vị Hoàng. Cả hai đều có tích vua Lê Đại Hành đi cày ruộng tịch điền. - Dịch: Đừng nhìn về phía thôn Phù Hoa (nhìn gần về hướng nam- nơi đang có chính quyền Tây Sơn) nữa, mà hãy hưỡng về phía núi Điệp (nhìn xa hơn về hướng bắc, nơi đang có chính quyền vua Lê), mong muốn một cuộc sống thanh bình sẽ được sớm phục hồi. Đó là tư tưởng của Nguyễn Du thời thanh niên. Hai mươi năm sau, khi đã ra làm quan ở Huế dưới triều vua Gia Long rồi, Nguyễn Du vẫn còn hoài vọng về triều Lê như trong bài "Vọng Thiên Thai tự".
Gửi bởi thvanly ngày 04/04/2013 15:24 Đã sửa 1 lần, lần cuối bởi thvanly ngày 04/04/2013 15:29
Bài thơ này được Nguyễn Du viết sau khi quân Tây Sơn tiến ra Bắc lần thứ nhất năm 1876, đánh chiếm Sơn Nam (đều bằng đường biển) để đánh đổ nhà Trịnh với danh nghĩa "phù Lê, diệt Trịnh". Chỉ khi quân Tây Sơn tiến ra Bắc lần thứ 2 (ba năm sau đó- Tết Kỷ Dậu, 1789) một cách thần tốc bằng đường bộ nhằm đánh đuổi quân xâm lược Mãn Thanh thì mới đi qua Tam Điệp, Ninh Bình thì địa danh này mới được ghi nhận là nơi dừng chân, dưỡng sức và tuyển quân của vua Quang Trung. Cho nên, các địa danh "Thanh Hoa" và "Tam Điệp" được gán một cách gượng ép là không phù hợp với bối cảnh của bài thơ.
Bờ sông Vị có quân doanh Gác chòi cao thấp trời xanh soi hình Bến chiều ngựa uống nước sông Đêm khuya đồng vắng chập chờn đóm bay Nghìn năm triều cũ đổi thay Chiến trường mấy độ nơi đây lưu truyền Thanh Hoa vẻ cũ còn nguyên Điệp Sơn biếc sắc xanh in thuở nào.
Cạnh sông Vị Hoàng có quân doanh, Chòi gác nhấp nhô, ngất trời xanh. Chiều bến đò xưa ngựa uống nước. Đóm lập loè, đêm vắng đồng hoang. Ngàn năm chưa triều nào đứng vững, Còn tiếng nơi đây bãi chiến tràng. Đừng nhìn về phía Thanh Hoa nữa, Điệp Sơn không đổi vẻ phong quang.
