Cô đầu, cô đít, cô đuôi

Khâm Thiên ( 21.019,105.839): Khâm Thiên là tên một phố và cũng là tên một phường thuộc quận Đống Đa, Hà Nội ngày nay. Ở đầu phố bên dãy số lẻ có đặt một đài thiên văn của Khâm Thiên giám (hay Tư Thiên giám) chuyên theo rõi thời tiết, nghiên cứu khí tượng, đo đạc sự vận chuyển của trăng, sao mà làm ra lịch. Đài được lập từ thế kỷ 11, ở vị trí vào cuối ngõ chợ, chỗ gần làng Trung Phụng ngày nay. Vì vậy con phố này được gọi là phố Khâm Thiên. Thời Pháp thuộc, phố Khâm Thiên thuộc về địa phận huyện Hoàn Long, của tỉnh Hà Đông. Đến sau Cách mạng tháng Tám và sau ngày hoà bình lập lại phố Khâm Thiên mới sáp nhập vào nội thành Hà Nội.

Những năm đầu thế kỷ 20, khi mà các nhà hát ca trù hay còn gọi là hát ả đào, hát cô đầu ở phố Hàng Giấy bị đóng cửa vì lý do đảm bảo an ninh cho thành phố, các nhà hát ả đào ở ấp Thái Hà bị du côn quấy nhiễu mà tan rã, các cô đầu lại kéo nhau về Khâm Thiên thuê nhà để mở nhà hát. Vì thế Khâm Thiên còn được gọi là phố Cô đầu, phố Cầm ca. Từ 1930, Khâm Thiên không chỉ là những xóm cô đầu mà còn có những tiệm nhẩy và các sòng bạc nổi tiếng, một đoạn phố chỉ dài dưới 800m mà có tới 40 nhà hát với trên 200 con hát và 5 tiệm nhẩy đầm, khách đến là các ông tổng lý, lái buôn, lái xe ở các tỉnh về. Đến 1935, khách đến Khâm Thiên chỉ còn là những khách sang, đó là các nhà văn, nhà báo, các văn nghệ sỹ, trí thức và tầng lớp công chức của các công sở, trong đó có Nguyễn Tuân, Vũ Bằng, Phùng Bảo Thạch, Vũ Đình Chi, Nguyễn Triệu Luật, Lưu Văn Phụng, Vũ Liên, Ngô Tất Tố, Phạm Quỳnh, Nguyễn Xuân Khoát, Ngô Linh Ngọc, Nguyễn Văn Thương, Vũ Hoàng Chương,Trần Huyền Trân. Những năm cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20, việc đi nghe hát cô đầu là một thú vui không thể thiếu của đấng mày râu Hà Thành. Do đó, phố Khâm Thiên cũng có thể được coi là một cái nôi văn nghệ của Hà Nội.

Sau năm 1954, ca trù bị hiểu sai, cô đầu bị dư luận buộc tội là hạng người bỏ đi. Các nhà hát ở phố Khâm Thiên bị đóng cửa. Phố Khâm Thiên dần dần trở thành một phố buôn bán sầm uất, đến nay được xem như là một trung tâm may mặc, thời trang của Hà Nội.

Ngày 26-12-1972, giặc Mỹ đã đem máy bay B52 đến ném bom rải thảm suốt dọc dải phố này (và khu phố chợ Khâm Thiên), làm chết 283 người, thương 266 người, phá huỷ hoàn toàn 534 ngôi nhà và làm hư hỏng 1.200 ngôi nhà khác nữa. Đây là một trong những trận ném bom thảm khốc nhất trong lịch sử Hà Nội.

Hình: Phố Khâm Thiên sau trận bom B52

Hình: Tết ở phố Khâm Thiên thời bao cấp