Dante Alighieri

Dante sinh năm 1265 tại Firenze, miền trung Italia. Không có tư liệu gì về gia đình của Dante. Trong những tác phẩm của mình, Dante không nói gì về bố, mẹ, anh chị em. Người đời chỉ biết là mẹ của Dante mất khi ông còn nhỏ và bố cũng mất năm 1283, nghĩa là lúc Dante mới 18 tuổi. Vào thời đó, Italia chưa phải là một quốc gia thống nhất mà là sự tồn tại của hàng chục quốc gia nhỏ, các công quốc tự trị. Chính những phân hóa sâu sắc trong xã hội Italia thời bấy giờ đã dẫn đến những cuộc chiến tranh giữa các tiểu quốc và cả những cuộc chiến trong lòng chúng. Firenze quê hương của Dante là nơi diễn ra những cuộc chiến gay gắt nhất, và Dante cũng dấn thân vào cuộc chiến đó.

Sớm mồ côi bố mẹ, tuổi trẻ của Dante diễn ra buồn thảm, không tài sản, không thế lực. Một thân hào hảo tâm đã dạy Dante tiếng Latinh và truyền cho ông niềm thích thú trong văn chương phúng dụ bấy giờ đang nở rộ tại Pháp. Thông qua tiếng Latinh, Dante say mê thơ ca cổ đại và tôn sùng thần tượng Virgile:
"Người là Thầy, là Tác giả của tôi,
Chính ở nơi Người tôi đã học
Phong cách thanh tao làm vinh dự thơ tôi."
(Địa Ngục - Khúc I)

Dante học tiếng Pháp, tiếng Provence, đi sâu nghiên cứu thần học, triết học, thiên văn học và cuối cùng trở thành người có kiến thức uyên bác nhất trong thời đại của ông.

Cuộc đời thanh niên của Dante nổi bật 3 niềm say mê: Yêu đương, sáng tác thơ và hoạt động chính trị.

Dante đi vào tình yêu và thơ ca rất sớm. Trước hết là những vần thơ về những mối tình thưở thiếu thời, mà bảy năm sau Dante đã gom thành tập "La vita nova" (cuộc đời mới). Đó là cuộc đời của chàng trai từ buổi thiếu niên biết phập phồng xúc động theo nhịp đập của tình yêu.

Dante tham gia tích cực vào các phong trào cách mạng ở Firenze, hai lần bị xét xử, một lần bị kết án thiêu sống trên giàn lửa. Dante đành rời bỏ quê hương đi sống lưu vong, mai danh ẩn tích nay đây mai đó. Niềm hi vọng trở về quê hương cũng tan biến khi hai lần tên ông bị xóa khỏi danh sách ân xá.

Dante mất năm 1321 tại Ravenna, thành phố phía đông bắc Firenze. Hiện tại, mộ của ông vẫn nằm tại đây do thành phố này kiên quyết không trả. Firenze chỉ có mộ giả của ông được đặt trong nhà thờ Santa Croce ở trung tâm thành phố.


Tác phẩm:
Dante là tác giả của các tập Thơ (Rime), Bữa tiệc (Il convivio), Về hùng biện đại chúng (De vulgari eloquentia), Về chế độ quân chủ ( De monarchia)… Tuy vậy, những tác phẩm này chỉ một số ít các nhà nghiên cứu quan tâm, còn bạn đọc khắp thế giới hầu như chỉ biết hai kiệt tác: Cuộc đời mới và Thần khúc.

Tác phẩm Cuộc đời mới bao gồm thơ và văn xuôi, viết về tình yêu của Dante đối với Beatrice. Tình yêu của Dante với Beatrice mang một qui mô vũ trụ. Nhà thơ nhìn thấy ở người con gái trần tục này một ý tưởng thánh thần được thể hiện trong những con số: “Số 3 là nguồn gốc của số 9, ba lần ba là chín. Như vậy, nếu 3 có thể sinh ra 9 thì điều kì diệu ở trong mình – Ba ngôi: Chúa Cha, Chúa Con, Đức Thánh Linh – ba trong một.  Từ đó rút ra kết luận rằng: người con gái này là con số 9, nghĩa là điều kì diệu và nguồn gốc của điều kì diệu này là Tam vị nhất thể”. Những lập luận này thể hiện tinh thần của thời đại bấy giờ nhưng phải nói rằng nhà thơ đã dũng cảm khi đem người yêu của mình so sánh với Ba ngôi thần thánh.

Dante gặp Beatrice lần đầu khi nàng lên 9 tuổi. “Linh hồn của cuộc sống” đã bao trùm lấy tâm hồn của cậu bé Dante. Beatrice chỉ khẽ nghiêng mái đầu cúi chào mà đã làm cho chàng trai Dante lâng lâng khôn tả. Chàng vội vàng đi về phòng riêng viết bài thơ đầu tiên… Chín năm sau hai người gặp lại nhau. Hễ nhìn thấy Beatrice là Dante lại luống cuống, xúc động, không thể làm chủ được bản thân và tự nhủ lòng sẽ không bao giờ tìm gặp Beatrice nữa… Những chi tiết này được Dante mô tả rất tỉ mỉ trong “Cuộc đời mới”. Sau đó Beatrice đi lấy chồng nhưng tình yêu của Dante đối với nàng vẫn không hề suy giảm. Ngược lại, tình yêu này là nguồn cảm hứng cho Dante viết ra hai kiệt tác “Cuộc đời mới” và “Thần khúc”. Beatrice mất năm 1290. Dante khóc suốt một năm ròng và những người đương thời kể rằng họ không bao giờ còn nhìn thấy Dante cười nữa. Dante và Beatrice trở thành một biểu tượng của tình yêu đôi lứa trong văn chương Thế giới như Petrarca và Laura, Tristan và Isolt, Romeo và Juliet.

Thần khúc là một tác phẩm bằng thơ đồ sộ gồm ba phần: Địa ngục, Tĩnh ngục, Thiên đường. Mỗi phần có 33 khúc, cộng 1 khúc mở đầu, tất cả là 100 khúc với hơn 14.000 câu thơ. Người ta vẫn thường gọi Thần khúc là “Kinh Thánh của thời Trung cổ”. Trong tác phẩm vĩ đại này, Dante đặt ra cho mình một mục đích vĩ đại: giúp loài người thoát khỏi nỗi sợ hãi trước cái chết. Nhiệm vụ này ở thời bấy giờ là vô cùng quan trọng: trong linh hồn con người có một nỗi sợ về những cực hình ở Địa ngục mà người ta vẫn nghe qua những lời rao giảng và thuyết giáo. Khác với những nhà triết học theo trường phái Epicurus, Dante không khuyên người đời quên đi cái chết, hay như những nhà triết học thế kỉ Ánh sáng, khẳng định rằng Địa ngục là do các cha đạo nghĩ ra, Dante tin rằng Địa ngục là có thật và chỉ có sự Can đảm, Danh dự và Tình yêu có thể giúp con người thoát khỏi Địa ngục. Thần khúc mở đầu bằng những lời cay đắng về cái chết của Beatrice nhưng tác giả bỗng nhiên hiểu ra rằng nàng là con người cao thượng, trong trắng và không thể chết. Thế là linh hồn của Beatrice, với sự giúp đỡ của Virgile đã dẫn Dante, và cùng với Dante là bạn đọc, đi hết các tầng ngục, chứng kiến hết những nỗi kinh hoàng của Địa ngục. Trên cánh cổng vào Địa ngục có dòng chữ “kẻ vào đây hãy quên niềm hy vọng” nhưng Virgile khuyên Dante hãy quên nỗi sợ hãi, vì rằng chỉ với đôi mắt mở to thì con người mới có thể nhìn ra nguồn gốc của mọi cái ác. Cũng theo Dante thì linh hồn con người có thể bị đày xuống Địa ngục ngay cả khi thân xác còn sống nhởn nhơ nơi dương thế, bởi vì Địa ngục không phải là một địa điểm hay nơi chốn mà Địa ngục là một trạng thái của lòng người. Người nào sống trong lầm lỗi sẽ rơi vào trạng thái đó. Ngay cả lầm lỗi của lòng thù hận – cả người trả thù và nạn nhân của sự trả thù đều bị đày xuống Địa ngục, và một khi nạn nhân còn căm thù kẻ đã hành hạ mình thì vẫn chưa thể thoát ra khỏi Địa ngục. Bạn đọc có thể đọc thấy những điều này ở phần Địa ngục qua bản dịch tiếng Việt. Thần khúc lần đầu tiên được trích dịch ra tiếng Việt năm 1978. Đó là bản trích dịch 30 khúc của cả 3 phần ra văn xuôi có vần điệu của Khương Hữu Dụng và Lê Trí Viễn. Gần đây có bản dịch văn xuôi trọn phần Địa ngục của Nguyễn Văn Hoàn (2005) và bản dịch thơ trọn phần Địa ngục của Hồ Thượng Tuy (chưa in thành sách). Tác phẩm Cuộc đời mới có một bản dịch của Hồ Thượng Tuy.

Dante sinh năm 1265 tại Firenze, miền trung Italia. Không có tư liệu gì về gia đình của Dante. Trong những tác phẩm của mình, Dante không nói gì về bố, mẹ, anh chị em. Người đời chỉ biết là mẹ của Dante mất khi ông còn nhỏ và bố cũng mất năm 1283, nghĩa là lúc Dante mới 18 tuổi. Vào thời đó, Italia chưa phải là một quốc gia thống nhất mà là sự tồn tại của hàng chục quốc gia nhỏ, các công quốc tự trị. Chính những phân hóa sâu sắc trong xã hội Italia thời bấy giờ đã dẫn đến những cuộc chiến tranh giữa các tiểu quốc và cả những cuộc chiến trong lòng chúng. Firenze quê hương của Dante là nơi diễn ra những cuộc chiến gay gắt nhất, và Dante cũng dấn thân vào cuộc chiến đó.

Sớm mồ côi bố mẹ, tuổi trẻ của Dante diễn ra buồn thảm, không tài sản, không thế lực. Một thân hào hảo tâm đã dạy Dante tiếng…